|
| |
| |
| |
J. Slauerhoff:
Der 't de libbenswille to wrâld komt
I.
De lette Oktoberdagen wiene bûtenwenstige myld. Allinnich moarnsier, as de dauwe jitte oer de wietige lannen hinge, rybosken de lju dy 't nei 't wurk moasten of der al op wiene, oan de rânne fan finnen en feanlannen. Mar oerdei brette de sinne en mannich frouminske socht wurk op 'e blikke of siet mei har breidzjen oan 'e doar yn pleats fan yn 'e hûs om to klûmerjen.
Allinnich Domeny wie net to sprekken oer dizze mylde dagen, dy 't de oaren as in himelske seine oannamen, dat fansels nimmen doarst to sizzen, omt Domeny mochte it ris Godslaster hjitte. Party banken bleaune leech, de tsjerke hie ek net folle nofliks yn as de sinne sa skynde; as hy op hûsbisiik wie kamen de memmen suchtsjend oerein fan harren sit nêst de doar of ûnder de iennichste linebeam, offrearren wol kofje, mar suchten bliid ta as hy it ôfstegere en mealden stadich en mei wearaksel de moune tusken de knibbels as hy it oannaem.
Op it fraechlearen wiene sahwat alle fraechlearders weibleaun; in miswoeksen faem, de iennichste dy 't kaem wie, fortelde der waerd in fytstocht mei in kuorbalkriich hâlden nei it neiste doarp. Alhiel breinroer jage 'r de iennichste dy 't him trou bleaun wie fuort.
Domeny hie gjin nocht oan it moaije waer. Hy pielde nearne mei, bihalven mei kuijerjen, en kuijerjen, hwat is dêr oan lykme allinnich yn in krite dy 't keal, rûch en griis is, allinne yn stikken snien fan fearten, djipten en wiken sûnder tal, sadat men yn pleats fan allinnesteande beammen hjir en dêr in seil oprizen sjocht, dat stadich fierderskout: alles hwat neist tuorren en in mannich pleatsen boppe de bigiene groun útriist! De âlderlingen en diakens, de iennichsten dêr 't Domeny gedoente mei hie, seach er allinnich mar by him of by harren oan hûs en dan noch amper allinnich foar saken de tsjerke oanbilangjend. De tiid dat hy theologyske striidpetearen mei harren hie, wie al lang forline. Tige Bibelkun- | |
| |
dige âlderlingen hiene syn foargongers forslein yn fjochterijen dêr 't de godstsjinst it slachfjild en teksten de wapens by wiene. Him wie nimmen treast.
Men wie pûrbinaud fan him, mar guods achten de tiid dat Domeny him noch wolris hwat sizze liet dochs better, al hie men dat doedestiids sa net field. Nou doarsten hja fan 't fragelearen weibliuwe! It waer wie bûtenwenstich fan soelens, de geast ûnder de jongerein ek.
Hy wie fan 'e wize, en dat foar 't earst sûnt er hjir kaem wie yn in hege forguldene sjeas, in daverjende preek hâlden hie en doe meiiens mar bleaun, in deimannich yn 'e ‘Markgraef fan Easterborn’ yn 'e kost, doe yn 'e pastorij, dy 't yn sawn hasten hwat bitimmere wie en altyd hwat oeral bleaun.
Sadwaende gyng er ek mar op 'e kuijer. As er dat wold hie, hied er noch hwat ûntdekke kind op syn kuijer. Dat it lân sûnder mis keal wie en feal, mar dat de sleatten en har sleatswâllen mei einekroas en reid en wetter dat lichtsjes fâlden joech of de wolkens spegele, blau en glânzgjend as stiel, ryklik safolle stoffe joegen ta prakkesaesjes, somlike neistimmerdagen, as in Bibeltekst, hoe nuver as 't ek like. En dat dochs hjir en dêr lytse tropkes beamguod war diene in bosk to lykjen. Lykwols bleau er stean foar in beamboskje, al hied er syn hiele kuijer lang net op of omsjoen. Mar nou hearde 'r stimmen en it lûd fan brekkende tûken. Hy bispeurde dat ien fan 'e stimmen dy fan in fragelearder fan sines wie. Wylst dat ûnaerdige skoalforsomjen krekt wer in bytsje út syn ûnthâld weiflechte wie. Hy reage in pear strûken oan 'e kant.
