|
| |
| |
| |
Dam Jaarsma:
Koarte famyljekronyk.
Sibbel wie d' âldste, mar de wiiste net.
Anne hie har al faker as ienkear bisaud oer de aparte idéen, dy't der har yn 'e holle omspoeken. Mar oer dy idéen liet Sibbel nea net folle los, hwant hja wie sa ticht as in kanne, sels tsjin eigen. Wist hja, dat se oer mannich ding oars tochte as in oar en dat de lju ûnder elkoarren oer har mienings gysgobben omdat se har net alhiel foar fol oanseagen? Hie har dàt faeks de mûle snuorre, al yn har jongfammetiid, en ek de reden west, dat de feinten it harren net botte drok om har makke hienen? Hwant ûntsjep hie se lang net west. Mar yn 'e wandel het it, hja wie in aparten-ien, dêr't men net rjocht fan wist hwat men der oan hie.
Nammers, dat hja net wie lyk as oaren, hwat iensinnich en frjemd, dêr soe grif noch wol in oare oarsaek foar to finen wêze. Hie se net amperoan in sauntich jier tahâlden op itselde sté: de âld pleats, dy't fan it iene slachte fan 'e Beetstra's op it oare oerg'ien wie; in pleats mei keamers leech ûnder 'e balken, yn 'e fjouwerkante finsters lytse, forware rútsjes en in anker boppe tsjin 'e birikke foargevel oan, dat de âlderdom oantsjutte mei de sifers 1708? Fier út 'e reek fan it doarp en net oan 'e hurde wei, mar oan in sânpaed stie de pleats mei oan wjerskanten diken, earne by in skerpe bocht.
It hiem lei rûm en frij en it tilde der fan wichterbeammen by de skuorreside lâns, dy't maitiids har wite blossums falle lieten op it reiden tek. Eardere stagen fan 'e Beetstra's hienen fierderop yn 't hôf krúsnotsjebeammen plante en noch mannich oare, lyk as rabouwen, wite kolwinen, kantsjes en Frânske kroanen, dy't al sûnt jierren net mear in goede risping joegen, mar dêr't by 't hjerst en fier yn 'e winter op noch de roken fan yn 'e hûs hongen.
Simmerdeis lei it skaed fan in ieuwenâlde linebeam oer it hûs, dêr't de mânske stamme fan tusken hutte en bjinstap stie. Simmers, dan wie it dêr ien en al pronk fan alles hwat griene en bloeide. Dy hiele lange rek fan dagen, fan 'e maitiid ôf oant yn 'e winter op, sierde it griene kantwurk fan it
| |
| |
njirrekrûd de diken, en as bylâns it sânpaed de gouden seamen fan 'e bremerheide yn Juny wer in griene kleur krigen hienen, dan droech de wyn al wer de swietroken oan fan kamperfoelje en kantsjeroas en fleareblossum.
Dat allegearre hie syn tsjoen foar mannichien, dy't yn dy kontreijen ris foar in inkelde kear omdoarme, mar it fordreau de ienlikheit net. Likemin de molkweinen, dy't moarns ier en op 'e neimiddei foar it hûs lâns rottelen of de haeiweinen, dy't simmerdeis kreakjende troch de moude skouden. De stilte en de forlittenheit, net allinne de mankelikens fan 'e hjerst of it strakke, bislettene fan 'e winterdei, mar likegoed de iensumheit fan 'e simmer fol fan fugel- en ynsektelûden, mei syn hege, kleare loften en soele nachten - dat allegearre hie syn mark binefter litten op 'e minsken dy't dêr wennen.
Op Sibbel g'rif it meast, mar dy hie der sels net sa lyk weet fan. Dêrsanne hikke en tein, wie hja forgroeid mei it gea. Anne, de jongste, hie fyftjin jier op 'e klaei tahâlden by in muoike, dy't har sels net mear rêdde koe. Hja wenne dêr midden yn 'e buorren fan in fiks doarp en hie gâns fan it buorster libben meinommen. Mar dat wie ek al wer sa lang lyn; hja wie doe noch jong.
