De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 189]

P. Wybenga:
Kunst en wierheit.

Né, in literator, in kunstner, of sokssahwat bin ik net en ik jow my der ek net foar út. Wol stean ik graech ris as supporter lâns de touwen fan it spylfjild, om de mannen dy soks wol dogge yn aksje to sjen en to hifkjen. Foar mysels plak ik der ek wol ris in etiket op: klúnhakke of master, klauwer, preamkeskouwer, hurd- of kunstrider, mar folle wearde hat myn bitinken net en ik hâld it dus almeast foar mysels. As in skeanbiljende knoffelhakke ris flink op it harspit nommen wurdt, kin ik my dêr kostlik oer formeitsje. En ik kin my de bûsen útskuorre as de man dy't oan 't harjen is himsels op 'e tomme slacht of in braem op 'e seine. Lykwols, ek dat hâld ik mar leafst foar mysels. Myn seine is dochs to stomp om op dat mêd to meanen.

Mar as ik sa 't hear ris oersjoch, bisykje ik wol de spulrigels to learen. Net ons sels mei to spyljen, mar inkeld en allinnich om in goed supporter to wêzen en mear bigryp oer it spul to krijen. It wie dus inkeld foar mysels, dat ik dy oer- en trochtocht haw, om hifkjen to learen, om oardielje to kinnen, om sels ek forantwurde to wêzen. En as ik der nou oer skriuw, is it sûnder pretinsje, allinnich mar om oan to jaen dat Fedde Schurer syn miening oer de kunst en mines net meiïnoar strike. Dat Fedde syn wurd foar my net it lêste is, net wêze kin. En dat ik ûnbiskamsum genôch bin om eigen miening út to hâlden tsjin it wurd fan in master yn.

It giet my yn dit stik om de wysheit dy Schurer forkundiget yn syn ‘Lof fan 'e poëizij’. Net om Schurer, net om Visser (syn ‘Jolm’ haw ik net iens lêzen), of om Terpstra, mar om de fraech hwerneffens men in kunstwurk en dus ek in gedicht wurdearje moat. En ik wol Schurer bistride troch myn ynsjen tsjin sines oer to setten.

Lit my útgean fan in foarbyld.

Ik stie foar in ‘skilderij’. In mar mei skippen. De skilder seach alles fan 'e hege kant ôf en op 'e foargroun sylde in machtich moai skip, flak foar de wyn del. Ik hâld fan silen en fan skûtsjesilen it aldermeast. Ik foun it dan ek prachtich.... oant ik seach dat de wimpel krekt deselde kant oer stie as de gyk. Doe wie ynienen it moaije fuort - it

[p. 190]

hiele spul wie skeind. Soks koe net, dit wie broddeljen, dit wie yn striid mei.... de wet!

Sil 't iene of 't oare mei rjocht en reden kunst neamd wurde kinne, dan moat sa'n wurk foar alles in harmony wêze. Wis, dêr kinne ek dissonanten yn foarkomme. Dy binne der yn it libben ek. Mar dy dissonanten hawwe dan har eigen funksje yn de harmony, om dy better ta har rjocht komme to litten. En sadré as dy dissonanten of de oare akkoarden yngeane tsjin de wet dy't steld is, wurdt it gehiel gjin kunst, mar wankunst, ek al is it mei bloed en triennen en yn swiere fleagen to wrâld kommen.

It boppeneamde foarbyld flokte mei in ienfâldige natuerwet, dy't wy allegearre kenne en erkenne. Dêrom naem ik dat ek as útgongspunt. Mar itselde jildt foar in ‘kunstwurk’ dat yn striid is mei de noarmen fan de logica, de economy, de morael, it rjocht en de theologyske Wierheit. De economyske oerdiedichheit - de wurde-diarrhee - skeint it gedicht, striidt mei de harmony. Itselde docht it fers, it skilderij, dat him forgrypt oan 'e morael, de wierheit of de Wierheit.

Fansels, ik nim dy wurden net yn de bitsjutting fan hwat ik dêr ûnder forstean. It is hielendal myn bidoeling net om in absolút etiket to plakken op hwat ik moai of min fyn. Hjirby moat it gean om de hegere noarmen, dy't yn en foar alle ivichheit steld binne. God stelt de wet dy tagelyk opdracht en grins is en hy laket faek om hwat wy dêrfan meitsje. Mar Hy hat him steld en iepenbiere yn natuer en skriftuer. En hwat dêrmei yn striid komt, skeint de harmonyske evenredichheit. Dêrom hat Fedde Schurer gelyk as hy seit, dat ‘in oare wierheit as ús eigen’ wol positive wearde hawwe kin. Allinnich, hy hat de helte hjirmei sein. De oare helte is: hwat net oan de Wierheit foldocht is dêryn allinnich mar negatyf. Aldergeloks in negativisme dat oerwoun is fan it Wurd.

En hjirmei sitte wy midden yn it probleem. Hwant sa sjoen is der gjin kunst om de kunst, gjin foarm sûnder noarm. De greate forwurding fan de kunst ûntstiet krekt troch it loslitten fan alle noarmen, it individueel en souverein skeppen fan nije ‘noarmen’, of it proclamearjen fan ien (aesthetyske) noarm ta absolute souverein. De homo economicus is sa njonkenlytsen útband, mar foar de homo aestheticus lizze de measten noch op 'e knibbels.

In Frânsman moat ris sein hawwe: Kunst is de natuer

[p. 191]

sjoen troch de siel. It kin wier wêze. Dan is der dêrom gjin folslein kunstwurk, hwant alle siel dy't net wosken wurdt is swart. Mar as der dan immen is, dy't him perfoast net waskje litte wol, mar neat leaver docht as yn de rûchskerne fan it libben omwrotte om himsels al smoarger to meitsjen, dy moat him net fornuverje as wy syn kunst wankunst neame, syn wurkstik smoarch. En wy moatte net skromje om rounút to sizzen dat hwat fan him yn sa'n eptich pakje stutsen is, út 'e stjonkdobbe ophelle waerd. Né, in literator, in kunstner, of sokssahwat bin ik net en ik jow my der ek net foar út. Kunstwurk is fan my net to forwachtsjen en dochs jow ik in inkelde kear (lyk as nou) myn miening dêroer. Mar ja, in aei lizze kin ik ek al net en dochs siz ik soms dat ik foarby fan aeijen wol: omdat se stjonke. Mar miskien dat oaren dy krekt lekker fine.