|
| |
| |
| |
Nyckle J. Haisma †:
Simmer
IV
De ûngetiid forrint fan 't jier oer it algemien tige gaedlik. Yn 't bigjin fan 'e haeijing like 't waer efkes om to slaen, sadat in pear stikken, dy 't al yn 'e opper stiene, jitris efkes útinoar moasten. Mar nei in deimennich joech it waer him ek wer aerdieh oan 'e hân en nou rôlje de swiere weiden de skuorre yn. Aent syn wurk is almeast tuskenride. It weidloegjen, dat wie him slimmernôch, men koe net de noed rinne hast en lit ien omknoffelje. In inkelde kear wol er perfoast in skoft opstekke, mar ornaris hellet er de weide de âlde reden del. Hy mei wol oer it wurk: it is by de knikken yn 'e reed in bytsje oppassen, it ynriden hipt ek noch al moai krekt, 't hynstewurk is him op it lêst ek al in lyts bytsje ûntkommen, mar men kin jins tinzen oan 'e oare kant sa noflik gean litte, de rêch tsjin 'e weide oan, de raeijen yn e nekke, de swietrook fan fjild en hea om jin hinne, de pleats mei de iepen skuordoarren, read lyk safolle jierren lyn. Och, dat him dit allegearre jitris barre mocht, om sa hielendal ûnder to gean yn dit libben en dit lân en de wrâld to forjitten, sa folslein, as soe er der nea part noch diel wer oan hawwe. It is boppe forwachting, sa 't it âlde milieu hjir fuortlibbet. Allinne it skaei is in oarenien, lykwols him al sa tige eigen. Heit en Mem, dy misse. Dat is foarby, foargoed; de jonkheit leit ûnforbidlik efter him. Foarby is foarby, en der is neat mear goed to meitsjen. Hja binne stoarn; faeks mei it bigryp, dat der ien forlerne soan wie? Is er forlern? Of ha se him yn har hert forjown? Foarby en tolet. God wyt hoe swier it him nou allegearre leit. Hwat in ûnbigryplike dingen; hoe hat er der ek ta komme kinnen. Is it foarbiskikking fan it lot? Né, sa tragysk wol er it libben net mear sjen. Foar him is der de lieding fan God foar eltse persoan, fier boppe alle ûnk en needlot en tafal. Koe hy oars dien hawwe? Faeks
net, mar likefolle bliuwt it folle wicht fan eigen persoanlike skuld op jin rêsten. Né, it hat min west, syn
| |
| |
jonge tiid. Jinoer Heit en Mem, faeks ek jinoer Rixt. De tins, hja soe stoarn wêze fan leed, dy set er fier fan him ôf; op rëéle groun of út bangens? Hy wyt it net. Och, hoe stiet yn dizze dagen har jonge byld wer skerp en klear en leaflik foar him. Wie er foreale op har? Genôch om har to nimmen? Mar hy wyt, dat hja har hiele hert op him set hie, mei al syn ûngelokkige en needlottige tokoartkommings. Foarby, foarby. Hwat hat er sadwaende forsmiten? Dat wyt er mar al to skoan: leafde dy 't foar gjin sinten to keap is en it krapste yn 'e wrâld. Hy hat der net folle fan hawn. Mabel - hja wite allebeide dat it net mear is as tagedienens; faeks de behoefte oan treast yn har iensumens fan beide kanten. Nou sit hja by har dochters yn Amearika, dy 't ek sa stadichoan great wurde. Faeks ek treft hja har eardere man dêr jitris; faeks komt hja net werom. Soe 't har muoije? Kin er sa'n libben jitris bigjinne? Krekt of sjocht er yn dizze wrâld de dingen hiel oars. Ja, hwat hat er yn Rixt har leafde forsmiten? Mar hja kin net stoarn wêze fan herteleed; hja hat op it lêst dochs in sykte hawn! Hy lit syn eagen oer it fjild glide. De wein efter him kreaket, it hynder skopt moude op, yn 'e lânnen ride mear weiden. It feest fan 'e simmer. Skielk wurde de greate doarren sletten, dan sit de foarrie foar in winter der yn. En 't wachtsjen is op 'e rige fé yn 'e stâllen. It byld fan 'e winter flitst him efkes foar de geast lâns. Dan sil er hjir net wêze. Net wêze kinne. En dermei stiet him de wide wrâld wer foar de eagen. Hy moat mei koarten in deimennich, nei Hollân, 't is al to lang útsteld. Mar earst de ûngetiid foarby. Hy moat der om laitsje: bisprekkings, dêr 't hûnderttûzenen faeks mei mank wêze kinne, wachtsje op 'e ûngetiid.