It earste dat er seach, wie it swart fan hoazzen, it wyt fan in pear skonken, de rânne fan in brune rok, efkes in hurdreade hân; in amerij mar, doe waerd de rok nei ûnderen slein, de hân weromlutsen en yn in bûse treaun. Hja hiene sahwat heal sittend tsjin in seaddeheap oanlein en wiene oereinsprong, en bleauwen nou stean, ôfwachtsjend hwat Domeny sizze soe! It foel net ta en fyn yn it lân in plakje dêr 't men feilich frije koe. Jy koene dochs net yn de greppels lizzen gean en mar komselden wie der gelegenheid en krûp yn in lege skûte, yn de stâl of yn 't hea, dan wie der altyd in faem of in feint dy 't it seach. As je mei mankoar mochtene, dan wie 't sa slim net; opsitte yn 'e koken of letter yn 'e moaije keamer en let meiel- | |
| |
koar op hûs yn. Mar hja mochten net meimankoar. Har heit wie ryk, syn mem widdou en earm, hy learde ta master, mar it soe noch lang oanhâlde en hwat dan noch? Hongerlaepje, sei har heit, it koe neat wurde.
Domeny wist alles. Hy wie net wanlyk oan it blauwe stoarjende each dat elkenien oanstoarret neist de tsjerkedoar.
Hja wachten ôf. Domeny sei yn 't earst neat. Ek hy seach foar him del, nei de rânne fan de brune rôk dy 't tofrommele wie en dêr 't hwat gêrs en in pear droege blêdden oan plakten. Doe sloech er mei syn stôk in pear twigen fan in strûk ôf en sei mei in frjemd heas lûd dat hja fan de preekstoel en oer it lessenerke wei nea heard hiene:
‘En moasten jimme net to kuorbaljen?’
Meiiens gyng er fuort; né, hy draefde fuort.
De jonge en it famke seagen elkoar oan.
‘Dêr komme wy bêst by wei,’ sei hja. ‘Ik hie tocht dat er ús de hûd folskelle soe. Hy hat dochs grif neat sjoen.’
‘Wo 'k net leauwe,’ sei hy. ‘Hied er ús mar útkaffere, dan hiene wy noch ekskús freegje kind. Nou sil 't noch wol komme. Dou kenst him net, mar wy wol. Sa as er ús oansjocht as er it hat oer Sara en Esther en Bathseba. Dêr praet er by jimme net oer. It is in smjunt, hy sil ús noch to fiter ha.’
Hja gûlde yn har rôk; hy hâldde syn hannen fierder thús. Hja giene elts in kant út nei hús en praetten neat ôf foar in oare kear.
| |
II.
It wie nou dochs út mei de moaije dagen. De wolkens hingen leech, it reinde nacht en dei, en mei in dei wie it lân wer krekt like wiet en sompich as altijd en krekt like leech. It wie sa likernôch útfeante en mei 't bouwen wie 't noch net fierhinne.
Yn alle huzen, ek de earmste, barnde fjûr; grouwe klompen of tinne flardtsjes reek kroepen ta de skoarstiens út en waerden wei yn de rein, hja koene net omheechkomme. Der bleau gâns hwat reek yn 'e huzen hingjen.
Mar it wie yn alle gefallen jit in seine dat de turf sa guodkeap wie dat elkenien fjûr hie, oars hie 't fan 'e wiette net to hurden west. Dokter hie nou al in protte klanten mei wet- | |
| |
tersjucht en nierkrupsjes. Mei in jiermannich wie 't út mei de turf, hy soe dan noch mear pasjinten krije, mar ryk soed er der net fan wurde, de earmelju hiene dan neat mear en de bigoedige feanters soene fan har sparsinten sunichoan moatte.
