De Tsjerne. Jaargang 2

[p. 246]

Marten Sikkema:
Glês en Ilastyk

Doe't de trein hoarterich en pûstend ta stean kaem ûnder de tsjustere kape, wiisde de stasjonsklok al healwei twaën. Mank oare hastigen tôge mr. James Cooper syn ûnbidige koffers de kontrôle troch. In slop, geizenich polysjeman skeat fuort op him ta en wiisde him yn wanhopich ingelsk it djûrste hotel oan. It hie net nedich west, oars.

Bliid dat er einlings toplak wie, kaem it yn him op. Toplak? Hy wie ommers net fan doel om hjir langer to bliuwen as twa dagen. Sels de koffers koene hjir wol ticht bliuwe: in profeet is nou ienris yn it eigen lân gjin tel. En it stedtsje like earder noch krompen as groeid, sont.

It kop kofje die him goed: hy wie mar licht yn 'e holle, grif fan de lange sit, it lêste ein mids boeren dy't nei kuil rûkten en froulju mei gûlende bern op 'e skurte: tekens dat men net mear yn it suden fan Jeropa wiene. It wie der op oan kommen.

Goed tweintich jier lyn wie it dus al dat er de hakken opnomd hie nei it ‘lân fan dream en winsken’ ta. Sa'n dreamlân wie it dêr doe oars ek al net mear, yn 't earstoan hied er alteast in swiere sile hawn. Mar hy wie in linigenien en it boask mei Pamela Whispering, faei foar de fodkoer, hie de rest dien. De forhâldingen binne dêr nou ienris rommer. Sa wied er swietsjeswei de man wurden: de man fan rubbers & elastics, artikels dêr't net inkeld it ekonomyske, mar ek it kulturele en politike langer oan hong, oan 'e oare kant de greate dobbe. Nou't de twadde oarloch oan kant wie, waerd it heech tiid dat ek West-Jeropa fan de seiningen fan Whispering Sons Ltd. profitearje koe: namsto fearkrêftiger soe it ommers wêze tsjin de oanboazjende fleagen út it Easten wei. Om dy reden dan hie mr. James Cooper yn stjittelige treinen slûge, op spikerhurde hotelbêdden wekkerlein, bern heard, kuil rûkt, syn leadswiere koffers troch kontrôles tôge en him fan sloppe, geizenige polysjemannen it paed wize litten. En hy hie him oars noch oars

[p. 247]

field as in sindeling ûnder de heidenen. Mar nou siet er hjir dan. Efternei bisjoen hied er likegoed nei de Rivièra of de Como-mar gean kind. It hie ek mar sa'n sin west. Mar dat men jins sin folgje koene, wie dat nou net krekt fakânsje? Jierrenlang hied er der wis fan west dat it der alhiel net ta die hwa't men wiene en hwêr't men weikamen, as men mar in keardel útmakke, ekonomysk fral; mar nou't er efter syn kop kofje wei it âld-bikend silhouet fan de huzen lâns it plein yn him opnaem, de brike âlde toer, en boppe alles de wetterige sinne, nou fielde er dochs eat dat yn gjin tallen to mjitten wie, of it moast wêze yn hertslaggen. De Forlerne Soan, tsjong....

Let op 'e neimiddei strúnde er jit om yn de smelle strjitten: hjir hiene se as foech jonges wedstriden houden op âld fytsen sûnder bannen, en wylde buertgefjochten: hy wist it noch skoan, en it joech him hast itselde fielen jit fan spanning en wille.

Foar in winkelrút yn de Keningsstrjitte bleau er stean. Frjemd, hy hie him Epkema's winkel dochs greater foarsteld, letter.

Minke wie nou grif allang troud, koe al greate bern hawwe. As se inoar hjir nouris tsjinkamen soed er har faeks net ienris werkenne en hja him grif net. Hy seach nochris yn it spegelrút: hy wie nou in hear wurden, en ien op jierren ek al.... Hja hiene wol wiis meiinoar west, Minke en hy. Soks hat men as men de tweintich jit net foarby is. Sa'n earste forhâlding, hoe ûnskuldich ek, bitsjut faeks mear as alles hwat men letter op dat gebiet ûnderfynt: it is as ûntdekt men dan earst dat men libbet. Efternei kin men der licht om glimkje: it forstân komt mei de jierren. Dan slacht men oarmans glêzen net mear yn, earder jins eigen.... Op ditselde plak hied er stien, dy moarns ier en bitiid. Yn syn hert hie in fûleindige hate lôge tsjin de nearzige forhâldings fan in maetskippij, dy't him net frij litte woe to libjen lyk as er winske, dy't samar it near lei op syn tearste en ealste fielings. Bang hied er west, jawis, mar witten dat it net oars koe, hy soe himsels foar altyd forachte hawwe, hy hie nea net frij wêze kinnen. Dêrom hied er syn fûst net keare kind, doe't dy stadich efterút spande en dan, mei in