De melke kij deun by hûs bisiikje om in bekfol út de weide to skuorren. Aent hat der syn nocht oan. Dan peadzje hja in eintsje efter it reau oan. De keallen yn 'e finne balte, 't is har tiid al ryklik, mar hja moatte mei de ûngetidersdokte wolris in minút of hwat wachtsje. Ja, 't is wol drok. De fammen steane sels om bar mei op 'e golle, om it spul hwat fuort to rearen. Nyskes stie Aeltsje dêr en seach op him del, doe 't er de weide de skuorreed opried. Op ûnforwachte mominten komt har byld him foar de geast en dan flitst der him tagelyk in tins troch de holle dy 't er mei hasten weibant en dêr 't er
| |
| |
him oer skammet. Hwat kin er út dy wûndere eagen lêze? Hy is kenner genôch fan froulju om to witen hwat der faeks út to lêzen wêze kin. Man dy 't nei de fyftich rint. Soe it ea forantwurde wêze en bigjin op sokke jierren in nije takomst? En dan, foar 't er it forhinderje kin, giet dizze dream noch efkes troch. Noch in pear jier mei har nei Ynje, dan foargoed werom, en mei in pear lytse bern yn Fryslân wenje, of op it lêst oars earne, dêr 't hja mar woe. Mar dan breidet er ôf. Né, né, hy moat him skamje. De hiemshikke smyt er ta, en wylst Auke de lege wein krekt bûtendoar skout, jaget Aent de safolleste weide de skuorreed fan d'eigen âld femyljepleats op. As Heit en Mem dit jitris seagen?
Sa'n wûndere en greate tiid, dy fan 'e haeijinge. Oeral geane jins tinzen en dreamen hinne. Allinne, troch al dy ljochte en blide dingen hinne dwaelt it byld fan in fanke fan tsjin 'e tweintich mei har greate blauwe eagen, dêr 't it forlangst yn stiet nei in oare, widere wrâld. Och, wist hja hwat hy wyt. Mar leart in minske sa út 'e ûnderfining fan oaren? Hy weaget it tige yn kiif to setten. En hja sil it sels ûnderfine moatte. En hja giet, hy sjocht it oan har eagen, it stiet fêst boppe alles.
Hwat rol moat hy hjiryn spylje? Mar daelk dêrop de frage: is sa it probleem wol earlik steld? Of is it yn wêzen oars foar him? En dan komt wer de frage dy 't him yn ûnbiwekke mominten al earder ûntkaem: soe er har noch trouwe meije? Sa leit foar him it probleem en net oars.
It makket him ûnrêstich. Forstanlik hat er syn bislút nommen en is it him allegearre klear. Mar och, in minske is sa'n wûnder en gearstald wêzen, men ken in bult tiden jin sels net. En dan, op in rêstige Sneintomiddei wurdt it probleem him wol tige nei lein. De jonge bazen binne sa 'n bytsje forwend dat Omke Sneintomiddeis mei meltsen kealleboarnt en skiepmelkt. Oant Keimpe dêr ris in kear mei delkomt. Mar Aent susket de saek meast en docht neat leaver as nei tsjerktiid hwat yn 'e blaukile om to pielen. Hjoed binne Keimpe en Tryn yn 'e buorren bleaun om in pantsjefol thé. Kuijerjenden petsjantelje de wei lâns en sjogge nei de nuvere omke út Ynje dy 't men nea oars sjocht as yn 'e blaukile en warber
| |
| |
oan 't wurk. Yn 'e stiltme fan e buorren hie men wol hwat mear drokte forwachte, hoe en hwat krekt, dat soene hja min sizze kinne. Mar dat men dan in kapitale auto stil yn 't weinhûs stean lit, dat kin it ienfâldige folk net rjocht toplak bringe. Hwat de âlderen harren ôffreegje komt hjirop del: is dit dy wyldebruijer fan in Aent Obma? Sneins komt er as banjerhear opklaeid yn tsjerke, rêstich, ynbannich, mar freonlik en gol. Dan skoddet er goekunde de hân en makket in praetsje. Mar yn 'e wike is er wei. Nou, hja kinne hjir net rjocht by. Mar Aent makket him der net drok oer en lit stil de Sneintomiddei op him ynwurkje. Fan 'e wike helje hja it lêste plak hea yn. It rûkt yn 'e skuorre, oan 'e efterhûsmuorre hinget it gereid, de weinen steane ûnder 'e beammen efterhûs. Op it hiem en de reden en de wegens lizze de raeijen en de topkes en hja hingje yn beammen en hagen. Och, sa'n wûndere moaije rite. De keallen hawwe har gerak, nou aensten noch skiepmelkje. De jonge bazen, de âlde lju, sels Wytse en Froukje binne fan hûs. It is Aeltsje har bar, om to hûswarjen en foar it jounsmiel to soargjen. Nou 't er de kealleamer ta de syddoar fan 'e skuorre ynbrocht en by de fetten delset hat en nei de bussebank wâddet om 'e skieppeamers, komt hja wer hjirhinne mei in lêste pantsjefol thé. Dat bart wol faker. Togearre plakke hja 't efterst op 'e melkkarre en litte har eagen oer de wrâld gean, dêr 't de kuijerders dwale, eptich op syn sneinsk, mar readforbarnd. Heal tûlkjend freget er: ‘Komt joun it feintsje net, Aeltsje?’ Hja is hielendal net forlegen, sjocht him oan en skoddet de holle. ‘Ik wol hjir gjin feint ha, hja my miskien ek net; it waerd dochs nea hwat. En tige fêst biret’ en igael foeget hja derby: ‘Omke, nim my skielk mei; hwerhinne kin my neat skele, Ynje of
Amearika, mar ik moat hjirwei, en as ik allinne gean, giet it faeks sa goed net, ik ken de wrâld sa net mear. Nim my mei; ik wol wol by Omke Aent bliuwe, as Omke wol, of earne oars.’ Hja leit har hân op syn earm, en sjocht him djip en earnstich oan: ‘Omke, ûnthjit it my.’ Dat dit stille fanke ta sa'n heftigens en passy komme kin. Der moat yn har in oar libben wenje, dat him net uterje kinnen hat. Hy siket it compromis, bang foar himsels. ‘Ik sil der earnstich oer tinke, en dyn bêst siikje.’ Efkes sjogge hja inoar oan en hy giet oerein nei de skiep. Wûndere Sneintojoun,
| |
| |
swier fan dream en ûnthjit: ek foar him. In wûndere wémoed giet troch him, as yn jonge jierren.
Hark, de jonges en de skiep en de bolle.
| |
V
Aent wyt it noch sa skoan fan syn jonge jierren, as de ûngetiid sahwat birêdden wie, dan moast alles mannemacht gear oer de fruchten, dy 't sa'n skoft har gerak net rjocht krigen. En sa giet it nou wer krektlyk. Moarn daelk nei thédrinken sjouwe hja ôf, nei de Efteruten, dêr 't de measte bouwen lizze. Leafst giet Aent mar mei; mei yn 'e rige en mei bilibje de forskate sensaesjes fan 'e dei op it lân. Mar der is thús ek altyd hwat to forhakstûkjen en dan seit Keimpe: ‘ik soe mar thús bliuwe, net?’ Sadwaende dangelje se dan togearre ek wolris in moarnsskoft om hûs hinne en binne togearre gear oer de dingen fan lang lyn. It measte wurk is Keimpe ûntkommen, en och, mei trij greate jonges yn 'e hûs is 't ek net sa bot nedich, dat er sels mei yn 'e sile rint. Sa net, heareboer hawwe de Obma's harren nea field, de ienfâld sels. Sokke moarntiden sitte hja in kertierke langer oan 'e kofjetafel en pypkje en sjogge yn e Ljouwerter, as de postrinder oan 'e doar west hat. Tryn falt der in skoftsje by del, en dan binne it goede moarntiden, dat hja oer de jierren hinne wer tichter nei inoar tagroeije. Aldere minsken dy 't, de iene mear, de oare minder, allegearre hiel yn 'e fierte al tsjin it ein oansjogge. En hja hawwe it oer hwat it libben brocht hat. In bulte goeds, feitlik foar allegearre, mar it is ek mar al to tige sa lyk as heit it yn syn âlde jierren gauris sei, wy hawwe hjir gjin bliuwende stêd, tige tankber foar hwat wy hjir taskikt krije, mar ús wiere takomst leit earne oars. Sokke amerijen binne wûnder fan goedens. Mar der is safolle, om it moaije en it goede út to heljen. De skoften yn 'e Efteruten. Om jin hinne it fjild, de heechopgaende fruchten en de rook fan it lân. Fûgels dy 't in kear oer de ekers hinne saeijen komme, en rûzje hawwe mei in âld roek, fier ôf in keppeltsje
âlde arbeiders, de rêgen krûm, en stadichoan fuortskreppend nei it ein. It stil petear hjirre ûnder inoar. De jonges, fleurich mar tagelyk ynbannich, Wytse stil en yn himsels keard, it minst
| |
| |
ienfâldich om hwat ticherby to kommen, oh sa ynskiklik; en allegearre mar sletten. Sa'n forskaet yn eigen lyts milieu al, en al dat forskaet wurket der mei ta, om de rykdom fan it libben to foarmjen. Ek de arbeiders steane dizze dagen al in bulte mei yn 'e rige en Keimpe sels tsjocht ek alsa in skoft mei. De amer mèi drinken ûnder in kile op 'e ein yn it skaed fan 'e hege jirpelloffen. Ornaris is der in rêstich, guodlik petear, mar hja swije ek wol in skoft en elk lit syn tinzen dwale. It nijgers grienet al moai aerdich op, in inkeld foarlik plak wurdt al biweide, Heechsimmer, de moune yn 'e polder nei it noarden stiet stil, reine docht it net. Kleare loften, skielk rint it nei de fekânsjes. Dat birekkenet Aent sa, net dat it him in blide erfaring is, it stiet bûten it boerelibben, en dat is it hwat allinne mar foar him jildt. By it boerefolk bigjint it fuorttsjen al, in inkelde kear sjocht men wer ris in tilbry de wei lâns riden. In bulte giet it al mei de fyts, wol mei de bus, en der binne fansels ek al guodden, dy 't sels in auto oantúgd hawwe, of har ride litte. Dit allegearre kin Aent net bot bikoare, it is in frjemd ûneigen illemint yn dit libben, alteast foar syn gefoel. Mar hy wyt ek malle skoan: de tiid is net to kearen.
Hy is it bêste op syn plak hjir yn 'e Efteruten, dêr 't alles gelyk bleaun is oan safolle jierren lyn. Hy moat nou hiel ynkoart nei Hollân, de jonges hawwe de auto al bûtendoar hawn en hwat ôfhimmele, en de bern hawwe der al yn sitten to tjirgjen. Nou lykwols wol er dêr noch net oer tinke, krekt as dat oare probleem: Aeltsje. Op 'e foareker hawwe hja lins en drinke, en de jonges hawwe it oer it feest skielk yn 'e buorren en oare útsjes de Wâlden del. Ek giet it praet gauris oer it forline, foaral Abe kin in bulte opikkerje. Ek sitte hja om bar wolris tusken de reiden fan 'e slinke. Alles sa wûnder, wûnder eigen, as wiene der gjin fiifentweintich jier forroun. De rige fan doarpkes leit noch yn it roun, eltse klok mei syn eigen lûd, as hja om acht en twa en seis ûre lette. Sa geane de skoften. Jouns nei meltsen ride Keimpe en Aent noch alris hinne om walhea op 'e wein to smiten. Dat giet dan tige rêstich sûnder jin to haestjen. De âld brune der foar, hwat ark mei, sa ride hja de bouwen ôf. In pear âldeftige bruorren, dy 't oer in kreweike gear binne, sa út 'e rêst wei fan dizze
| |
| |
wrâld bisjogge hja it libben, en it is harren beide goed, hoe bot forskillend. Tsjin kofjetiid helje hja de bynstok deroer en sette it efterst op it foarkret, de kant op nei hûs, dêr 't de rook hinget fan broeijend hea, en de fruchten yn it hôf oan 'e beamen to rypjen hingje.
Aent syn fuorttsjen dêr komt ek al net folle fan, bihalve dan, dat er nei Hollân ta moat, dêr 't de iene dei nei de oare mar net fan komt.
Foar it fatsoen hat er dûmny ris efkes goendei sein; al in âldeftich en guodlik man, mar hy is hjir kommen yn 'e tiid, dat Aent fuort wie. Ek Heit en Mem hat er net mear mei to hôf brocht, noch Rixt.
De skoalmaster is in noch jongeftich baeske. De smid syn soan swaeit nou de foarhammer, Aent hat him noch kend as sa'n foech jonkje. Allinne de âld timmerman is noch yn wêzen. Nou in foech sawntiger; hy wennet mei in pear net troude bern efter it tsjerkhôf. Dêr hat Aent alris in jountsje sitten. De âldman wyt noch oh sa'n bulte lytse dingen út it forline op to ikkerjen. En de bern, howol, hwat jonger, hawwe noch tagelyk mei him op 'e skoallebanken sitten. Hwer 't er noch in kear faker hinnetsjocht lykwols, dat is nei de útbuorren, dêr 't Jitse in lyts spultsje bibuorket; Jitse is de iennichste, dy 't mei him yn 'e selde klasse siet op skoalle, en dy 't ek letter gauris mei him op en út wie. Hy hat noch in skoftsje foar skoalmaster leard, mar dat is mislearre. Sûnt hat er op 'e útbuorren sitten en in mannich kij molken. Nou al in pear iensume minsken, de soan fart, de dochter is nei Hollân ta troud. In inkelde kear reizget Aent der hinne, dwers troch de buorren hinne, it âld tsjerkepaed lâns en sa nei de útbuorren ta. It is dêr sok goed sitten yn it lytse keammerke efter de granioms en clivia's. Hja stekke in pipe oan, letter in segaer en yn 'e oansljurkjende joun driuwt de reek troch de keamer en ljochtet it thépitsje. Oer it lân prate hja en it gewaechs en it gewin, oer de pleatsten dêr om 'e útbuorren hinne, en hwa 't dêr yn 'e rin fan 'e jierren wenne ha. Op 'e útbuorren stiet in pleats, dêr 't Rixt fan Peyma har folk wenne hat. Ek dat komt to sprake. Jitse en dy wennen hjir al, doe 't Rixt útsukkele. It wie gjin tarring en gjin kanker; hwat krekt, dêr
| |
| |
hat nea net folle sizzen fan west. Eat ynwindichs dêr 't hja oan úttard is, organen dy 't sa 't it skynde har funksje net neikamen. Letter is it folk hjir wei gien to wenjen, it suden del. Oer Aent syn forhâlding ta it fanke wurdt hast net iens rept. Dat binne miskien dingen dy 't to nei geane. In pear iensume minskjes binne it wurden, Jitse en Baeije, frâl toloarsteld yn 'e bern. De jonge, dy 't earne op sé sit en nea fan him hearre lit, al sûnt jierren net. It fanke, dat nei Hollân ta troud en hielendal by har skoanfemylje ynboargere is, sadat Heit en Mem net iens mear meitelle. Hja komme nea dizze kant út. Jitse en Baeije fine de treast yn har spultsje en yn 'e goede oantinkens oan 'e tiid, doe 't de bern lyts wiene en thús. En dan, toloarstelling is faeks ek wolris goed. Jins eagen geane fan dizze ierde ôf, dy 't jin dochs it djipste net jaen kin, de frede yn it hert.
Sa geane dy jounen foarby. En as alles al lang sliept, tsjocht Aent it paed werom. Ut it suden komt in loft oanskouwen, dat sadwaende is Aent oerein gien. It ûnwisse ljocht fan 'e simmernacht leit oer de lânnen. In inkelde froask kweaket, fierder is der eat as it bange eangjen fan it kommend swierwaer. Dûnker en driigjend skout it oan út it súd. Op it tsjerkepaed skrillet er in kearmennich fan it fel flitsende ljocht en de knetterjende slach der deun op. In forlitten wrâld, gjin minsklike gestalte en gjin minsklike stimme. In bang bist, dat lûd jowt yn it fjild. By dûmny yn 'e studearkeamer barnt noch ljocht, dat is suver, in treastend en wolkom eat. De buorren sliept, ynein fan in drokke dei yn 'e fruchten. Faeks skrillet der in inkeldenien op fan it tongerjen. Aent rint by it tsjerkhôf lâns. Rixt, en Heit en Mem. It forline bliuwt forline en de deaden swije en dieden, dy 't dien binne, kinne nea wer goedmakke wurde. Hy stiet stil by de hage en in great forlangst giet der troch him hinne. Om hjir by de oaren ek ienkear to rêsten en de jierren, de ieuwen oer him komme to litten, deun ûnder 'e klokslach fan 'e âld toer. Op dit stuit fielt er him âld. Né, in man fan tsjin 'e fyftich hat syn libben hawn. Hy giet fierder; de bui boazet oan. Mar yn syn hert is in wûndere rêst.
Wurdt forfette.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd