Truwanten

B Hulpmiddelen bij de interpretatie

In de nu ruim 150 jaar dat geleerden uit Noord en Zuid, en in de vroegste fase ook uit Duitsland, zich hebben beziggehouden met de studie van Middelnederlandse teksten, is er een grote hoeveelheid kennis op het gebied van lexicografie en grammatica bijeengebracht. Een deel van die kennis ligt nog verspreid in annotaties bij tekstuitgaven, in tijdschriftartikelen en monografieën, een ander deel is systematisch verwerkt in grammatica's en woordenboeken. Daardoor beschikken wij over een aantal voortreffelijke hulpmiddelen die bij de interpretatie van elke Middelnederlandse tekst onontbeerlijke diensten kunnen verlenen.

Het meest eerbiedwaardig en indrukwekkend is ongetwijfeld het elfdelige Middelnederlandsch woordenboek (afgekort M N W), opgezet door Eelco Verwijs, na diens al te vroege dood in 1880 vrijwel geheel geschreven door Jakob Verdam, in 1929 voltooid door F.A. Stoett, en later nog aangevuld met onder meer de zogenaamde Bouwstoffen , een alfabetisch geordende lijst van de bronnen waaruit de bewerkers hun materiaal hadden geput. Van geen andere middeleeuwse taal is de woordenschat zo volledig en nauw-

[p. 40]

keurig beschreven als die van het Middelnederlands in dit immense woordenboek. Maar het is een boek dat men moet leren gebruiken. Een struikelblok voor de beginner vormen de talrijke spellingvarianten die Middelnederlandse woorden kunnen vertonen. Verwijs en Verdam hebben die spellingvarianten uiteraard niet alle als afzonderlijke lemmata in hun woordenboek opgenomen; zij hebben in het algemeen de meest gebruikelijke spelling van het woord als lemma gekozen, en de varianten daarachter tussen haakjes vermeld. Die varianten krijgen soms ook een eigen lemma, maar lang niet altijd. Zo moet men het woord hoit bij Hovet (‘hoofd’) zoeken ... Bij het gebruiken van het Middelnederlandsch woordenboek moet men steeds bedenken dat de samenstellers, vooral bij de oudere delen, nog niet de beschikking hadden over het woordmateriaal van teksten die pas naderhand voor het eerst zijn uitgegeven. Dat een woord of een betekenis niet in het Middelnederlandsch woordenboek wordt vermeld, behoeft dus niet te betekenen dat dit woord of deze betekenis niet in het Middelnederlands voorkwam. Aanvullende gegevens zijn soms te vinden in het Middelnederlandsch handwoordenboek, een beknopte samenvatting van het MNW, waarin echter ook correcties en toevoegingen zijn verwerkt, en in het Supplement daarop, en in het Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) dat al meer dan een eeuw aan het verschijnen is en nog altijd niet is voltooid. Wel bestrijkt het WNT een latere periode van het Nederlands, maar het verwijst dikwijls terug naar het Middelnederlands.

Wat de grammaticale hulpmiddelen betreft, maken we altijd allereerst gebruik van de Middelnederlandse spraakkunst van A. van Loey, waarvan deel 1 aan de vormleer en deel 2 aan de klankleer is gewijd - een betrouwbare en goed te hanteren gids. Heel anders van opzet, veel uitvoeriger maar ook veel lastiger te raadplegen, zijn de grammatica's van W.L. van Helten, Middelnederlandsche spraakkunst, en van J. Franck, Mittelniederländische Grammatik mit Lesestücken und Glossar . Voor syntactische problemen kunnen we te rade gaan bij F.A. Stoett, Middelnederlandsche spraakkunst; syntaxis, een werk dat met name voor niet-latinisten niet eenvoudig is. Beknopt en goed hanteerbaar is de Cursus Middelnederlands van M. Hogenhout-Mulder, waarin zowel klank- en vormleer als syntaxis aan de orde komen. Uitstekende diensten kan ook bewijzen: A.A. Weijnen, Schets van de geschiedenis van de Nederlandse syntaxis . In het geval van Truwanten beschikken we daarenboven nog over de annotaties die vroegere editeurs aan hun uitgaven hebben toegevoegd.

[p. 41]

Gewapend met deze hulpmiddelen, en met een aantal andere die in het vervolg van dit hoofdstuk zullen worden genoemd, zijn wij de tekst van Truwanten te lijf gegaan. Ons doel was een kritische tekst te ontwerpen en die te voorzien van de nodige toelichting. Maar wij zijn eerst nog een verantwoording schuldig van de werkwijze die wij daarbij gevolgd hebben.