De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 85]

Marten Sikkema:
Minske allinne.

It folk wie fuortgien, hja hie de bûthúsdoar efter harren skoattele. ‘Hâld dy mar goed, fryster’, hie âlde Jarich gnyskjend sein, dy't noch mar twa kij molk en allinnich by sokke gelegenheden jitris mei yn 't spier moast. ‘It komt klear’, hie hja sein, en glimke. Nou siet hja yn de greate keamer.

Bûtendoarren gie it der raer om wei: de wyn skuorde yn de beammen om mei ûnbihearske forwoedenens, bytiden fleage de rein giseljend tsjin de ruten. Yn de fierte sloech it ljocht. Unlijich waer. Hja rydboske. Dat se nòù krekt fuort moasten, de boer en de frou, en dan safier fuort, it soe wol let wurde ear't se thúskamen. Hja fielde har iensum en forlitten, krekt as wie hja it iennichste libbene wêzen yn de wrede oerstjûre romte, dy't healtsjuster en driigjend om har hinne wie. Hja digere efkes oer it fjild en harke oft hja de slag'gen ek hearde dy't it fjurjen oan de kimen ommers bigeliede moasten. Mar de wyn bearde oer alles hinne. ‘Nou flink wêze, dy nou net kenne litte’, sei hja lûdop, ‘mei in pear ûre binne se thús’. Hja waerde kjel fan har eigen lûd, as hie hja har stim net folslein mear yn 'e macht. Mar hja formanne har, fandele har breidzjen út it laed wei, knipte de lampe op en joech har del oan 'e tafel, dêr't it boek noch iepenlei. Hja bisocht to lêzen mar de holle woe der net by. Frjemd, it boek foldie har ynienen net mear. Dan mar hwat fûlder breidzje: skerp tikken de priemmen en hastich; skerp, en efkes stadiger, de pindule. Hie hja dat wol earder observearre, dat dat ding sa lûd tikke? Dat syn tikjen suver de hiele keamer folle?

Alle oare lûden wiene bûtendoarren, ek de slaggen, dy't nou dúdlik to hearren wiene. Hja sette har mei de hiele holle op it breidzjen: net opsjen, net harkje! Mar hja koe it net litte en sjoch út en troch op; en hja hearde oanienwei alles. It wie, as stoarre de wrâld mei tûzen eagen ta it finster yn, nei har.... Tûzen eagen, fan hwa? Faeks fan sokken dêr't âlde Jarich wol fan jeuzele, dy't hjir eartiids húsmanne hiene en noch gjin rêst fine kind hiene? Dat wie ûnsin, fansels; mar dochs miskien net alhiel. Hja hie sels ommers de rêst ek noch nea net fine kind, hja wiste hwat

[p. 86]

dat wie. Sokken dy't troch ûnbironge hertstochten út it neat oproppen wiene en mar net de moed fine koene der yn werom to gliden, sokken glûpten sa'n joune faeks wer oer it âlde hiem; hwêrom soene lûden fan ieuwen lyn net fannijs hearber wurde kinne, as der nearne gjin rêst wie, foar de libbenen net en foar de deaden allikemin? As der oer soks eat yn it boek stien hie, dan hie hja der grif de holle wol by hâlde kinnen, mar nou? Nou kaem it hiele forhael by losse letters ta har eagen yn en dy waerden earne yn har holle wei, krekt as san dat oan losse kerltsjes opstoude en earne oars wer delfoel, sûnder dat der winliken eat foroare. Automatysk makke hja de biwegings fan it breizjen, mar har hannen trillen.

Ynienen gie hja oerein, lei it breidzjen del en roun op it rút ta, de eagen ticht. Op 'e taest skuorde hja de kleden derfoar. Doe seach hja nei de klok; hwat skouden de wizers stadich, as hja it tikjen net hearde soe hja leaud hawwe dat er stie. Mei syn nuvere kâlde sifer-eagen stoarre er yn 'e keamer op krekt as hied er der einliken neat to meitsjen.