It tsjerkerinnen waerd nou betteroan, alhoewol 't de tsjerke it kâldste plakje fan it hiele gea wie omt Domeny woe gjin praet hearre fan stovesetten. Dat wie net stichtlik, tocht him, dat geävensear mei dy stoven en de rook fan forbarnde turf yn de tsjerke. Letter, yn 'e winter op, koe men ris wer sjen. Mar de wiere leauwenden moasten dochs wrychtsjes genôch gloede fan binnen ha, en wiene syn preken altomets net sterk genôch om alle ierdske gefoelens to forbaljen?
Dat wie mar sa, hy preke as in Paulus, de spuonnen fleagen der ôf, de âldste feanlju en boeren hâldden út, hja hiene nea jit sa'n domeny hawn. Bytiden koe men him net mear neikomme, mar lykwols sloech der sa'n gloede út syn stim dy 't troch de tsjerke galme, dat men mar net fierder frege.
En der wie gjin mis op, as men elkoar moete, meimankoar op hûs ta sette, kofjedronk en it oer de preek hie, dan wie der gjin oar praet as: ‘In prachtpreek. Dêr kin de hiele Synoade net oan tippe. Hwat hat dy man in geny.’
Hy rekke ornaris los oer de fordjerlikens fan de ierdske lusten en dat wie tige nedich ek. It doarp en it gea wiene fan de bêste, mar dochs waerd der ûnbidich sûpt, dochs kamen der noch bern dêr 't de mem de heit net mei wissigens fan oanwize koe, dochs waerd der op'e merke mei it mês stutsen en net om 'e nocht.
Hy tsjutte der hieltyd faker op, dat it forkear fan jonges en famkes ûnder elkoar to frij wie yn it Fean. Hy liet in iere tsjinst hâlde, twaris yn 'e wike, om seis ûre moarns, ien foar de jongfeinten, ien foar de fammen. Dêr hied er it binammen oer dizze dingen, mar iderkear nei oanlieding fan in oare tekst.
Men klage en prottele dat it sa'n lêst joech mei melken en fuorjen, mar men seach yn dat it net oars koe. Yn it healtsjuster oer de grize feanlannen, heal troch de walmjende dauwe wâdzjend, de jonges djip yn 'e oerjas, de fammen yn 'e omslachdoeken weidûkt, sa gyng de jongerein yn it Fean nei tsjerke.
Nei de tsjinst wie Domeny oansjitsk, ja, it barde wolris dat
| |
| |
er mei guods oproun, wylst er oars in healûre ûnsichtber plichte to bliuwen, djip yn syn oertinkingen wei. En ienris sei er sa heal-spotskwei, dat dit wie nou syn sport: de jongelju sa ier op 't goede paed to hâlden. En dy 't hy opsocht om mei op to rinnen, gnysken en knikten by alles hwat er sei en wiene opluchte as hy by de pastorij ôfswaeide. Dizze jonge lidmaten wiene de earsten dy 't der de noas fan krigen, dat Domeny nuver die. Dat hja net altyd bigriepen hwat hy sei, dat wiene hja wol wend oars. Mar nou bigriepen hja it soms mar al to skoan. Hy hie it eins altyd wer mar oer ien ding: dat it tajaen oan de lusten ta de ûndergong laette, dat allinnich in suvere wannel yn de Heare de mins ont syn dea ta biwarje koe foar skande. Hy helle der foarbylden by, dy wiene der fansels planteit, mar hy sei it sa dúdlik, dúdliker as hjasels ûnder elkoar. En yn ienen, soms midden yn in rigel, hâldde 'r op fan praten, skrabe mei syn gongelstôk oer de dyk, as sette 'r in streek ûnder syn forhânling, sei in koarte en forheftige groet en gyng in syddyk op. Hja eagen him efternei, guods bistiene it en siz in smeulsk wurdtsje, mar de measten hiene noch to folle ûntsach of wiene bang dat it oerkrante wurde soe. Mar it waerd dochs wol bikend, der waerd yn it doarp fan grute. Lykwols bleau hy de almachtige hearsker dêr 't elkenien binaud fan wie, nimmen hie safolle to sizzen as hy. By alle skelen rieplachte men him earst, dan dokter en dan boargemaster. Sa hearde dat!
| |
III.
