De Tsjerne. Jaargang 1

[p. 292]

Nyckle J. Haisma †
Simmer

X. (it lêste)

Lêstoan Septimber en 't foarste part fan Oktober joegen noch in bulte moaije dagen, dat it like yndie, oft de simmer yn in nije jeugd wer opbloeije soe. Och, it wie mei de minne dagen fan Septimber sa'n goudene tiid foar de dolders. Der waerd in hiele raem dien. En ek Aent hat jitris fûleindich mei warber west, sa stûf, dat Keimpe der hast mei delkomme moast, soed er him nou de lêste wiken hjirre forskreppe? Alles goed en wol, hy mocht der dan wille oan hawwe, mar 't koe ek to stûf, de jongerein moast it swierdere wurk mar opfange. Nou, hy hat der ek noch al in kearmennich útmoatten. Faker as feitlik it doel wie, mar doe hat er ek sein, hy kaem perfoarst foar ein Oktober net wer nei Hollân ta. En sa is lêstoan Septimber de rite fan wikseljend neisimmer- en hjerstwaer ynset. Oant hja nou sa stadichoan wol hielendal yn 'e hjerst bilânne skine to wêzen. De lju stinne alris, de dagen binne wer sa slimme koart, 't wurdt moarns hast gjin dei en jouns ier en bitiid kin men al neat mear sjen. In lytse wrâld fakentiids en in wûnderen stiltme oer 't fjild. Aent helpt to bite-riden, de reden binne min, de spoaren djip en fol wetter, de poaten fan 'e hynders smoarch, de wegen dêr 't it reau lâns komt, en hwêr is dat hast sa net yn dizze krite, mei taeije klaei bismard. De froulju binne der oer gear om 't lêste spul út it tún to heljen, bihalve de boerekoal. Dêr moat de froast oer. De mânlju moatte komme om de knollen en de túnkoalrapen to birêdden, mar hja hingje yn 't gat, lyk as dat ornaris wol giet. Oer sok gegriem komt men hast net gear. En dan is it Aent-om, dy 't der mar wer hinne stekt. Soks is Keimpe al wer to mâl en hy krasket ek mei, sa dat 't âlde skaei yn it kokentún tahâldt. Mar der wurdt al hast mear praet en pypke as skrept: 't is krekt oft der mear stoffe komt ta praten, hoe neijer as de ein komt. Men kin 't nou by dagen ôftelle. En och, dizze hjerstdagen hawwe sa wûnder

[p. 293]

folle dingen dêr 't men jins niget oan hat. In kreakjende wein, dy 't troch de minne spoaren fan 'e reed knikt, blabzjende en snuvende hynders troch de dize, de hokkelingen dy 't in bytsje ûnrêstich wurde yn 'e krite en it hoare slaen fan 'e klok yn 'e buorren. Tsjin 'e joun, as hja by de pomp op 'e stoepe steane en de hannen waskje om in pantsjefol kofje to heljen, heare hja hoe 't it leger fan loopeinen de greiden út wei komt en op hûs ta stekt, lûd galmjend. Eltse joun itselde, mei min waer wolris hwat foarliker. Hja stean to harkjen, de beide bruorren, de pomp dripket, in jounsfûgel giet oer de skuorre, de frachtauto stoppet op 'e hoeke, dy hat faeks in pakje foar de froulju. Dan geane hja yn 'e hûs. 't Jongfolk komt der net altyd yn, of 't moat al sa útkomme. Keimpe gunt it harren wol, mar hja sieten as jongbazen ek net oeral altyd by, dat hoecht ek net. Mar hja skikke it sels ek al gauris, dat it sa útkomt en dan seit Keimpe der ek al neat fan. Aent mei der wol oer, it spul by inoar, fleurich praet, dochs net to drok, reade kleuren fan 't tahâlden bûtendoar. Hja reizgje nou nei de lânboukursus in inkelde joun. Dan is it yn oarder meitsjen fan fytslampen, faek op 't lêste stuit en dan moat mem der al faek oan to pas komme, dat heit him bisaut en de greate bongels út 'e leage wasket. Roel yt him pine yn 't liif oan rau guod. Op 'e souders en yn 'e kelder steane de kuorrenfol en op 'e skragen lizze hja útstald mei reade wangen. De winterjirpels sitte yn 'e kelder, op 'e planken yn 'e molkenkeamer steane de flessen fol ynmakke spul. Mem skodhollet oars wolris, o o, hja hawwe sa'n ûngeriif fan Aeltsje, it bern koe wûndere skoan skreppe en o sa handich. Hwat sille hja der yn Hollân in wille fan ha. Nou is hja al nei it bûtenlân, hoe oft dat allegearre útlotsje moat, mar Aent seit, dat rêdt him allegearre.

't Jongfolk praet net folle oer har. Aent kin der net rjocht efter komme, hoe 't hja ûnder it gefal steane. Ut Hollân wei binne in pear koarte, saeklike mar hertlike briefkes kommen, it like allegearre goed. Ut Frankryk wei kaem in printkaert, dy 't Roel apelknauwend leit to bistudearjen, plat op 't liif oer de groun ûnder 't kofjedrinken. De lampe barnt, op it fjûrstoofke stiet de kofje to protteljen. Geeske boartet op 'e hoeke fan 'e koken mei poppen. De einen galmje op it hiem, it folk komt thús. Aent pluzet it stikje âldwiif op, dat by de

[p. 294]

kofje heart en fornuvert him, dat dit âlde en yn-eigene libben sa ryk en great wie.

En dan komme de lêste dagen foar de ôfreis; Oktober rint op in ein. Noch ride de biteweinen, op 'e bouwen binne de mânlju dwaende de hjerstmodder om 'e jirpelbulten to setten. Der dwaelt ris in jager troch de krite, hjir en dêr fleane einen en troch de hoarige dei falt ris in skot. It fé yn 't lân wurdt ûnrêstiger. Mei de wiette is der tofolle forwâdde, dat fan need jowe hja der mar hwat by, tsjin 't sin, hwant it spul longeret der op en beldert en raest de heale dei yn 't lân om. 't Wurdt ein Oktober. Kij ynheljen, it melkfé faeks al earder. Keimpe stint, it wiist min, de winter is sa lang en der is samar in gat yn 'e gollen. Nou, 't algemien sizzen is, der is goed hea en strie ynhelle. Aent glimket. Keimpe is krekt lyk as heit yn it foarrige, earder in bytsje oan de stinderige as oan 'e luftige kant. Heechstens hjit it, men mei net kleije, 't koe faeks wol minder. Ek hjiryn bleau Fryslân gelyk. It spul, dat yn 'e rin fan 'e simmer nei 't bûthús forhuze is, wurdt fan 'e stallen ôfhelle, ark, hwat balken, fytsen, kuorren, bakken, tou, barten, och neam mar op. Al dat spul, dêr 't de froulju eltse simmer wer tsjin iggewearje en dat nea foroaret. De nije hoarntouwen binne al oankommen en rûke troch it bûthús. It wurdt in kwesje fan dagen. 't Rint der om, earst it fé op of earst Aent fuort. It meltsfolk komt moarns wiet en smoarch thús. Al sûnt in wykmennich hat Aent net meiwest nei de towâdde jister. Keimpe sels bliuwt ek thús, hy hat syn part hawn yn syn jonge jierren en syn sile lutsen en, it mei dan oars wêze, Aent op syn manear ek, 't moat aerdichheit bliuwe, sa ornearret er. Dat hja drinke moarns in ekstrapantsje thé. Skielk kin 't net mear, seit Tryn. Fierder wurdt der oer de ôfreis ek al net folle praet. Wol hat Aent sa ris sein, de lêste reis en 't wurdt net lang mear. Hja hawwe ris útrekkene, dan soe Aent efkes yn 'e fyftich wêze en hja in eintsje yn 'e sechstich. Hy wyt, altyd is er wer wolkom op 'e âld pleats. Hja oerdriuwe ek yn dy dingen net, it hat in noflike tiid west; nou moast er de winter ek noch bliuwe kinne, ornearret Keimpe; deis hwat op 'e bûthúsbank en jouns by de kachel. Hy wyt faeks net heal, hoe bot oft er Aent syn eigen winsken hjirmei fortolket.

[p. 295]

Letter, letter en nou moat it hert mar swije. Op 'e útfanhûzerskeamer stiet hwat er oan nije útrissing brek wie yn 'e koffers; ljocht en licht spul, dat flokt tsjin sfear en toan en klimaet hjirre; alles fan in oare wrâld, fier en frjemd en fijânnich op dit stuit. De lêste Snein is ûnlijich, de wyn hoart om 'e tsjerke. En de rein slacht tsjin 'e ruten. Alde dreamen libje fannijs mei wûndere krêft en klearens op, en it treflike sjongen giet jin oant djip yn 'e siele. De middeis nei de preek reizgje hja trijerisom efkes oan 'e pastorije ta om goendei to sizzen. Op 'e wei nei hûs ta, as 't wer hwat droech wurden is, geane hja jitris it tsjerkhôf op, it paedtsje lâns nei de stiennen fan heit en memme grêf. Dy moatte mei koarten wer ris neisjoen wurde. Hja binne grien, ornearret Keimpe. En hja rekkenje út, safolle jier en safolle moanne. Wy geane harren al moai efternei, seit Keimpe. As it dan mei ús like goed gesteld is as mei harren, doe't it de ein wie, foege Tryn der oan ta. Hja knikke: Ja, de âldelju binne hjir allebeide tige rûm weigien.

Ek komme hja noch by de grêven fan 'e fan Peyma's lâns, dat fan Rixt is noch al hwat forware; wol steane hja efkes stil, mar hja swije; elts tinkt sines faeks. Dan stekke hja ôf. Tsjin 't lêstoan komt der noch in brief fan Aeltsje foar omke Aent. Ut Frankryk. It giet allegear bêst, soun en wol nei 't sin en tige tank foar syn wurk. 't Is sa slim om to skriuwen hwat men bidoelt, as hja praetten soe hja it better sizze kinne, mar dat kin nou net en farwol nei Ynje. Hy sit der noch al in skoftsje mei yn 'e hannen en stoppet him dan yn syn portefúelje.

Op in Tongersdeitomoarn stekt er ôf. 't Is reinich en Keimpe prakkesearret hast oer opsetten. De greate jonges hawwe de koffers opboun, op 'e efterhûsstrjitte jowe hja him fan great ta lyts de hân en de auto sjit it modderige hiem ôf. De jonges rinne nei de hoeke, mar de auto is al weiwurden yn 'e buorren. Hy seach der leau'k al hwat tsjin oan, seit Keimpe. Dan geane hja yn 'e hûs.

Ut.

Tjilatjap, Ynt.kamp.

Oktober 1942.