De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 306]

Marten Sikkema:
Brief oan unbikende

Ik haw my der foar oanstelle moatten as biseten, mar it is my dan dochs slagge. Trije dagen haw ik der net om iten, de forpleechsters wiene der skjin mei oan. Nou sille se wol hielendal miene dat ik gek bin. Oplêsten hat de jonge dokter mei de brul op sein dat se it dan marris bisykje moasten. Sa haw ik dit stik papier krigen, en in poatlead.

Ik hie Jo allang skriuwe wollen, om Jo dúdlik to meitsjen hoe't it mei my einliks krekt gien is. Hwant ik bin lang sa gek net as hja wol miene.

Ik wist wol dat Jo dit brief yn hannen krije soene, al hat it faeks hwat lang ûnderweis west. Mei sin haw ik wachte op in dei dat it net reinde (sont ik hjir brocht bin reint it folle faker as foartiid, is dat Jo ek opfallen?) en dat der bihoarlik wyn stie. Doe haw ik dit brief út it finster wei oer de haech waeije litten. Ik soe wolris witte wolle of Jo it sels foun hawwe, doe't Jo nei de segarewinkel ûnderweis wiene en nei de kiosk om in krante (it wie ommers sneontomiddei) of dat ien fan dy forstannige hountsjes dêr't Gogolj fan fortelt it Jo bisoarge hat. Ik tink wol fan it lêste, hwant earlik sein haw ik mear bitrouwen yn de hounen as yn de minsken, al hawwe se ek har minne eigenskippen. Antsje en ik hiene ek ik houn, doe't we krekt troud wiene. Mar dat binne bysaken, foar Jo alteast. Dat brune hountsje hat Jo it brief dus bisoarge. It wist krekt hwêr't it wêze moast, yn dy strjitte dêr't alle ruten kreas himmele binne, en fleurige wite gerdyntsjes hawwe, dêr't de froulju om tolve ûre efter steane to kypjen of de bern hast fan skoalle komme. Jo sjogge dat ik knap op 'e hichte bin. Hjir wurde de ruten mar ienris yn 't jier himmele, en gerdinen kinne se hjir net hawwe, hwant hjir wenje lju dy't alles stikken skuorre, om't se oan neat mear leauwe. Sokken moasten se opslute, tinkt Jo ek net?

Jo sille nuver opsjoen hawwe doe't Jo it brief út de bus krigen. Grif hawwe Jo earst Jou glêzen himmele, om better sjen to kinnen! Us jonge dokter hat ek sa'n learke yn de

[p. 307]

brulledoaze. Jo lykje wol hwat op him, ja, Jo koene wol in broer fan him wêze, mar Jo binne kreazer, dat kin ik as bûtensteander sizze. Jou noas stiet ek hast sa bryk net, liket my ta. Myn kompleminten! Jo wenje midden yn dy skjinne strjitte, en efter it stekje yn Jou tún steane de snieklokjes en dy reade blommen ek, dêr't ik de namme altyd fan forjit, lyk as ik Jou namme alhiel kwytrekke bin. Ik freegje de susters alle dagen, mar dy witte neat. En de dokter, dy jonge mei de brul, Jou broer, wol it my ek net fortelle. Ik bin bliid dat Jo safolle net leard hawwe as him, nou bigripe Jo my grif better, en sykje Jo net oeral hwat efter. Op dat kantoar fan Jo binne it dochs net fan dy heechfljoggers, wit ik wol.

Sa skriuwendewei haw ik myn tinzen foar Jo oardere en is it my klear wurden hoe't ik it Jo fortelle moat. Hwant ik mei Jo wol lije, en boppedat: Jo binne de lêste dy't der bilang by hat: wysels binne mei my útstoarn, sa't Jo witte. It is myn plicht Jo to warskôgjen: der is mear tusken himel en ierde as wy sjogge. Ik woe it net leauwe en dat waerd myn ûngelok.

Doe't wy trouden wie hja al net botte soun; ik hie hope dat dat stadichoan better wurde soe, hwant ik fortsjinne knap en koe har alles jaen hwat hja nedich wie. It hat lykwols net wêze mocht, it waerd earder minder as better. Sels hie hja alle hope opjown, alle fleur roun út har wei. Oplêsten waerd har iene foet hielendal lam, hja koe net mear fan bêd. Alle dokters en professors haw ik rieplachte, mar hja wiene it der oer iens dat der neat oars mear to dwaen wie as de ein ôf to wachtsjen, it soe net lang mear duorje, hwant de sykte friet stadichoan troch it hiele lichem hinne. Hja stoar my ûnder de hannen wei, Antsje. Ik koe it net oansjen, mar ik moast wol. Doe kaem dat brief fan dy man dy't him professor El Khawa neamde. Hy skreau my: Ik wit hoe't de tastân is. Foar Jo kin ik neat dwaen, foar har wol. Mear as myn krêft haw ik net to bieden, mar dy folstiet. Ik lei it brief nêst my del, ik leaude net oan soks. We hiene ommers alle kundige en sabeare-kundige lju al rieplachte sûnder sukses. Ik woe har ek in nije toloarstelling bisparje, en mysels likegoed. Ik praette der har dus net fan.

[p. 308]

Nei in wike kaem der wer in brief. Diskear stie der inkeld yn: Hawwe Jo Josels dan mear leaf as har?

Wer soe ik my de saek út 'e holle sette, mar ik koe net. Hwat bitsjutte dit dochs allegearre? Hwêrom koe er har wol helpe, en my net? Hja wie ommers siik en net ik?

Op in joun siet ik by har bêd. Ik hie der fansels nea oer bigjinne moatten, mar hwat driuwt jin soms? Hja lake meilydsum: hoe kinst dy noch drok meitsje oer sokke dingen? Mar sa biste ienkear. Ik soe dêrom sizze, lit him mar komme, dan kinst dysels efternei gjin forwyt meitsje, hwant dat dochste grif.

Deselde jouns weard der skille. Ik die op: in lange bleke man mei swart hier en burd. Hy kaem der daliks yn: Jo hawwe my roppen? Jo bigripe fansels al dat it El Khawa wie.

It falt my neat net mei de tried beet to hâlden. Dy aeklike susters strune hjir de hieltyd om. Se wolle lêze hwat ik delset. Aldergeloks haw ik twa greate hannen, om op it papier to lizzen as se by my lâns skouwe. Jo binne it mei my iens dat dy skepsels der neat mei nedich hawwe. Hwat kin it har skele dat ik swit?

Ik moat sizze dat syn bisites har opfleuren. Hja waerd oars aloan swakker, neffens de húsdokter, dy't alle dagen ienris kaem, mar hja krige aloan mear moed. Ik koe it net forklearje, mar wie bliid foar har: har lêste dagen soene faeks minder swier wêze.

It die my lykwols gau genôch bliken dat hja wol foargoed mei har tastân op 'e hichte wie. Op in joun sei hja: Hindrik, ik sil hast fuort. Hast in goede man foar my west, dy koarte tiid dat we inoar hiene. Mar hjir stiet leafde machtleas. Ik sil reizgje nei in lân dêr't ik nea noch west haw. Folgje my net, it soe dyn ûngelok wurde. Hast strak gjin rjochten mear op my: dit lichem, dat dines west hat, is tonein, Hindrik. Op in stoarmige novimbernacht is hja rêst. Ik houde har hân, mar El Khawa hie syn hân op har foarholle. Hja hat glimke.

Hoelang't ik yn dy tsjustere keamer fêstlein haw, ik wit it net. Jo sille it my ek net fortelle kinne, Jo hawwe soks

[p. 309]

noch net meimakke. Mar wês net bliid foar de tiid, de wegen binne wûnderlik. Ik haw alris earder sa west, it wie nei har dea. Doe bin ik der sa goed foar wei kommen dat ik myn saken wer dwaen koe lyk as foartiid. Om hwat ôflieding to hawwen gie ik yn de bûtentsjinst. Mar it wie eins sa dat ik hieltyd foar myn eangst útreizge. Oerdeis krige ik in foarsprong, de jouns waerd ik wer ynhelle. Sabeare foar de saek kaem ik op de frjemdste plakken. Nei wer ien fan dy forgese reizen kaem ik op in joun yn P. oan; de herberchsbaes frege hwat ik dêr fan doel wie (sa binne se yn sokke doarpen). Ik sei fan saken. Hy gniisde my út, yn P. waerden neffens him gjin saken dien. Hy hie mar twa sliepplakken en dy wiene tafallich biset. Fuort koe ik ek net mear, dat hy soe my in boer wize dy't wol plak foar my hie, tsjin in lytse forgoeding.

Dit is allinnich foar Jou eagen bistimd: it is it geheim fan myn libben. Der binne mear dy't it witte, mar dy hawwe it net leauwe wold. Ik siz nou altyd tsjin de dokter, Jou broer, dat ik my forsind haw, dat ik it net mear leau: faeks kom ik hjir dan noch wei. Mar foartiid wol ik Jo warskôgje, de tiid driuwt. Ik moat koart wêze, se kinne my elts momint oer 't mad komme. Jo sille my forstean.

Hja die de doar op: de boerinne. Ik gong troch de groun: it koe Antsje' âldere suster wêze of hjasels (der wiene sa'n 5 jier forroun). Mar it wie net mooglik: ik hie har ommers sels ûnder de ierde brocht. Doe't hja my lykwols foargong nei de keamer seach ik, dat hja mei de iene foet loek, krekt as Antsje by it bigjin fan har lêste sykte. Ik tocht dat ik gek waerd, mar bihearske my. Nei iten sei de boer: Antsje, wiis mynhear de keamer efkes dêr't er sliept.

Antsje, stammere ik, Antsje, sa hiet myn wiif ek: Antsje Bergsma. Dat is sterk, sei hja, ek deselde fan! Berne 5 Febr. 1916, sei ik. Ik ek, sei hja, alhiel net mear fornuvere. It skynde der suver by to hearren.

- 't Sit him grif yn Stjerretekens of sa, miende de boer, dêr haw 'k ris hwat oer lêzen. (Hy wist net better).

Jo sille bigripe dat ik dy nachts net sliept haw.

[p. 310]

De oare deis frege ik yn 't doarp nei hoe't dy saek yninoar siet, mar waerd neat wizer. Hja hie har hiele libben yn dizze kriten wenne en wie op 3 Nov. 1941 troud (soks ûnthâldt sa'n doarp). Krekt op har stjerdei, it moast wol.

Ik haw ûndersyk dwaen litten nei it forbliuw fan El Khawa, en foun him werom. Hy hat my net helpe wollen, hy wegere syn misdie goed to meitsjen, of hy koe it net. - Ik haw Jo warskôge, en hja hat it sels ek noch dien. Dat hie Jo genôch. wêze moatten, hat er sein. Yn P. hat de polysje alles ûndersocht, en neat ûntdutsen dat net doogde. Op alle mooglike manearen haw ik myn rjocht socht, mar de minsken witte sa krekt hwat mooglik is en hwat net, dat se my útgniisd hawwe.

Ik fortel dit Jo hiel yn 't koart, hwant hwat ik lit haw kin ik Jo net fortelle. Myn leafde foar har, myn selsforwyt, myn haet op dy smjunt dy't har sels it ûnthâld nommen hat, Jo kinne dat allegearre net neifiele. Jo moatte net miene dat de hiele saek my alhiel klear en dúdlik foar eagen stiet: El Khawa hat syn geheim biwarre. Folle better hie ik myn geheim ek biwarre; ik koe net. Dêrom hawwe se my hjir brocht, by oaren dy't har geheim net biwarje koene. Hwant der sit hjir mear forstân as de wrâld, dy wize wrâld, wol tinkt.

Soms mien ik dat de jonge dokter. Jou broer, my bigripe kin, mar hy hat tofolle leard, en hat it to drok mei dy lju dy't alles stikken skuorre: dy mient er better meitsje to kinnen. Ik bin sels stikken skuord, dat hwat kin er noch mei my? Ik haw him al fierstofolle forteld. Jo lykwols sille my forstean: Jou noas stiet sa bryk net. Fuort, fuort, ik moat ophâlde. Aenst kom ik wer yn dy tsjustere keamer. O, help my dochs! Strak wurdt alles dúdlik, mar dan is it to let....