De Tsjerne. Jaargang 1

[p. 84]

Fedde Schurer:
‘Im rahmen der groszen... kultur.’

Yn it wykblêd ‘De Baanbreker’ wijt de dichter Adriaan Morriën in bisprek oan 'e Tsjerne. Of leaver, it forskinen fan de Tsjerne is him oanlieding ta in bispegeling oer it bisteansrjocht fan in Fryske litteratuer.

‘Men weet als Hollander niet goed,’ seit er, ‘of men de verschijning van een afzonderlijk Fries tijdschrift moet toejuichen of betreuren,’ en it draeit al ringen op it lêste út. ‘Het is de tragiek van een schrijver die in een beperkte taalgemeenschap geboren is, dat hij zich nooit een vreemde taal zo eigen kan maken dat zij als instrument kan dienen voor het verklanken van zijn innigste gevoelens en persoonlijkste ervaringen. Welke Hollandse dichter heeft het niet dikwijls betreurd dat hij slechts in het Nederlands schreef...’ ‘Welk een groot genot moet het voor een schrijver zijn om in het Engels of het Russisch te schrijven...’ ‘En zelfs deze talen komen ons vaak nog te beperkt voor.’

Morriën hat it fierder oer it ‘maniakale’ dat der leit yn ‘de verering van den Fries voor zijn moedertaal en in zijn poging om er met alle geweld een litteraire taal, een cultuurtaal van te maken. Men zou hem dat streven eigenlijk moeten ontraden...’

Foar it fielen fan Morriën is der yn 'e hiele Fryske biweging (taalbeweging seit er) hwat fan de mentaliteit fan in spylder dy't net tsjin syn forlies kin. ‘Want terwijl het Hollands in de loop der tijden, en als uitkomst van een langdurig historisch spel van invloeden, door alle gewesten van de Republiek en het Koninkrijk als algemene taal en in het bizonder ook als artistiek uitdrukkingsmiddel werd aanvaard en tot bloei gebracht, probeert de Fries deze uitkomst ongedaan te maken door in zijn eentje het spel voort te zetten en de fictie in stand te houden dat er nog niets verloren is, en dat alle winst zeker zal blijken te zijn. Maar het spel is reeds lang ten einde...’

De dichter bislút dan mei de ried, de midsmjittige skriuwers sille yn it Frysk skriuwe, mar lit de greate dichter dy't op

[p. 85]

Fryske groun berne is of wurde sil, bileaven it... (né, net it Russysk, argeleaze lêzer) Hollânsk as uteringsmiddel kieze.

Wy witte wol, dit is allegearre net sa kweadaerdich en heechhertich miend as it der útflapt wurdt, en wy hawwe it ek wol earder heard. Mar it is dochs wol goed der jitris nei to harkjen en it âlde misbigryp dêr't dizze hâlding út fuortkomt to merkbiten. Fan it ûntwoartele individualisme nei in tirannyk sintralisme is mar ien stap.

De forhâldingen wurde hjir sa steld: der is de dichter, en der is de wrâld, en dertusken is neat. Dat is in falske stelling. Hy mei opgean foar in oberkelner, foar in dichter net. Dy stiet yn syn folk, en dat folk is him libbensgroun en klankboaijem tagelyk. Mei dit folk steane wy yn 'e wrâld. Dat it tafallich lyts is, dêr kin men oer stúmje en wrokje, mar it wurdt der net greater fan. It is ús opjefte. Sa lyts as it is, sil dit folk yn 'e wrâld stean en neffens eigen mooglikheden sa geef en sa goed as it kin foar it ljocht komme. Wy wolle derby iepen stean foar alle streamingen fan bûten (wy binne gjin provinsialisten) mar ússels bliuwe en net nei oare folken skeaneagje omdat it de Hear fan 'e talinten hage hat ús mar ien to jaen. It liket ús ta dat, as wy ús bêste krêften oan Fryslân jowe en Adriaan Morriën jowt sines oan Hollân, dat wy dan beide wurkje foar in harmonyske ûntjowing fan in lytse folksienheit, al bigreatet it ús ek ta de teannen út om Russen en Sjinezen, dat hja it bûten de fersen fan Morriën en Schurer stelle moatte.

It hat ús inkeld fornuvere dat nei in forwoedene oarloch fan hast seis jier foar frijheit en tsjin lykskeakeling, der jitte soannen fan in lyts folk, dat syn ynwenneroantal mei minder as acht sifers skriuwe kin, de moed hawwe om sûnder in spoar fan forlegenens, op sa'n floate en charmante wize as Morriën dat docht, opnij oan to knoopjen by in individualistysk en dus impearialistysk forline, dat mei it bloed fan de Europeeske jeugd ôfsletten is.

En rounút wrevel en ergewaesje jowt it ús, dizze âldfrinzichheden lêze to moatten yn in blêd dat himsels soasialistysk neamt.