De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 339]

Inne de Jong:
Anti-semitisme en negerhate yn de film.

Der draeije op dit stuit yn Nederlân twa films, dy't it probleem fan de rassehate bihannelje: ‘Der Prozess’ fan G.W. Pabst en ‘Home of the braves’ fan Mack Robson. Dit is ek hjoed-de-dei in aktueel ûonderwerp, omdat in part fan de wrâld jit altiten syn tokoart, syn latent sadisme en syn kwea gewisse op Joaden en negers ôfrëagearret.

Pabst hat it anti-Joadske preses yn byld brocht, dat yn 1882 de oandacht fan Jeropa op Boedapest konsintrearre.

Op 1 April 1882 fordwoun der yn it Hongaerske doarp Tischa - Ezlar in boerefaem. It formoeden wie, dat it fanke, om oan de wrede hannen fan har boerinne to ûntkommen, harsels fordronken hie, hwat letter yndied it gefal bliek to wêzen. Dit wiif en oare yndividuen biskuldig'en lykwols de Joaden, hja soene it fanke ritueel formoarde hawwe. In goare lânjonker, de anti-semyt Onody, eksploitearre dizze geroften en it slagge him, in preses út to lokjen, dat destiids Hongarije en de wrâld yn biweging brocht. De liberale advokaet Eötvös hie de moed, om de fordigening fan de Joaden op him to nimmen en wist yn in greate en forheftige striid de anti-semityske binde to ûntmaskerjen. Zola hat letter forklearre, dat er by syn fordigening fan Dreyfus in bulte oan Eötvös to tankjen hie.

Pabst is in filmkunstner fan great formaet, dy't jierren lyn syn spoaren al fortsjinne hat. Syn ‘Freudlose Gasse’ yn 1925 en ‘Kameradschaft’ en ‘Drei-Groschenoper’ yn de tritiger jierren wiene net allinne masterstikken fan reg'y, mar ek protesten tsjin de moade en de geast fan de tiid. Tindinsfilms, dy't formoedsoening mei Frankryk en soasiale gerjochtichheit propagearren. Hja wiene in revolutionnaire died yn de Dútske mienskip en yn de broeijerige filmmoade fan dy tiid.

Dat by in film tsjin it anti-semitisme forfeardiget, docht jin gjin nij. Dêrmei bliuwt er trou oan syn forline en trou oan syn opfetting oangeande de ropping fan de filmkunstner en de dominearjende macht fan de film.

H'wat jin al opfalt, dat is, dat er de stof foar dizze film siket yn in histoarysk proses út 1882. It anti-semitisme hat yn it resinte forline grouwéliger en massaler, en yn ús tiid,

[p. 340]

yn Ingelân bygelyks, mear raffinearre en ûnbiskamsumer foarm oannomd, Men freget jin ôf, oft Pabst tsjin de demonyske wurklikheit fan syn eigen tiid net mear opwoechsen is en dêrom syn stof siket yn in primitiver forline. Der binne nou oare en slimmer dingen bard, dy't him bisielje kind hiene ta in aktueler en machtig'er protest.

Oan de oare kant sitte der yn it primitive anti-semitisme fan 1882 eleminten, dy't biskiedend binne foar it anti-semitisme fan alle tiden. De folsleine ûnreedlikens, de eangst en de hate fan in folk, in kultuer, dy't in sûndebok foar syn kwea gewisse siket, komme hjir sterk út. Dan is der noch in elemint, dat, binammen yn Hongarije, op dit stuit aktueel is, mear noch foar oaren as foar de Joaden. Kroantsjûge yn dit proses is Moritz Scharf, soan fan de Joadske foargonger, dy't fan syn boalen sa knoeid wurdt, dat er in machtleas wurktúch yn har hannen is en alles bikent, hwat hja winskje. Hat Pabst faeks ek oan de nije, lugubere sport fan politike skuldbilidenissen tocht, doet er dizze film makke?

Hwat nou dizze rolprint sels oangiet, Pabst hâldt him, op in inkele útsûndering nei, oan de histoaryske feiten en mijt omballingen en útwreidingen. Mar by bisielet dizze stof dochs sa, dat hja fannijs in drama wurdt mei soms oangripende hichtepunten. Binammen Ewald Balser as Eötvös en Ernst Deutch as Scharf spylje treflik. De bihearske hertstocht en de sobere, mar ladene útspraken fan Balser wurde ta de stim fan it kristlik gewisse yn de striid tsjin it komplot fan tsjustere machten. As syn wiif, bang foar de drigeminten fan it vulgus, Eötvös freg'elt: helpst dizze minsken, omt hja Joaden binne? antwurdet en né, omdat ik kristen bin. En Scharf tanket him letter mei de wurden: ‘de rjuchtfeardigen fan alle folken sille diel hawwe oan it ivich ryk’. Ek bliuwt my by dat byld fan de opdreaune en biledige Joaden fan it doarp, dy't har dûnkere wei geane ûnder it sjongen fan ien fan Israëls kleilieten. En fan de pelysje-ofsier, hwaens supieure glim forstrakket ta de machtleaze forwûndering fan it gewelt oer de Joodske siele, dy't drage, lije en hoopje kin.

De film fan Mark Robson: ‘It hûs fan de dapperen’, snijt it negerprobleem oan. Hy is makke nei it toanielstik fan dy namme fan Arthur Laurents. Mar it nuvere is, dat dy auteur it oer in Joad hat en net oer in neger. Hawwe de regisseur en de Amerikaenske filmwrâld it faeks to

[p. 341]

shocking achte, om in stik Amerikaensk anti-semitisme foar it publyk to bringen? Sa net, it negerfraechstik is ek gjin reklame foar de blanke kultuer dêrre.

Yn ‘It preses’ giet it om in histoarysk drama, dat representatyf is foar de wrâldskiednis en wurdt in twingend birop dien op it kristlik gewisse. Yn de film fan Robson wurdt it probleem yndividueel steld en psycho-analitysk bidjippe. De neger Peter Moss moat mei fjouwer blanke maten in eilân yn kaert bringe, dat troch tuzenen Jappen biset is. It is suver in boppeminsklik ûndernimmen. Men soe forwachtsje, dat yn dizze mienskiplike need in kammeraetskip opbloeit, dy't alle ressentiment fan de rassen útdwêst. Mar binammen ien fan de mannen kin it lekskôgjen op 'e swarten net litte. It is soms mar in wurd, in hint, sabeare humor, mar dy't Peter as messen stekke. En sels de bêste fan de blanken, Peter syn trouwe kammeraet Finch flapt der op in krityk stuit ‘forrekte neger’! út. Peter komt mei in skock werom en leit lam yn it hospitael. Hjir kriget er in dokter, dy't him troch in psycho-analityske bihanneling geastlik en lichaemlik genêze wol. It giet yn dizze film om it petear tusken Peter en de dokter.

Peter fortelt syn skiednis, klaget syn need en syn iensumens, omdat it net to dragen is, dat er him ivich en erflik skamje moat foar syn âlden, syn berte. De dokter, in wiis en humaen man, bisiket yn in fyn-útspoune dialooch it probleem to forklearjen en Peter fan syn minderweardichheitskompleks to forlossen. De oaren, seit er, skimpe allinnich omt hja net wis fan harsels binne, omt hja har bang en iensum fiele. Meitsje dy lilk om dizze hâlding, mar skamje dy net, skamje dy nea, hwant dû bist net minder as hja. Hy kriget Peter sa fier.

In oplossing is dit fansels net. De skerpste en pynlikste kanten fan it probleem wurde hjir mijd, de hertstocht fan it lôgjende protest wurdt hjir mist, Hjir wurdt allinnich de wei wiisd om yndividueel it libben út to hâlden

Der wurdt ek yn dizze film hast spile. Foaral James Edwards byldet de neger dramatysk en suver út. De opset fan de film is sober en geef en tsjûget fan in fyn yntellekt, in waerme humanens en in greate earnst, En it suggestive slot, as Peter ôfset mei in blanke kammeraet, dy't him bigrypt, dy't allinnich de minske yn him sjocht, is in wytging, hoe't it kin en hoe't it moat.