De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 242]

E.B. Folkertsma:
Theologysk folk.

Podium, April-Mei 1949. ISRAELNUMMER.
Uitgeverij De Driehoek, 's Gravenland.

Dizze jefte wol in earste bydrage wêze om de folken fan Israël en Nederlân ta-inoar to bringen en hwat hja jowt oan modern-Hebrieuske literatuer - mei Melkmans nijsgjirrige histoaryske taljochting derop - sikerwier, it is yn steat dêrta to tsjinjen. Mar hâld mar ris moed ûnder de lektuer fan Herzberg en Sierksma's skôgingen. Leauwe dy beide skriuwers sels wol oan formoedsoening tusken it folk en de folken? Abel Herzberg, dy't de tsjinstelling in tragysk en fan 'e minsklike wil ûnôfhinklik elemint fan wurklikheit achtet en mei safolle wurden ôfskied preket? Fokke Sierksma, dy't nei in fûle filippica tsjin it christendom as oarsaek en skuld fan it antisemitisme ta de net útsprutsen conclúzje komt: Och, wienen wy mar Joaden, woenen wy yn alle gefallen wêze dat it Joadendom mear is as hwat him nei Christus neamt?

En it minste is, it falt net ta harren ûngelyk to jaen. Dêrfoar redenearje hja, psychologysk de iene, fenomenologysk de oare, to sterk. Mar hwat, byhwannear't Herzberg nou ris djipper sjocht en greater gelyk hat as Sierksma? Oars as dy, wit hy tominsten ried mei it antisemitisme: de ôfstân, wylst Sierksma, der mei oan, it ûnminsklik makket. Ik foar my lykwols haw noed dat it mar al to minsklik is. Hwa't de antisemyt yn al syn grouwéligens net sjen kin as in braef minske, dy forhindert himsels Israël to bigripen. De iene is net to forklearjen op kosten fan 'e oare. Dêrom leau ik ek net hielendal oan Herzbergs forwidering en distânsje. De haet fordwynt net yn 'e fierte, en ek de Joadske steat keart it antisemitisme net bûten syn grinzen. De greatste en sympathykste antisemyt sit ûnder Israël sels. Yn alle gefallen, mei lytser en greater gelyk kin it yn dizze ûntsettende kwestje net ta. Ik wol mar sizze: psychologysk noch fenomenologysk is der útkommen oan.

Hoe soe it ek oars? Israël hat in forburgenheit by him:

[p. 243]

de Godlike útforkiezing, dêr't elkenien, hy mei der oan leauwe of net, op stuitet. Mar hwa't der oan leaut, hwa't hja ynmoed is sa djip as it wurd fan Him dy't útforkeazen hat, dy hâldt neat to forklearjen oer. Sierksma giet fan 'e útforkiezing út, mar hy wit dat net fol to hâlden en forfalt yn it tinken dêr't er foar it antlit fan Israël sa'n hekel oan hat: it Grykske. Sa Helleensk mûglik slacht er oan it ideälisearjen fan it Joadske folk. Utforkiezing lykwols forbiedt alle ideälisearring en makket de meast ûngrykske tsjinstelling dy't der bistiet: dy fan sûnde en genede, of leaver dy fan 'e genedige God en de sûndige naty of minske. Yn 'e útforkiezing is it net om 'e minske, mar om 'e sûnder to rêdden. De sûnder nou hat gjin psychology noch fenomenology noch histoarje. En mei 't Sierksma Israël ideälisearret, wit er ek gjin wei mei it antisemitisme. De antisemiten binne de folken, net allinne de christlike, mar ek de heidenske en de mohammedaenske - en de Joaden sels, foarsafier't hja oars wêze wolle as útkard. Dêrom is by de profeten de flok oer de fijannen net it lêste, mar it op ien nei lêste wurd. De antisemiten, de folken, sille bikeard wurde en yn it heil meidiele. Dêrom ek witte dyselde profeten fan in Israël dat gjin Israël is. Hwant Hy dy't útkart en sawol de wiisheit fan de folken as de eigengerjochtichheit fan 'e Joaden treast is, hat fan fierrens oan Israël gjin genôch. Hy nimt oan hwa't Er wol en Hy forwerpt hwa't Er wol. Yn 'e barmhertichheit en heechachting fan 'e útforkiezing is Israël net bilangryk, nammers, de antisemyt net ienris earlik. De sûnder allinne kin sa heech achte wurde, fan in hillich God. Hwat Sierksma dêrfan oerhâldt: in nije morael fan solidariteit en fan trou oan 'e ierde, is dochs wol skralernôch. It soasjalisme is gjin forwurkliking fan in messiaenske opdracht, mar in ûntspoaring bûten de wei fan 'e útforkiezing. Dat de wet útgean sil oer de hiele wrâld en ûnder alle folken dien, en leard, wurde, hâldt dochs jit effen mear yn. In wet dy't net leard wurdt ûntreiniget de ierde.

