De Tsjerne. Jaargang 4
(1949)– [tijdschrift] Tsjerne, De–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 171]
| |||||||||||||||
H. Ss. Miedema:
|
| R. Koopmans: | Bilderdyk: |
|---|---|
| 6. Wif, waar (kermt zij) zijn uw' zinnen, | 6. Wif! (dus kermt zij) ach, waar henen? |
| Wif, wat wilt gij toch beginnen, | (De oever davert van haar stenen) |
| Wif, is u de wer'ld te kleen? | Is het u te naauw op 't land? |
| Wif, kon Grootje 't hoofd opsteken, | Wif! zoo moeder op mocht kijken, |
| Wif, het harte zou haar breken, | Ach, hoe zou haar 't hart bezwijken! |
| Wif, haar rust in 't graf was heen! | Ach! zij keert zich om in 't zand. |
R.K.'s foutive oersetting fan ‘Mem’ mei ‘Grootje’ wolle wy it hjir net oer hawwe.
Foar Gysbert's 8e strofe hat Bilderdijk - lykas by it oersetten fan Percy's romancesGa naar voetnoot33) - net minder as trije strofen nedich. Lykwols, as er tusken de 13e en de 14e ien ynfoeget, wurdt it der net swakker op, hwant elkenien fielt yn Gysbert's stik de oergong fan de birêstende heilwinsk (13) nei de nije útboarsting fan leed en noed oan as to rêd. Dr. HaantjesGa naar voetnoot34) fordielt de ‘See-aengste’ yn trije parten: 1) Wif oan it wurd, 2) Tjesck, 3) it tredde stik is folle minder. Tjesck hellet dan wer deselde klachten op as yn it 2de diel. Net Tjesck tinkt dan, mar Gysbert sels. Dr. Haantjes freget: ‘Heeft G. dit 3e gedeelte toegevoegd met een didacties doel?’ Neffens him is de oplossing foar de rêdde oergong: ‘We hebben reeds opgemerkt, dat ‘Tjesckmoars See-aengste’ een ongekende vaart, een krachtige rythmiese beweging bezit. Deze bewogenheid duurde ook hier voort, toen de stof reeds verbruikt was. Vandaar dat Gysbert, die gedwongen werd voort te gaan met dichten, in dit derde deel als vanzelf op zijn eigen gedachtenleven terugviel’.
Dochs bliuwt dit in swak steed, in hiaet, neffens ús moderne opfettings, al kin men der rekken mei hâlde, dat ‘De kruising van die twee elementen, neiging tot philosophische en aesthetische zelfbeheersching en drang tot spontane uiting van innerlijk leven, doet de barok ontstaan. Achter den barokken vorm hebben we te maken met het emotioneele temperament, dat de klassieke vormen gebruikt, maar varieert en zwellen doet door overmaat van onbedwongen affect en dat in de hevigste spanningen de kluisters verbreekt’Ga naar voetnoot35).
Bilderdijk set Gysbert's 13e strofe oer:
Dan lasket Bilderdijk lykwols in strofe yn, dy't ús ryklik rhetorysk oankomt:
It skerpe contrast tusken Gysbert's 13e en 14e strofe lit it hystearyske fan de nije leedútboarsting wol tige útkomme. De barok ‘durft de vorm verbreken, om sterker de ziel uit te drukken’Ga naar voetnoot36), hwat ta it typyske fan de barok heart: nêst it skildereftige: de biweging: ‘alles schijnt eerder decoratief dan constructief aangelegd’Ga naar voetnoot36). Beide, ‘Barok en Romantiek hadden gevoel voor het andere, het vreemde, het wilde, dat volgens schoolse wetten geen bestaansrecht had, omdat het lelik heette; ze gaven de hoogste waarde aan de geheimzinnige diepte achter de dingen, aan de bezielde onzichtbare sfeer, waar ze hartstochtelik naar tastten, al werd hun stand dan minder vast en hun woord
wel minder klaar. Het behagen was niet hun eerste doel, neen het getuigen; hun innerlike overvloed barstte door de zinnen heen en hun uitingen hadden soms de heftig'heid van een aanval, waarvoor onze ziel bijna terugschrikt’Ga naar voetnoot37).
Dit jildt faek foar Gysbert en Bilderdijk, dy't oars foar inoar oer steane as Barok en Romantyk, mar hjir gâns mienskipliks hawwe. Nêst de bân fan har Christlik leauwe wie dit it, dat Bilderdijk en Gysbert ta geastessibben makket. Sa ek biwûndere Potgieter it natuerlike yn PootGa naar voetnoot38) en joech him de rie net Vondel en Hooft nei de eagen to sjen, mar himsels to wêzen. Dat docht Gysbert hjir, nettsjinsteande it foarbyld fan Vondel's Vechtzangk. Vondel stie op syn bar wer ûnder Horatius' ynfloed, hat Prof. Michels opmurkenGa naar voetnoot39). De klassike ynfloed hat Vondel en Hooft, Breero en Starter, Jan Luyken en Poot ‘verhinderd de zuivere natuurgedichten te schrijven die zij in hun mars hadden’Ga naar voetnoot40). Gysbert hat him hjir frij makke; lang' gjin lytse fortsjinste.
Dr. Kalma wiist hjir ek op, mar dochs bisjocht er de ‘See-aengste’ wol hwat al to strang en to nofteren, liket ús ta. Hwerom soe Gysbert net oer ‘Schijp, mey Keappenschip, in mannen’ prate meije, as er seit dat ‘Goads hân’ de sélju bihâlde kin?Ga naar voetnoot41). As Wif mar net docht as de ûntankbre matroazen en nei syn weromkommen op 'e féste wâl raer omslacht yn 'e herbergen fan 'e havenstêd. In forbyldingsw'urk moat men net al to logysk hifkje.
Men soe ek stroffelje kinne oer de monolooch-foarm, nei't men earst hast in petear forwachte hie. Mar soks is neat bysûnders, nou ek net. Sjoch byg'elyks Vestdijk syn ‘Vliegende Hollânder’ (1941)Ga naar voetnoot42), in noch folle langer forhael yn fersfoarm, mei prachtige lyryske passaezjes. Inkeld fynt men lykwols in rigel dy't der ûtrint: As de kapitein op Goede Freed útfart en de dominy him warskôget en ‘De menigte slaakt gil op gil’, is dit like rhetoa-
rysk as Bilderdijk's ‘De oever davert van haar stenen’ (strofe 6). Yn 'e Fryske litteratuer hat men gjin Fleanende Hollander, al is it Desperado-type by Sjoerd Spanninga to finenGa naar voetnoot43). T. Bylsma bringt Wif en de Fleanende Hollander to praet yn ‘It Ofskie’, in emigrante-novelleGa naar voetnoot44). Lykwols, der hat al in Fryske Fleanende Hollander bistien (contradictio in terminis!) t.w. de hurdsiler, kapitein fan de East-Ynd.-Comp. Barent Fockesz, dy't yn 1702 mei syn skip weiwaerd en dêr't Ljouwert in strjitte nei forneamd hatGa naar voetnoot45).
In ‘útflecht’ hat men ek yn 'e sêge fan Rixt fan it OerdGa naar voetnoot46), as Sjoerd syn mem en it Amelân forlit om syn lok op sé to sykjen. Bikend binne de balladen fan D.A. TammingaGa naar voetnoot47):
en fan de Flaming Wies Moens:Ga naar voetnoot48)
Mar Rixt reageart wol oars as Tjesck-moar:
Men sjocht, hoe 'n populair motyf Gysbert bihannele hat. Al mei syn ‘See-aengste’ as gehiel net sa tig'e mear yn 'e smaek falle, dochs biwize syn populariteit en de forgeliking mei gelyksoartige gedichten dúdlik de bliuwende skientme, dy't wy oan Gysbert tankje.
Doetinchem, Des. 1948.
- voetnoot33)
- DR. A. Zijderveld: Diss. p. 131-141. Sjoch ûnder 13).
- voetnoot34)
- Dr. J. Haantjes: s. 131-133 fan syn Diss.: Gysbert Japicx, Fries dichter in de zeventiende eeuw, Amsterdam 1929.
- voetnoot35)
- Dr. G.A. van Es: Barokke lyriek van Protestantsche dichters in de zeventiende eeuw, Gron. 1946, p. 5-6.
- voetnoot36)
- Dr. Gerard Brom: Barok en Romantiek (Gron.-Den Haag 1923), p. 12-13, 14.
- voetnoot36)
- Dr. Gerard Brom: Barok en Romantiek (Gron.-Den Haag 1923), p. 12-13, 14.
- voetnoot37)
- Barok en Romantiek, p. 32.
- voetnoot38)
- E.J. Potgieter: De Folio-Bijbel. Eene letterkundige bijzonderheid (1842), p. 208 fan: Proza (1837-1845), 8e druk, 2e deel, Haarlem 1894, p. 197-213.
- voetnoot39)
- Dr. L.C. Michels: Bijdrage tot het onderzoek van Vondel's werken, Nijm.-Utr. 1941, p. 110-111.
- voetnoot40)
- Anthonie Donker: Karaktertrekken der Vaderlandsche Letterkunde, Arnhem 1945, p. 289.
- voetnoot41)
- Dr. D. Kalma, Diss. p. 245 en p. 81-82.
- voetnoot42)
- S. Vestdijk: De Vliegende Hollander, 1941, Amsterdam p. 3.
- voetnoot43)
- Sj. Spanninga: De Desperado, De Tsjerne, Jan. 1947. En ek by D.A. Tamminga yn syn ‘Pirateliet’ en ‘Ballade fan Greate Adam Olivier’, sj. noat 47.
- voetnoot44)
- T. Bijlsma: It Ofskie, De Tsjerne I, 1946, s. 66 en 71.
- voetnoot45)
- N.N. Biogr. Wb. en S.J. van der Molen: De vliegende Hollander en Barent Fockesz, Ons Eigen Volk I (1940), p. 135-136 en, as ik my net forsin yn ‘Sljucht en Rjucht’ 1931: De Fryske Fleanende Hollander.
- voetnoot46)
- Tj. W.R. de Haan: Rixt van het Oerd, Volkskunde 1948, p. 145-156.
- voetnoot47)
- D.A. Tamminga: Balladen en Lieten, (Dokkum, 1942).
- voetnoot48)
- Wies Moens: Golfslag, 1935. Sjoch ûnderGa naar voetnoot46).
- voetnoot46)
- Tj. W.R. de Haan: Rixt van het Oerd, Volkskunde 1948, p. 145-156.