Hindrik, de fékeapman, de iennichste broer, dy't alle Freden mei de gongelstôk op 'e Ljouwerter fémerk omtyske, wie in man fan 'e wrâld, bizich, guodlik en maklik fan aerd. De iensumheit hie op him wol de minste fet hawn. As jongeman hied er in goed jier troud west, mar doe wie it wiif tagelyk mei it bern - in jonkje - yn 't kreambêd komd to forstjerren en al ridlik gau dêrnei hied er it âlderhûs wer opsocht. Fan boaskjen wie nea wer hwat komd.
Sa hienen se gâns in set mei har fiven húsmanne, oant Wibren Beetstra der ôf kaem to reitsjen yn it tachtichst en fjirtjin jier letter syn wiif Marij, in ein yn 'e njoggentich op. Dat lêste wie nou likernôch in fearnsjier lyn.
Mei har trijen wienen de bern oerbleaun, elk al op jierren en, soenen se noch hwat wille fan har libben smeitsje wolle, dan moast dat nou wêze.
Mei soksoarte wurden wie Anne der oer bigoun to praten. Se hienen nou de jierren. Hja woe har lêste libbensskoft net slite yn sa'n iensume oarde. Salang't mem libbe, hie it fansels net kind; in âld beam forplantsje, dêr koe men better net ta oerg'ean. Foar Hindrik, dy stumper, waerd it ek heech tiid fan ophâlden. Moast dy oer de sechstich noch efter de
| |
| |
kouwesturten stean? Dit wie harren wei: trijeresom nei de buorren ta. Dêr stie it slotsje, in rinteniershûs, harren tabiskikt troch in omke al wer mannich jier lyn, dat se oan goekunde forhierden. It wie nou de tiid dat se har dêr nei wenjen setten, soenen se alteast noch in kromke genot yn 't libben hawwe. Skielk soe de iene nei de oare krebintich wurde en dan, lyk as mei sykte en oare ûngemakken, dan siet men hjir op 'e rûmte en gjin minske, dy't jin binei kaem.
En doe't hja miende de needsaek fan it forhúzjen Sibbel ûnder 't each brocht to hawwen - hja hoegde Hindrik fan dat oangeande net to bilêzen - bisocht hja har suster mei jitte oare bylden to troaijen. Hja klaeide de keamers fan it slotsje al oan mei alderlei nije meubeltsjes: in dressoir mei in spegel der yn, trije crapauds, foar elk ien, om der noflik yn to sitten, in moderne kachel. En dan dy geryflike bihyndige keamers dêr mei oerhoekske skoarstienmantels, net fan dy ûnbidige ding'en lyk as hjir, en - bihang! Dy kâlde stientsjemuorren, dy't men hjir suver rounom hie, dy hienen har al lang ta de hals úthongen! En hwat wurksum! En as lêste troef waerd it nije ljocht útspile en de radio!
Yn har opteinens merkbiet se net iens, hoe't Sibbel har troanje yn al strakker fâlden loek en hoe't de eagen lytser waerden en rouner en feller.
Mar de mûle liet gjin inkeld wurd út.
En sa wie it bleaun krekt salang oant se wissichheit hienen: de lju fan it slotsje hienen om in oar hinnekommen sjoen en dat wie harren slagge. Dat der stie harren nou neat mear yn 'e wei en sa koe it forfarren Maeije oangean. Allinne de pleats soe noch forhierd wurde moatte, mar dêr hienen se alhiel gjin noed mei, der wienen gadingmakkers genôch.
Doe hie Sibbel it it gaedlike stuit achte en sprek har bitinken tsjin har broer en suster út. Ut de pear wurden, dy't hja utere, krigen de beide lêsten foar 't forstân, hja woe dizze oarde hjir net forlitte, safier krige Anne har net. Langlêsten hie Anne it hawn oer in âlde beam, dy't net forplante wurde moast. Dêrmei hie se de spiker op 'e kop slein. Sok in beam wie hja. Hja soe it bistjerre dêr yn dat slotsje yn 'e buorren tusken al dy stienbulten yn. De muorren kamen dêr op jin tasetten. Der wie suver net in hoekje hiem by, net iens genôch om in geit oan it tsjoar to setten. Hwat hjà woenen, moasten hja sèls witte, sij bleau op it
| |
| |
sté dêr't se hikke en tein wie. Dêrmei wie 't út. -
Dy wurden wiene der wis útkomd en mei klam. Sa'n bislút wie gjin forwin op.
Soks koe Anne witten ha, hja hie fierwei de greatste helte fan har libben by har suster trochbrocht, mar dit mòcht Sibbel ommers net winne! Soe dat hiele moaije plan nou noch op neat útdraeije, nou't de saek krekt sa goed as yn kalk en semint wie en dat allinne om dy singuliere fratsen fan har suster? Hja bigoun to stammerjen fan argewaesje en yn har need rôp hja Hindrik to help. Mar dy sei ienfâldich wei: ‘Elk is sels baes. Ik bin der wol foar to finen om nei de buorren ta. Mar wol Sibbel hjir bliuwe, dan is dat hàr saek’.
Oan dy mûg'likheit hie Anne jit net tocht. Soenen har libbens dan nou noch skiede moatte? Sibbel hjir bliuwe yn 'e ienlikheit en hja togearre yn 'e buorren? Koe se dat oer har hert krije, dat hja har âldere suster forlitte soe en dat se stjerre soenen elk yn in hûs? Mar hwerom wie Sibbel ek altyd sa dwars! - Nea hie it slotsje har sa tawonken as krekt op dit stuit.
Sibbel moast de gedachten, dy't der yn it brein fan har suster forriisden, ret hawwe, alteast hja sei: ‘Dat is de wei, dy't Hindrik dêr oanwiist’. En dêrmei seach se har suster skerp yn 'e eagen. Dy wurden kamen der sa resolút út, dat Anne fielde wol, dit wie net in bislút fan ien nacht sliepen.
Doe't Sibbel seach, hoe't Anne har wurden forwurke, foege hja dit der noch oan ta, en har bienbitige holle mei it tinne prûkje hier rikte fier oer de tafel hinne, de kant nei har suster út: ‘Ast dìt mar witste, dat it dêrjinsen foar dy gjin trewis is. Dû silst oan myn wurden tinke’.
Har stimme trille, mar it klonk as de útspraek fan in profetes.
Op âldjiersjoun, doe't it fé birêdden wie en de kofjetafel oprûme, sieten se mei har trijen by elkoar, jitris petearjend oer de greate foroaring, dy't harren de takommende Maeije to wachtsjen stie. De kachel baernde fûl en Anne hie krekt it knypkoekjeizer fan 'e souder helle, dat se nou ynwreau mei in spekswaerd. Op in âld théblik hie Sibbel de baltsjes fan daei útlein. It bakken koe oangean.
De lampe walme út en troch. De beide susters wienen it der net rjocht oer iens hwer't it fan kaem. Sibbel ornearre,
| |
| |
it lei oan 'e petroalje, mar Anne joech de skuld oan 'e kous.
Hindrik, dy't in steapel âlde jeften fan 'e Dreyfus-affaire foar him lizzen hie, brocht de forhuzing op it aljemint. Him tochte, Sibbel soe hjir net allinne omheukerje kinne. Der moast help út 'e buorren komme, wyks ien of twa dagen in fanke oer de flier wie gjin oerdiedige weelde. En de seis bisten, dêr wienen se it oer iens, soe Freark foar rêdde. En dy koe de bossen ek wol himmelje. Sibbel moast har hwat to wacht nimme, hja wie op 't lêst gjin jongfaem mear.