[p. 248]

fûle stjit, tsjin it rút klapte. It rinkeljen dat folge forfolle him mei blidens, as wie in swiere lêst him by de rêch del gliden. Hy hie noch krekt sjoen hoe 't in lange polysjeman om 'e hoeke wei hastich op it rút tasette; doe wied er fuort mjirke. It wie skimerich, lyk as nou.

Taestend gie syn hân oer it rút. Wie it in âlde eangstme dy't er weiglimke? Hy hie dochs frij wêze wollen, frij lykas oaren, hy hie dus minoftemear yn syn rjocht stien. Boppedat, salang lyn!

Mei kamen der hastige fuotstappen om de hoeke wei. Sûnder erch spande er syn hân ta in fûst. Syn hert trille. Al syn moed moast er byinoar fandelje om oerside to sjen: sûnder mis, it wie dy lange. Hy sette op it rút ta, fansels. By it stasjon kaem dy fint him al sa nuvere bikend foar. Dus hâldt it libben jin dochs foar al jins dieden forantwurdlik. Hy sette fuort, sa hurd syn fuotten noch meiwoene, dat út nei dy oare hoeke. Wer wie der gefaer! Mar ek nou soe dy sloppe it net rêdde. Syn fuotten koene him hast net mear byhâlde. Yn syn holle rinkele it rút noch nei, en dat sette him hieltyd oan ta nije ynspanning. Hoe wied er ek hast roun, dy kears? Hy sloech wer in hoeke om. Undúdlik kaem it yn him op dat er nedich oan iten ta wie, mar hwêr soed er al hinne? De sloppe koe wolris by it hotel stean: dat hied er him sels ommers oanwiisd; ja, hy stie der grif. En Epkema derby, faeks.

Hy seach efterom: neat to sjen. Fuotstappen hearde er ek net mear, inkeld it slaen fan syn holle. Hy kaem hwat ta himsels.

Op it âld pleintsje hong jit altyd dy sfear fan rêst en feiligens. De lantearnen twinkelen. In âld wyfke skarrele by de huzen lâns. Smel en sútrich stie dêr de âld skoalle. Boppe baernde ljocht. Tongersdei, bitocht er him, se hawwe naeijen. Hy wachte: it soe wol net lang mear duorje. Der sloech in doar; stimmen gounzen....

- Bist dêr, Jeen? 't Is joun mar let wurden.

- Ik stean hjir oars noch mar krekt. Mottichjes, hen?

- It spielt ommers. Hast net ienris in jas oan? Kom, togearre mar ûnder myn keep, dy is wiid genôch.

Stadich rounen hja dat út nei hûs ta.

[p. 249]

It wie mar mâl gien, hokkerjouns. Epkema hie raesd fan:

- Smoarge dea-iter, wy jowe ús Minke sa'n opfieding net dat se har oan dy forslingerje sil. Skielk foar dy by de wurkhuzen lâns, tink, omstou helte leaver omstipst as dyn hannen brûkst. En al wie dat oars, dan noch net, mei ien fan jimme soarte!

De ieren stiene de man read op 'e foarholle:

- Mar it is út, ik haw der al mei jim heit oer praet.

Heit hie flokt as in kriichshelt: hoe krige er it foarinoar, mei in dochter fan de baes.

- Nou giest my to fier, heite, Hast hjir langernôch meifretten sûnder in hân mei út to stekken. Soest ús allegearre op strjitte bringe mei dyn kluchten. Se wurde langer oeral ûntslein, sels kinst ek neat fine, lit stean jimme heit, dy't fierhinne tonein is. As Epkema my maeije jowt meije wy hongerlapje, hast dat net foar dyn bot forstân?

Mem siet der forwezen by. Hja bigriep him grif better. Hy hie ommers neat forkeards wollen?

Forslein en pûrrazen hied er syn klean byinoar boun en wie útstrutsen, deselde nachts noch: Harns, doe Amsterdam, doe Rotterdam, doe op dat frachtboat, de wrâld yn. Syn hân wie hurd bettere, mar yn syn holle hie dat rút noch lang neirinkele.

Of hied er dat allegearre mar dreamd, fannacht?

- Us heit kin soms sa opspatte, sei hja, mar hy mient it oars goed.

- Uzes wie al sa lilk.

- Mar nou is it allegearre foarinoar. Se koene it ommers ek net keare, as wy it inoar mar miene....

Syn hert sprong op fan blidens. Gjin wurd koed er útbringe.

- Joun wol ik dy ris thúsbringe, Jeen. Ik moat nou dochs ekris witte hwêr't jimme wenje.

Ont nou ta hied er dat altyd keard, mar hwêrom soed er him noch forsette?

Har hollen wiene tichte byinoar ûnder de keep dy't aloan swierder waerd fan it reinwetter. In dampich kroltsje streake him by 't kin lâns. Hy suchte foldien: dit wie dochs it lok, hjir foel alles by wei....

[p. 250]

Yn it strjitsje kaem dy bitroude rook fan earmoede en min iten him tomjitte. Hy libbe der suver fan op. Hja fornaem der blykber neat fan, praette alteast op deselde toan fierder oer.... ja, hwêroer? Hy koe de holle der hast net byhâlde, mar inkeld it hearren fan har stim makke him bliid.

Dêr skimere it buordtsje ‘17’ al nêst de doar, de namme derûnder: P. Kuper Jsn. koed er noch krekt ûnderskiede.

- Hjir wie it dan, sei er. Hy fielde har earm om syn hals. Dan seach er har gean ûnder it ljocht fan in lantearne, efkes foaroer, as wie hja jierren âlder wurden. Mar hy twivele net mear. Hy treau de doar op. De gong wie tsjuster. Op 'e fiel foun er de kruk fan de keamersdoar.

De lytse petroaljelampe forspraette in tear ljocht oer de âlde dingen: de pendule, de stelten oan wjerskanten, in jongesfoto fan himsels. De stiltme like taestber. Midden yn de keamer: in lange smelle kiste ûnder in swier swart kleed. In deade? Hy stie forbjustere. Hwa wie it? Hy stoarrele tichterby. Mei triljende hân skoude er it kleed fansiden. Under it glês: in bleek antlit, slûk ljocht hier oer de foarholle, tichte eagen, in smelle mûle mei in biwyske poddehier deromhinne. Oer it hiele wêzen lei dúdlik in glimk fan wier, stil lok. It wie him as seach er yn in spegel, in spegel fan tweintich jier lyn. Né, dit koe net!

Hastich skoude er it kleed toplak. Syn hân skaeide by it hânsel lâns: in kaertsje. Hy kearde it nei it ljocht ta:

Export. To Whispering Sons Ltd., U.S.A. lies er mei baernende eagen. Hy fielde noch dat it kaertsje weromskeat, as siet it oan in stik ilastyk. Doe trûzele er derhinne, syn hert like stil to stean.

Under it ljocht fan in lantearne kaem er ta himsels. De sloppe en it âldwyfke houden him elts oan in kant oerein.

- Hy lei dêr, foar de doar fan sawntsjin; it gong grif om froulju; dy bûtenlanners binne sokke healwiislingen; smoardronken fansels; mar sawntsjin stiet al hast tweintich jier leech ommers, ha ha! Unbiwenber....

- Bêst, bêst, frou, ik rêd my nou wol allinnich mei him.

It âldwyfke draeide harren noartsk de rêch ta en skarrele fuort. De geizenige bigoun wer yn syn ingelsk:

[p. 251]

- You are drunk, sir. I will bring you to your hotel.

- Al goed, al goed, stammere Jeen. Swier hong er de geizenige yn 'e earm. Hja pongelen de Keningsstrjitte del. In streek moanneljocht foel oer Epkema's rút.

- Dêrre, dêrre, wiisde er.

- Jawis, grânzge de sloppe, dat hawwe jonges stikken slein neimiddei.

Aveseare, sir, it bêd wachtet.

Jeen gnyske yn himsels.

De oare moarns siet er wer mank boeren dy't nei kuil rûkten en froulju mei gûlende bern op 'e skurte. De geizenige hie oan it stasjon stien en oan 'e pet tikke, mei in brede glimk fan herkennen. Hy hie de lêste segaren krigen.

De brike toer waerd stadich wei efter de kym. Mr. James Cooper biseach syn rjochterhân. Alhiel geef diskear....