Doe kaem de radio har yn 't sin; hja draeide de knop iepen. Muzyk, frjemde muzyk, hie hja it ea sa heard? It wie suver as it roppen fan in minske yn deadsneed, fan in minske dy't troch it iis sketten wie en stadich forsmoare moast, wylst divels en kweageasten mei wylde útgûlen om dy illinde hinnedounsen. Dwers troch it spyljen kreake de tonger, mar it wie dochs krekt as hearde dy derby. Hoe lang noch soe hja allinnich wêze moatte? De hiele joun, har hiele libben faeks? Ja, har hiele libben; al sûnt jierren en jierren wiste hja dat. Mar soe hja der ea frede mei hawwe?

Hie it foarhinne oars west? Hja wist it net mear. Hie hja wolris lokkich west? Miskien as lyts famke, miskien. Mar as hja har goed bitocht hiene der doe ek altyd al skaden om har hinne hongen; soms hie hja bisocht dy om har wei to reagjen, deroan to ûntkommen. Heit hie de holle skodde en mem hie eangstich sein dat hja wol siik wêze koe. Letter hie hja der altyd om tocht dat der net ien by wie. En noch letter hie hja it oerjown: de reagen sleaten har ommers fuortdaliks wer om har hinne, hja wiene in taeije, kliemske massa. Of miende hja nou allinnich mar dat it doe ek al sa west hie?

De muzyk wie langer net to fornearen, hja joech de knop

[p. 87]

in reis. In djippe, earnstige stimme sei stadich wurden: ‘..... en jow jimme frede....’ Efkes skrille hja op; mar fuortdaliks wist hja wer dat de ûnrêst dy't har bihearske gjin bilies jaen soe, ek dêrfoar net en binammen joun net. It wie nammers al faker bisocht.

Hja draeide it tastel ôf; efkes fleagen der noch floittoanen ta it tastel út, frjemde seinen út in fier ryk, earne yn of bûten de wrâld. Foar har ornearre, foar har?

De, klok stoarre har wer oan. Koe hja de wizers skouwen sjen? Né, dat hie hja alris earder bisjoen, dat hie gjin doel. Hja giene ommers sa stadich, o sa stadich. It tikjen lykwols gie lûd en aloan lûder, as wie it har eigen hert dat dêr stie to klopjen.

De skille fan de telefoan toskuorde de spanning. It gie har dwers troch de rêch. Hja wankele derhinne, krige de hoarn fan 'e heak en bisocht lûd to jaen. ‘Ja, mei de frou. Hwat in waer, nou, de boer doar suver net ride; en it is hjir ek sa gesellich.’ Triennen spatten har yn de eagen, de stim wegere. ‘Dou rêdst dy wol ont moarnier, ha wy sein; as ik dy wie gong ik mar op bêd....’ It hert bounze har yn 'e kiel, hja koe de siken hast net krije. ‘Wês mar net bang, de nije tongerlieders binne sekuer, seit de boer,’ kaem it fan de oare kant noch; doe waerd de hoarn op 'e heak lein. Swier sykheljend birikte hja de stoel.

Wie dat de lampe noch of wie it in lyts readich pitsje, hiel yn 'e fierte ljochtsjend troch de dize? Soe dit faeks de frede wêze, dêr't dy stim niis fan praet hie? De frede fan de wêzenleazens? Hja digere foar har út yn it neat.

Wiswier, takomst en forline wiene har ôfstoarn en hwat hiene hja eins ea bitsjut? Miljoenen hiene der foar har libbe, miljoenen soene der nei har komme en alle lijen en wille wiene like omdôch. Itselde witten fan dy joune waerd wer dúdlik yn har. Oan dy joune ta hie it efkes oars west, hie hja tominsten noch libje kind en sykhelje, al wie it libben ek doe it libben. Sûnt wiene de skaden om har hinne swarter wurden en tichter, aloan swarter en tichter, in fielbere en taestbere lykwade. Hja hie net oars mear libbe as dy tûzenen fan âlde Jarich. Dy jouns hie hja witten dat it sa wêze moast mei har, en nou wist hja it ynienen wer. As frjemden hiene hja foarinoar oer stien, hja driigjend en oerstjûr, hy mijen en koel. Hy hie sa wêze kind: hy koe gean en libje, hja moast bliuwe en stadich stjerre. Hja hie nea net folle fan it libben forwachte, mar hwat hja noch àl forwachte hie

[p. 88]

hong oan him. Wanhopich hie hja har forward tsjin de driging op de eftergroun, de driging dy't wie as syn skaed op 'e muorre: spoekeftich great en swart, de driging dy't hy oproppen hie sûnder it sels to witten. ‘Wy sjogge inoar noch wer’, hie hja raesd; mar miskien hie hja it sels doe mar amperoan leaud.

Twaris hie hja miend dat it neikommen wie, yn de forroune jierren. Ienris doe't hja, in reinige, tsjustere hjerstjoune, út 'e buorren kaem, miende hja him stean to sjen by de hage fan it hôf. Hja hie de fyts delsmiten en wie troch de hage yn it hôf opflein, roppend, skriemend. As swipen hiene de tûken har yn it antlit slein. Mar hy wie weiwurden. De boer hie har sels yn 'e hûs droegen, de frou hie lang mei har bidden. Nachten hie hja wekker lein.

De oare kears wie hja midden yn 'e nacht út 'e sliep skrille: hja miende fuotstappen to hearren op it hiem, ûnder har rút hie it rissele. Eangstich hie hja har oereinjown en roppen, skriemd hie hja, heal ta it finsterke út. Yn it stadige miggeljen fan de hjerstnacht hie hja ien oer it hiem gean sjoen, sykjend, de hannen foarút as wied er blyn. Hy hie har wer net heard. Dy nachts wie de frou by har bleaun en dokter hie har de oare deis meinommen nei ien yn 'e stêd dy't har nuvere fragen steld hie: oft hja wolris mûzen seach dy't der net wiene en oft har heit by syn libben wolris drank brûkt hie. Beide kearen hie de boer letter sein dat der wier net ien op it hiem west hie, dat er alles ôfsocht hie en sels de houn loshawn. Mar de boer waerd âlder.

Beide kearen hied er it west, dêr wie hja wis fan. Hearde hy dan ek al ta dy tûzenen dêr't âlde Jaring fan praette, dy't jouns foar de finsters gluorken en stadich oer it hiem krosken? Miskien, miskien. Mar syn postuer, syn gean, hja soe it út tûzenen kenne. Hoe soe hja net?

Nou wie de dize sa ticht wurden, nou soe hja him faeks net mear sjen kinne, tocht hja. Allinnich as it ljochte, lyk as nou, mei in fûle slach, ja, dan wie der jit kâns. Hwant it ljochte sels troch de kleden hinne: it hiele hiem stie dúdlik foar har; en alles wie der wer, alles. Hja sammele har krêften en skeat op it rút ta, skuorde de kleden fansiden en dêr stie er: glimkjend, de earms wiid iepen, as wied er nea fuortgien. Efter him ljochte it op, noch klearder as tofoaren. Tagelyk foei de slach, dat de groun skodde. Hja forlear it lykwicht en foel, op him ta. Langjend stiek hja de earms út, mar hja miste. It glês wie oeral om har hinne, kâld,

[p. 89]

glêd as iis. En it wie, as sleat it iis him oer har hinne, lûdleas en ûnkearber, doe't hja ôfglied nei de djipte. It lêste dat hja seach wie in ljochtstreek dy't glânzgjend fierderskoude, weiwaerde. Hy giet wer fuort, en nou foargoed, skeat it troch har hinne. ‘.... en jow jimme frede....’ gie it noch yn har brein. Mar ek dy wurden dôven út.

‘Sjoch’, wiisde er, ‘dêr stiet de pleats. De kleden geane krekt iepen. Ik haw der forskate kearen west; as ik my dat noch yntink.... Ik sjoch mysels dêr noch op it hiem stean, dy iene kear. Hja wie hwat nuver, sjoch....’

‘Nou nou, it ljochtet dêr ek bêst, it koe dêr wol ynslaen op it hiem’, sei de meireizger, ‘as dat mar goed komt.’

‘It wie oars in kreaze faem en se hie hwat aparts.’

‘Soa.’

De trein dindere stadich fierder.

‘It is alwer jierren forlyn, hja sil der wol net mear wêze.’

‘Ja, man, it libben is nuver, men kin fan alles bilibje, suver fan alles; mar stek ris fan my op!’