Anne draeide foar de tredde kear it izer yn 'e kachel om, doe ynienen joech se in lûde gjalp, en liet se it izer yn it fjûr sakje. Hwant der klonk in skerp-skrassend lûd as fan hout, dat oer stien hinne skuorre en dêrmank hearde men in gerattel as fan amers. Tagelyk big'oun de hiemhoun to gûlen mei lange úthalen.
Beide hannen hie Anne foar 't gesicht slein en har wangen wienen wyt as kryt.
Sibbel stie hwer't se stie mei in nuvere útdrukking yn de eagen, dy't as fansels nei de klok gongen: Fiif minuten oer healwei achten wiisde dy oan.
Hindrik allinne foun wurden. Syn stim hie in forhearde klank: ‘Dat lûd kaem út 'e wolkenkelder. - Hwat kin dat west ha....?’
Anne, mei noch altyd de hannen foar 't gesicht, stjitte der kritend út: ‘O, ik wit net, ik wit net, mar hjir bart hwat freesliks yn 'e hûs....!’
Sibbel sei neat, mar hja like it rêstichst fan 'e trije; hja naem it omrinlampke fan it spyn, dêr't se mei ta de doar útstoep.
Efkes letter kaem hja werom. ‘Der wie neat, yn 'e molkenkelder stie alles op syn plak’.
Mar Anne bleau ûnrêstich. ‘O, ik kin jimm' noait sizze, hoe't ik gesteld bin’, hime se. Hindrik bêdde har del. Hoe wie hja nou samar ynienen sa forslein, wienen der net altyd lûden yn in boerehûs? De kij forskeukten ommers wit hoe faek en rottelen oan 'e keatlings, it âld hynder lei ek lang altyd net rêstich to sliepen; né, hja hoegde har net to fornuverjen oer sokke dingen. Sa bêdde hy de freze fan syn jongste suster del, dy't linkenoan wer hwat ta har sûpe en stút kaem.
Hja helle it swart-tobarnde knypkoekje tusken de gleonhjitte izers wei.
It waerd dy jouns foar har dwaen ryklik let dat se op
| |
| |
bêd kamen, mar oan it útsitten fan it âldjier kaem it net ta. Doe't Anne yn it bêdsté fan 'e molkenkelder lei en de hurdstisele lekkens oer har hinne loek, hie de freze har wer to pakken. Mei g'ewelt bisocht se de binearjende gedachten fan har ôf to setten, harsels troaijend mei it fisioen fan it slotsje midden yn 'e buorren, feilich tusken libbene minsken yn. Dit wie ommers de lêste âldjiersnacht, dy't hja ûnder dit dak trochbringe soe.
De wiiste hie ditkear Sibbel west. Har profesije wie neikommen.
Al gau hie Anne har nocht fan it slotsje ôf hawn en it wie ringen sa fier, doe koe se de buorren wol spije. Hindrik, rounom thús, bigriep syn suster net. Earst woe se mei alle gewelt nei de buorren, en hja wie der net of mis wie it. Hja hie nou oars gjin praet mear as wer út it hûs wei. It soe earst wenne moatte, tocht him.
Mar Anne wist, dat se dêr noait wenne soe. Hja koe allinne mar rûm sykhelje by de bocht fan 'e sânwei yn it koele skaed fan 'e linebeam, dêr't Sibbel omskrepte. O, dy simmer dêr midden tusken 'e blokken huzen! ‘Dû kinst it dy nea foarstelle hoe't it is, Sibbel, hwant dû hast soks net meimakke. Mar wier wier, ik kin dêr net aerdzje, ik ha der gjin earmslach, ik bin de rûmte sa wend! Ik moat om 't hûs hinne rinne kinne en beammen op 't hiem ha.’
Sibbel harke mei wolgefallen nei sok praet; it wie har oan to sjen dat it har goed die. Anne lei har o sa nei oan 't hert en it skieden wie har swierder fallen as se ea foar de oaren witte wold hie, en hja sei sêft: ‘Dû bist hjir altyd wolkom, fanke!’
En nea hienen se it togearre oer in saek sa iens west as dat hja Hindrik biprate moasten. Hwant Hindrik, dy fielde him yn 'e buorren krekt thús. Dêr hied er alle dagen oanspraek en elkenien mocht him graech lije. Mar tsjin it bolwurk fan twa susters soed er op 'en dûr grif in kear bilies jaen moatte.
De simmer yn 'e buorren duorre lang foar Anne. En yn 'e hjerst, dy tryste foarbode fan 'e winter, hie se it swier mei harsels to forantwurdzjen. Hwat wie it útstel fan Sibbel om yn 'e krystdagen mei Hindrik by har útfanhûs to kommen en âld- en nijjier oer to bliuwen, har wolkom. Hja mochten ek noch wol langer by har tahâlde, it slotsje yn 'e buorren bleau wol stean en se hienen dochs neat to forstriken. Dy
| |
| |
tidinge joech alteast hwat glâns oan 'e dûnkere wintertiid, dêr't se as in berch tsjin oanseach en togearre hienen Sibbel en hja ôfpraet dat se ditkear de punt der ôfbite soenen. Hja soenen Hindrik sa fier sjen to krijen, dat hy en Anne de takommende Maeijes it slotsje forlieten en wer op it âlde sté to lânne kamen.
Der wankte wer ljocht yn 'e takomst, en foar it earst sûnt moannen en wiken helle hja wer de âlde sankjes út 'e skoallejierren op.
It bisloech lyk as de beide susters it harren foarsteld hienen. Hja wisten Hindrik to bilêzen, hoewol, it hie der om spand. Hindrik hie drige mei in húshâldster dy't hy binnen 'e muorren fan it slotsje helje soe, mar lang om let hied er tajown en sa waerd de saek de jouns foar âldjier bisljochte. It slotsje soe fannijs forhierd wurde, en hja soenen trijeresom as broer en susters wer op 'e pleats.
Fan al dy emoasjes hwat út 'e liken, lei Anne dy jouns al yntiids ûnder 'e wrine yn 't bêdsté fan 'e molkenkelder. It nachtpitsje stie to barnen op 'e tafel. Dêr ûnder hienen de glêd-skjirre amers en aden har plak. Lange ûnrêstige skaden skouden by de stientsjemuorre op. Anne fielde har warch, de rêst fan 'e nacht soe har goed dwaen; it sliepen yn 't âlderhûs. Hjir hie se sliept as jongfaem en as lyts fanke, yn ditselde bêdsté. Nei Maeije soe se hjir alle nachten wer lizze. Glimkjend foel se yn 'e sliep.
Hja waerd net wekker de oare moarns. Hja sliepte troch. Doe't Sibbel by it bêd kaem en har troch elkoar skodde, sliepte se jitte. Hja wie net wekker to krijen.
Hindrik waerd by it bêd roppen en doe't dy lange tiid nei har sjoen hie, skodde er de holle. ‘Dit stean ik net’, sei er. ‘Ik sil Freark om dokter stjûre. Hja sliept my to fêst.’
De dokter kaem. Hy naem it gefal tige earnstich op. It hert bijoech him. De middeis forskynde hy jitris; der wie noch gjin foroaring.
Om sawn ûre hinne wie it sykheljen dien.
Sibbel woe har suster sels waskje en biklaeije. Hja bisocht mei Hindrik it lyk út it bêdsté to tillen. It woe harren net slagje.
‘Dy tafel moat efterút’, hiet se har broer, ‘wy ha sa net genôch earmslach.’
| |
| |
En doe forskoude Hindrik de tafel, dy't skuorjend oer de stiennen flier hinne skraste, wylst de amers en de aden mei forskeukten en troch elkoar rottelen.
Tagelyk spûkgûlde bûten de houn.
Dy lûden gongen Sibbel troch ieren en sinen.
Hja foel op in stoel del.
Har eag'en waerden lutsen nei de stuoltsjeklok.
Dy wiisde fiif minuten oer healwei achten.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd