De Tsjerne. Jaargang 4

[p. 1]

De lêsten of de earsten?

Der hat in tiid west dat Fryske litteratoaren harsels yn grammitige spot de lêste fan 'e Mohikanen neamden. Hja fielden har de boelbirêdders fan in faillite kultuer, dy't gjin kar hiene as mar trou bliuwe oan it lêste ta.

Sa hawwe ek forskate swartkikers it initiatyf fan de Tsjerne bisjoen: in blinkje foar de dea; krekt hwat foar de oarlochs- en nei-oarlochsjierren, doe't nammers alles koe.

Ek wy hawwe faek ús hert fêsthâlde moatten. In ûndernimmen as dit is inkeld mei idealisme en goede moed, sels mei talint net to rêdden. It hinget mei ôf fan faktoaren dy't wy net bihearskje noch oersjen kinne. Wy hawwe ús foargongers hawn: Iduna, Foar Hûs en Hiem, Forjit my Net, Frisia, Tsjûgenis, de Holder - hja binne stik foar stik de wei fan alle flêsk, of miskien kin men yn Fryslân better sizze de wei fan alle geast gien. Dizze geast wie wol willich, mar it flêsk dat dy geast ûntfange en drage moast, swak. It gong mei Fryslân as mei dy stikken bou op biskate sângrounen, dy't stadichoan ûntwettere wurde en oergeane yn wyldlân. Elk gewas, ek dat fan de litteratuer, hat in boaijem nedich om op to groeijen, en dy boaijem moat syn gerak ha.

It ûntbriek Fryslân, dat die iderkear wer bliken by it mislearjen fan elk nij initiatyf, oan ûndergroun. In litterair tydskrift hat in kearn fan lêzers nedich, sil it bistean bliuwe, en as dy kearn inkeld foarme wurdt út hwat der fan de biwuste Fryske biweging oerbliuwt oan minsken mei litteraire bilangstelling, dan biklinkt hja hoe langer hoe mear.

De Tsjerne hat by it yngean fan syn earste jiergong dúdlik útsprutsen gjin biwegingsorgaen wêze to wollen, en hja wol dat hjoed de dei jitte net, mar dat nimt net wei dat hja mei de biweging to meitsjen hat, en it al of net slagjen fan de biweging foar har in kwesje fan bistean of net bistean is. Dat bistean hinget, sa't wy seinen, ôf fan faktoaren dy't wy net bihearskje noch oersjen kinne. It is foar in great part in konjunktuerfrage.

Dy konjunktuer hawwe wy hjoed mei.

It lêzend publyk yn Fryslân bistie eartiids út in tal palsteanders, dy't niget hiene oan idioom en histoarje en folklore. Dit biheinde de skriftekennisse ek, de inkelde wanhopigen dy't skreauwen op hope tsjin hope útsein, ta de neamde terreinen, en ûntnaem har de mooglikheit fan breder wjukslach, fan fordjipping en forheging. Dit wol sein wêze mei

[p. 2]

alle earbied foar dizze palsteanders, sûnder hwaens trou wy dizze rigels wierskynlik net skriuwe soene. Hja hawwe har brea útsiedde op it wetter, om it to finen nei folle dagen. Lang om let is it safier kommen, dat der in bigjin fan wetlike regeling daget foar hwat by elk biskaefd folk nûmer ien op it kulturele program is - it ûnderrjocht yn eigen tael.

Dat ûnderrjocht wie altyd noch bigrinzge ta it leger en it heger ûnderwiisynstitút. Nou is it ek trochstaet nei de middelbere skoallen. As dit inkelde jierren trochwurket, sil it hiele aspekt fan it Fryske lêzerspublyk foroare wêze. It biskamsume feit, dat Fryske studinten earst noch in kursus yn lêzen en skriuwen folgje moatte, sil ta it forline bihearre. Der sil in nije jongerein opstean, lit ik har gjin intellektuelen neame, mar in laech fan jonge minsken alteast, dy't de middelbere skoalle net mear ûndergeane as in purgatoarium, dat harren suveret fan alles hwat der jitte oan Fryskens yn harren oerbleaun wêze mocht, mar dêrre ek, tagelyk mei de ynlieding yn de klassike en moderne wrâld-litteratuer, de kunde krije oan 'e skriftekennisse fan eigen folk.

Fan hwat gefolgen sil dit wêze? Alderearst dat hja niget krije oan it bisteande; mar noch folle mear dat hja forlet krije fan it kommende. In forlet, dêr't yn foarsjoen wurde moat.

Litte de Fryske skriuwers hjirom tinke, dat der him foar har lûd in folslein nije klankboaijem oan it foarmjen is.

Fryslân giet in nij tiidrek yn; it is it al yngien. De geastlike konjunktuer foroaret; hja is al foroare.

Yn dizze tiid set de Tsjerne syn fjirde jiergong yn.

Net om to bisiikjen oft hja it noch in jier slepende hâlde kin, omdat fjouwer jier sahwat de taks is foar in Frysk tydskrift dat fierder springe wol as de Fryske pols lang is.

Mar om mei fordûbele krêft troch to setten hwat yn '46 bigoun en trije jier lang mei fallen en opstean útholden is. Mei fallen en opstean, mar nei elk fallen wie der in opstean.

Sa stekke wy nou de holle rjocht yn it nije jier. It nije jier, it nije tiidrek.

Us dagen koartsje net mear, hja winne.

En wy fiele it by it ynsetten fan dizze jiergong sterker as ea, dat wy net de lêsten fan de foarbijgiene, mar de earsten fan 'e kommende tiid binne.

FEDDE SCHURER.