De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 370]

Y. Poortinga;
De keddebek.

De Sneons hie it al hynstefoardering west, mar in biwyske fan maitiideftigens, sa't men dat al ridlik g'au nel nijjier ha kin, en it nijs fan 'e Ingelske sinder hiene de boeren en gerniers dryst makke: hja wiene weibleaun. En al wurke Hitler syn apparaet soms net al to sekuer mear en krigen de weibliuwers sadwaende wolris gelyk, diskear roun it sa net ôf: de militairen dy't mei it opswyljen fan hynders anneks wiene, hiene har únmisberens yn dizze rêstige oarde, fier fan it front, to biwizen.

De surrogaet-boargemaster tocht foar de safolleste kear: ‘Hwat bin 'k bigoun!’ doe't er in skrobearing yn prusyske trant krige en in nije foardering op 'e Moandei dêroan bikend meitsje moast, mei ien stik kûgel en strop as der wer sabotearre waerd. Sa strûnde der dy tsjustere Moandeitomoarns al moai ier Dûtsk soldatefolk yn it doarp om, en, wylst de jonge bazen yn loaze ierappelheappen en oare hoalen en gatten kroepen, garren yn 'e buorren de hynders gear dy't eardere rekwisysjes hjir oerlitten hiene. Nei minskemateriael taelden dizze unifoarmdragers mei âldske boerig'e koppen net; hja peiden mei stadige lange trêdden de drekkige dyk op en del, wylst in pear oaren fluch en redsum it kêddeguod en de âlde en wrakke hynders der ûtskiften en fuortstjûrden. Sadwaende kamen de earste ôfstekkers de lêste trage kommers ûnderweis noch tsjin.

De Dûtskers diene it har fierder wiidweidich oan tiid. Yn 'e trystens fan 'e skriemerige dei lieten hja de hynders drave foar har munsterjende eagen en neat ûntkaem har fan gebyt en bienwurk. Neist de kommandant skonke de boargemasterjende boer, sa to sjen moai brimstich en biret, ynwindich beide partijen graech to wille wêzend, as dat mar kinnen hie. Hwa't it nochris bisocht om't er syn hynder sa min misse koe, dy spriek him oan en hy miende dat elk him der op oan seach as it misbitearde.

It ûnnoflikste fielde er him by dat trammelantsje mei Rimer Jansma syn hynder. Hy wist net hwat hy der oan hie, en woe leafst net in al to gek figuer slaen, by de Dútskers net en by de omstanders net, it is ek raer dat der krekt sokke stuiten altyd guon omhinne hokje. De poepen dan woene in hynder fan Rimer sines hâlde, tominsten dat

[p. 371]

bigriep Rimer der út, hoewol't er stom forbaesd wie en it him fan 'e boargemaster bifestigje litte moast. Hy spriek de kommandant, dy't er de rang fan ‘mynhear’ joech, oan, oft hja wol wisten, dat it bist sechstjin jier wie? Hy koe it him net yn 't forstân krije en brûkte dêrom de boargemaster ta tolk. De Dútsker lock oan 'e wynbrauwen en skuorde it guodlike bist de bek jitris iepen; hy skodholle.

Doe bigoun Rimer, rêd en haffeljend, in hiele riddenaesje: sokke hynders hie men; dy wikselen net út, dat yn 'e bek koe men net sjen, hoe âld oft se wiene. De boargemaster wist net rjocht hwat hy der oan hie. Rimer wie oars in dimmen en foarsichtich man, dy soe net gau bisykje de Dûtskers to forswetsen. Wie dit dommichheit of soe it wier wêze? As it slûchslimmens wie, soe it mantsje oars net mei safolle hertstochtlike earnst prate. Dat hy skrabe al syn Dútsk byinoar om it foar de poep to bistammerjen, dy't lykwols gnyskjend oan 'e skouders loek. Doe't Rimer dat seach gebea er lilk en wanhopich: ‘Siz him, de brune hat in kêddebek! In kêddebek!’ Hy raesde it út.

Om't dit ek allegear neat útarbeide, sette er in nije biwiisfiering op: ‘Hy wie goed twa jier, doe't ik foar 't earst by de frou kaem; wy ha krapoan trije jier forkearing hawn en wy binne nou skielk alve jier troud’. It wie de boargemaster to folle om dit oer to bringen, dat de hiele argumintaesje miste syn doel; de Dútsker makke in hoekige hânbiweging, biet der in pear syllaben út en kwyt wie Rimer syn Brune.