It soe sa bleaun wêze, salang 't hy it wold hie, ont de lêste dei. Mar - as wie 't duvelswurk - inkelde dingen fan neat makken in ein oan syn regear. Hy forpofte it stiifkoppich om de tsjerke forwaermje to litten, it like as hied er sels gjin lêst fan 'e kjeld, dat wie sa, yn de lege, holle pastorij barnde ek gjin fjûr. Hy siet to studearjen en syn preken ta to rieden mei in âld tekken om syn skonken, en de âld húshâldtster wie de hiele dei drok dwaende en gyng fuortdaliks op bêd. Jouns togearre noch hwat sitte, dêr hâldden hja net fan. Hwat wie der ek oan? Thédrinke en breidzje koe men allinnich wol.
Mar net elkenien koe libje lyk as hy, koe de kjeld forneare
| |
| |
lyk as hy, de âlde mantsjes en wyfkes sieten to klûmerjen yn' tsjerke en koene hast net wer thúskomme, sa sear diene har de fuotten. Foar de ryksten styng dan in koets mei in waerme stove ré, mar de earmen sjuttelen nei hûs en it duorre ûren foar 't hja wer op harren dré wiene, en Sneins wie 't tige slim, dan moasten hja al wer op in paed foar de folgjende tsjinst ear 't hja alhiel trochwaerme wiene.
Boer Bosma soe it Domeny dan dochs jitris freegje en hy sette der hinne op in Sneontomoarn. Domeny kaem efter syn greate skriuwtafel wei, dêr 't de boeken sa heech oploege stiene as turven op in swierladen tsjalk, sette in stoel yn 'e keamer dy 't fierder leech wie en frege:
‘Hwat wie der to rêdden?’
Bosma fimele mei syn pet om; hy wie oars net gau fan syn stik, mar hy sei stammerjend: ‘As Domeny it net goed foun dat der stoven komme, de minsken wurde siik en de hiele tsjerkerie is der foar.’
‘Soa. Ha jimme dat al mei elkoar bimûskoppe? Mar ik ha dy earst noch hwat oars to sizzen. Dy dochter fan dy, dêr meist wol hwat better op passe. Al moannen forlyn bin ik se oer 't mat kaem.’
De boer waerd kjel. It wie dus wol wie hwat men sei, dat hja noch mei dy jonge fan Veenbaas skarrele. Ja, dat moast nedich ophâlde. Oft Domeny der faeks rie foar wiste?’
‘Wis. Dy jonge moat oer in pear moanne ûnder tsjinst. Hâld dyn bern sa lang thús, lit se allinnich noch in ûrke fragelearen der by nimme, dat kin gjin kwea.’
De boer seach, dat Domeny goed noed foar syn keppel styng, dat hy it goed mei harren foarhie. Hy forgeat hast it doel fan syn reize.
‘En de stoven?’ frege hy jitte, doe 't er hast al by de doar wie.
Domeny sprong oerein en seach him oan, syn breed, read antlit boppe it meagere, romfelige fan de âld boer.
‘Hwat bin jimme foar Kristenen? Moat ik jim faeks ek nog in waerme kop kofje bringe litte ûnder de preek? Bipraet it mei de tsjerkerie, hier de stovesetters mar wer yn, ik wol der ek gjin spul om ha.’
Sadwaende kaem der wer waermte yn 'e tsjerke, waerd de
| |
| |
jonge fan Veenbaas fuortstjûrd en waerde Anna stil en bleek mei reade rânnen om 'e eagen. Mar Domeny bleau like stymsk en hie bûten de godstsjinst mei gjin mins gedoente. Anna learde tige, hja soe yn 't koart oannaem wurde, siet mei fraech- en antwurd-boekjes foar 't glês en joech amper dalje mear as heit en mem en fammen en feint hwat tsjin har seine. Allinnich goemoarn en goejoun. Mar dat kaem fan de godstsjinst, Anna moast ek sa 'n alderôfgrysliksten heap witte. Hja moast jouns neibliuwe en dan hearde Domeny har oer en learde har noch by. Hja wist de nammen fan profeten dêr 't suver gjin mins ea fan heard hie, allegearre út 'e tiid dat it der yn it Hillige Lân sa min foarstie en it keal en de moloch en noch in protte falske goaden mear oanhelle waerden. Yn it Fean stie it der ek min foar, de lêste tiid, sei Domeny, en Anna wie net in bêstenien, mar hwawit koe hja noch goed wurde en letter noch mannichien bikeare.