Deselde tsjinstridichheit docht jit skerper bliken yn 'e skôging oer de Messias. As ik de wurden de folle ynhâld jaen moat, dan wiist Sierksma Jezus Christus as de biloofde en útkarde ôf en leaut er oan in oaren út Israël, dy't jit komme sil. Allinne, syn leauwe is frijbliuwend. ‘Met het rijk van de Messias hebben wij niets te maken.

[p. 244]

Als hij dat laat komen, zullen wij het wel zien.’ De profeten wisten fan ûngeduldiger en hertstochtliker wachtsjen. De útkarde wol net sjoen, mar leaud wurde. Utkarring ferget de minske op 'e kar fuortynienen. Fan gjin tiid bitinge hat er to leauwen of net to leauwen, hearrich to wêzen of oerhearrich. Oan 'e útkarring kin er net it minste dwaen, mar foar syn kar hat er de folle forantwurdlikheit. De útkarring is ienris bard en net werom to roppen, en God antwurdet net fan syn dieden, Hy antwurdet de oerhearrige net. Yn syn lankmoedichheit jowt Er de romte om oerhearrich to wêzen. Hwat as Jezus Christus nou dôch ris útkard is? As er syn ryk lang weibliuwe lit, om 't er effen royaler is as wy en mear yn it avontûr sette doar? As Gods wegen heger en dramatysker binne as uzes? As de Soan fan God de minsken hegernôch hat om net ûnder de ingelen, mar ûnder harren partûr to siikjen? Hwerom komt Fokke Sierksma net op 'e antichrist?

Of oars, hwerom mar amper op Paulus? Hoe kin er yn in opstel dat er ‘Volk zonder land’ neamt de greatste swalker fan 'e Joaden, dy't likegoed as Abraham op 'e himelske stim úttein is sûnder to witten hwer't er komme soe, bûten bisprek litte? En hoe kin er it oer de útkarring fan Israël hawwe, sûnder Romeinen 9 oant 11 acht to slaen? Nimmen hat it probleem fan it Joadske folk skerper steld as Paulus, en sûnt is der gjin ûntkommen oan 'e fraech oft der oars as theologysk oer sprutsen wurde kin.

Mar al mei al haw ik soarch dat Sierksma it yn dit bisûnder knappe opstel oer útkarring ta humaniteit hat, yn sté fan ta Godskennis. It liket my ta, dat hy fan Israël sympathyk itselde bigeart as hwat de antisemyt der yn freze en mei gewelt fan hawwe wol: de humanisearring. Israël lykwols is net to humanisearjen, net út 'e humaniteit wei to sjen. Syn skiednis is skiednis fan it heil, en it kin allinne theologysk bistean. It hoecht gjin rjochtfeardiging, oars net as foar en troch God. En wy hoege net sa oerstjûr to kear to gean tsjin de antisemiten. Sierksma's fûle bistriding fan it antisemitisme is swakker en jowt minder as dat it liket. Herzberg lykwols yn syn ‘De vervolgde en de niet vervolgde’ mei it mei gjin wurd oer de útkarring hawwe, dochs, wol my taharkje, komt hy dat geheim fan Israël neijer oan en bigrypt mear fan 'e antisemyt.

[p. 245]

Mar hwat let it allegearre ek? Israël sjongt op 'e nij en it tsjûget jitte. It hat hwat to sizzen. Dizze fersen en wurden, al hoe modern 't hja binne, misse de ûnbilangrykheit fan folle moderne kunst. Hja sprekke mei in djippe stim en binne sa minsklik, dat alle antisemitisme der dwaes by wurdt. En foaral: guods derfan hawwe in boadskip fierder wei en heger hinne. In skaed fan it krús strykt der oer, fleagen fan ûnwennichheit fan in better lân farre der troch.