Hwa't syn hynder hâlde mocht dy sette sa gau as er koe wer op hûs yn, mar de oaren bleauwen hast allegear hingjen; it wie elk fan harren suver as koe er it net oer syn hert krije en g'ean fuort, salang't syn hynder dêr noch stie, fêstboun oan it izeren stek foar in pear boererinteniershuzen tusken al dy oaren; it moast jin ek oandeare. It joech wol neat, mar och.... Doch hwat woe nou it gefal? Doe't de Dútskers har kar dien hiene en alles noch ris neigyngen, die it bliken, dat hja fiif hynders mear útsocht hiene as hoegd hie. Hja hiene har oarders: safolle hynders; dêr hâldden se har oan, dat op 'e nij waerd der skifting makke ûnder de eagen fan 'e boeren dy't neat ûntkaem mar dy't dochs net wisten hwat se der oan hiene.

Doe't it earste hynder útfoel soe de boargemaster, bliid ek ris bringer fan goede tynge wêze to kinnen, dat daelk oan 'e fortúnlike eigener fortelle, mar hy krige de kâns net: der waerd him hjitten, om de fiif útskifte hynders ta to

[p. 372]

wizen oan dejingen dy't der it meast om forlegen wiene. It fielde de boargemaster sa oan, dat dit op 'e ien of oare wize in etfloeisel wie fan 'e nije prinsipes, dy't sines ommers ek wiene en hwerf an by himsels soms al in soarte martler fielde, en slachsinnen mei ‘mienskip’ en sa buorrelen yn him op. Hy krige wer in slach yn 'e rêch en lei it de gearhokjende boeren út mei de superioriteit fan de man dy't it wit. De domme boeren lykwols bitoanden net folle wurdearring foar syn idealisme; hja gnysken der inkeld hwat om, allinnich deselde hwaens hynder útskift wie spuide raer guod. Boargemaster makke it net lang, der wie mei it folk hjirre dochs gjin goeddwaen oan en men koe prate sa't men woe, it holp gjin byt. Sa gau hie er him net omkeard of hja bigounen drok to mûskopjen en hja waerden it iens: as de poepen sa daelk fuort wiene, dan soe nimmen fan barren ien fan dy fiif hynders nimme; sadwaende soe elk dan syn eigen wol weromkrije. It wol graech nuver treffe, ek dy mei de kêddebek wie by de fiif, faeks, dat de sechstjin jierren it dier der dochs net jeugliker op makken.

Piter Ruerds hie dêr de hyltyd ek sahwat by om lymstanke. Dy wie net mei in hynder kommen, om't er sines by de foarige foardering al kwytrekke wie. Hwat er hjir die wist er sels net rjocht; hjir wiene in protte hynders byinoar en dat wie genôch. Hy wie ûntofreden; it like him net bêst ta, skielk allegear wurk op 'e bou en dan gjin hynder; as men de fuorman alles dwaen litte moast, dan wist men it wol; der wie on rie ta, sa djur as dy wie. Hy wie de boargemaster al ris in pear kear foar de fuotten roun en hie der hwat oer oan it eameljen west hoe min in gernier him rêdde koe sûnder hynder; men koe noait witte; ás sa'n man ris hwat to fordielen hie.... De oaren hiene him net teld; och, Piter wie altyd hwat in aparten-ien en men wist ek net krekt hwat men oan him hie. Hy wie ek hwat staf boppedat, dat de hiele ôfspraek dy't hja makke hiene wie him ûntkommen en ear't de Dútskers ôfstutsen wiene, hie er de boargemaster al trije kear oan west, hwant dat hjir hynders oerbleauwen wie nèt by him lâns gien.

Fiif hynders bleauwen der stean, doe't it doarp syn gewoan oansjen wer krige; de kop foardel wachten hja forduldich ôf hwat der oer har komme soe. Dat waerd foar fjouwer ek neat bûtenwenstichs, mar de boargemaster moast dochs noch hwát fan syn bigjinsel yn praktyk bringe, dat hy koe it net litte en skik Piter it fyfte hynder ta en dat

[p. 373]

wie krekt de guds mei de kêddebek. Rimer Jansma stie der op 'e noas by, mar hy sei der net to folle fan: men moast oppasse mei sa'n boargemaster; dy koe jin op 't lêst noch sa faek neppe as er woe; likegoed wie er springende lilk en doe't Piter de brune losmakke, kaem er lichte by him en sei: ‘Wachtsje man, der komt in oare tiid, dan sille wy sjen, oft der noch rjocht is’. Piter bearde, oft er ek dit net hearde, mar hy sette sa foldien net op hûs yn as men forwachtsje kinnen hie. Thús by it wiif joech er noch minder útliz as er oars al wend wie; hja koe him wol en sei op har lûde toan, dy't altyd snauwerich hearde: ‘Ast mar gjin domme dingen dien hart’. Piter bearde wer dat er it net hearde, soks koe der op troch as men staf wie, mar hy praette yn 'e hûs tonei nea wer oer de brune, sa skurf wie er. En dat boaze ek noch stadich oan. Né, folle genot hie Piter net fan syn nijkeap; dy die oars net as fretten en op 'e stâl stean. As de hynder en wein brûkt wurde moast, dan socht Piter in forlechje, hy krige it gefoel as diene se it der om. Dat waerd der net better op, doe't it bist ‘de kêddebek’ neamd waerd, om't Rimer Jansma syn forhael, dat er tsjin 'e poep ôfstutsen hie, oer 'e buorren gien wie. Dat wurd koe Piter razend meitsje, mar hy bidimme him. It hynder kaem net fan 'e stâl, ek net, doe't it bigoun to moaiwaerjen. Piter kaem amper de buorren yn; hy wie fiersto hurdhearrich om se to forstean, mar hy miende, dat alle kweajonges him efternei rôpen fan: ‘kêddebek’! In noflik man hie it nea west, mar nou foel it op, hoe min oft er to brûken wie. Tsjin 't wiif wie er swijsumer en stymsker as ea, mar hja joech him ek neat ta. Hja wist de tadracht wol mei de kêddebek en sei wreed: ‘Dû hast mis west en dû silst der wol foar bliede moatte’, hwant hja hie al sa lang mei him omhoaid, hja wist sûnder wurden wol hwer't him de skoech knypte. Dochs forsinde hja har diskear yn safier, dat hja der Min idé fan hie hoe nei oft er him dit naem. Hy woe njonkenlytsen wol, dat er it bist mar wer kwyt wie, dat him ek al útgniisde as er yn 'e stâl kaem. Op in kear naem er Minne Feitsma yn 't bitrouwen; dy moast Rimer tantsje, oft er it hynder net werom nimme woe. Hy wie by de divel to bycht, al wie Minne dan ek allinnich mar in ierappelkeapman en in bifis en koe it likemin bychtsjen hjitte hwat Piter die. Hwat Minne hie to dwaen? Dy gyng net nei Rimer Jansma ta, dy't bliid genôch west hie, mar kaem nei in pear dagen wol by Piter

[p. 374]

werom en hong in hiel tafriel op; Rimer prakkesearre der net oer, yn 'e fierste fierte net; de brune krige er aenst gau genôch wer, en Piter hoegde net to tinken, dat er der sa maklik foarwei sprong. Minne hie as keapman wurden genôch ta syn foldwaen; alles bigriep Piter der net fan, mar it wiene foar him dochs tsjustere oantsjuttingen fan hwat der mei koarten wankte. Nou, dat der mei gauwens foroaring komme soe, wie sels Piter net foarby gien.

April kaem yn 't lân en it waerd it prachtichste waer fan 'e wrâld, mar likegoed bleau it stil op 'e bou, it like nuver. It waerd Piter syn ûntwyk, dy lege wachtsjende lannen. Hiele skoften swurf er om, sa fier mooglik efterut. Hjir koe er sykhelje, mei it romme fjild om him hinne en de kleare loft boppe him. Mar op in kear doe't er in pear einen forballe, dy't mei sa'n heislik lawaei opspatten, dat it sels troch syn hurdhearrigens hinne krong, wie it suver as kweaken se fan ‘kêddebek! kêddebek’! en fan dy tiid ôf hie it fjild foar him eagen, sa't it sprekwurd al ha wol, en ek hjir seach elk ding him oan. Doet boppedat de jagers yn 'e loft alles ôfsochten, oft der soms ek hwat wie dêr't se op sjitte moasten, miende er mar dat se it al apart op him forsjoen hiene en hy bleau thús. Sels syn wiif krige bigreatsjen. In lytse ôflear wie wol goed foar him, hja hie him al sa lang meimakke, mar dit gyng to slim: ‘Bring dy kêddebek werom; better dy âld bok fuort as dû gek!’ Piter knikke heal wêzenleas, mar hy die it net. Letter toetere se him nochris yn 't ear: ‘Moat ik dat smoarch hynder fuortbringe?’ Piter seach har oan út einleaze fierten fan syn binnenst ik. ‘Toe ju, it jild is skielk dochs neat mear wurdich, sizze se.’ Né, né, Piter skodholle; dat soe 't wol net, mar om mei in hynder oan 'e hân as in sichtber skuldbiwiis sa'n gong to dwaen, dan moat men net to folle skaemte hawwe òf in kromke helt wêze.

Lykwols ûnkearber skoude de gerjochtichheit op út it Suden. Piter hearde de kanonnen net bolderjen, mar jouns seach er wol it ljochtsjen oan 'e kimen. En yn de nacht dat de lêste poepen by harren lâns teagen en de mannen fan it forset it heft yn hannen namen, laette Piter de kêddebek fan 'e stal en stil, stil gyng it oer modderreden en foarhaden, hwant op 'e dyk weage er him net. De oare moarns bitiid founen Rimer Jansma-en-dy it bist efterhûs, plúzjend oan in sekfol hea, in pear dekken los oer him hinne, fêstboun oan ien fan 'e ringen yn 'e terskhúsmuorre.