In Sneintomoarn, ien fan de earsten dat der lang om let stoven yn tsjerke stiene, hie Domeny machtich mâl preke; nimmen hie it goed foar 't forstân, mar men wie it der oer iens, dat hy hie bidoeld, alle lju yn it Fean wiene praedestinearre, foarbiskaet foar de Ivige Fordommenis en der wie gjin forwin mear op. Allinnich mei harren dy 't it alderiverichst wiene woe Domeny wolris sjen oft er net hwat mylder bitingsten krije koe.
Dy winters kaem der in stille wanhoop oer de Feankoloanje. Der wiene guods, dy sprieken net mear, oaren dy 't altyd goed opsjitte kind hiene, mijden elkoar, as eangen hja fan elkoar in sykte oer to krijen. Guods forhuzen.
Der wiene folle mear dy 't dat fan doel wiene, mar hwêrhinne? As jy neat oars koene as baggerje of turftraepje of hwat skeamel grounwurk, hwa naem jin dan midden yn 'e winter? Oaren sieten fêst oan de hier, wer oaren hiene jit nea út it Fean weiwest.
En op in joune kaem Anna alhiel net mear werom fan 't fragelearen. It wie ornaris let en de lêste jounen binammen, hwant hja soe nou gau oannaem wurde. Mar nei hynstemiddei, dat wie dochs slimmernôch, dat joech gjin pas. Hwêr soe hja sitte? Men frege it hiele doarp roun, de measte minsken wiene al efter de bêdsdoarren, hja moasten noch
| |
| |
kloppe wurde, mar nimmen dy 't hwat wiste. De lju dêr 't hja jouns noch wolris kaem to kofjedrinken yn 't nei hûs gean, wisten nearne fan en dy dêr 't hja oars nea kaem ek net.
Tsjin 't lêst sei de buorman, hja moasten dan dochs mar ris op 't fragelearen sjen. De heit ornearre, dat joech dochs neat, dêr wie hja fansels net mear. Mar hja wisten ek net hwêr oars, dat hja gyngen der dochs mar hinne. En buorman hie goed ret.
De kachel wie rea - né wytstookt, in great wûnder dat der gjin brân fan kaem wie. De efterste bank wie skroeid, it roek nei ferve en der hinge in swiere damp. En Anna dy lei tsjin de efterste bank oan.
Hja wie bûten wêsten. De boeren brochten har gau bûtendoar, dêr kaem se wer ta har sûpe en stút, mar mei-iens hâldde se har hannen tsjin it gat. Har rôk wie hielendal fan efteren forbarnd. It like wrychtsjes wol as hie hja op 'e kachel sitten. Hja hie brânwounen, hja moast sa heal bleat nei hûs sjoud wurde. Wiken lang lei se mei kalkwetter en molkeforbânnen op it liif op bêd.
Hwat der eins bard wie, hat Anna nea sizze wold.
En Domeny? Nimmen hat him ea wersjoen. Letter woe men wolris ha, hy wie sindeling wurden by de wylden en guods gruten tsjin elkoar, hy wie dêr better op syn plak, dêr foel mear to bikearen, en hy hoegde dêr by dy kafferfammen de rokken net earst forbarne to litten.
Der kaem in sêftsedige Domeny, dy 't fan 'e Bibel net folle ôfwist. Mar nuver, it gyng folle better yn it Fean. Der waerd net ienris mear sûndige. En doe 't dizze fortelde dat it mei dy praedestinaesje wol hwat tafoel, doe wiene der mar hiel inkelde âlden, dy 't seinen, dat dizze domeny der dochs net folle fan ôf wist. De measten leauden him graech, en gyngen, doe 't hja it ienris wisten, likegoed troch mei tsjerkegean, hwant hja woene it graech noch ris wer hearre. -
(Oersetting Anne Wadman).
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd