Trotwaer. Jaargang 34

[p. 305]

In nuansearre stânpunt
De Fryske wimpel oan de flaggestôk
Piet Hemminga

De vvd-fraksje mei yn Provinsjale Steaten graach ris har tige nuansearre hâlding foar it Frysk oer demonstrearje. Woansdei 19 juny 2002 wie it wer safier, doe't de Steaten in moasje oer de Frysktaligens fan de yn it ramt fan it nije dualisme te beneamen griffier oannamen. De mearderheid wie fan betinken dat de nije funksjonaris, dy't der mei foar soargje moat dat Provinsjale Steaten har nije rol foar Deputearre Steaten oer wier meitsje kinne, it Frysk aktyf yn de macht hawwe moat. Lykas wenst tocht in minderheid yn dyselde Steaten dêr oars oer. Mr. Arjen van der Meer, lid fan de vvd-fraksje, yn it deistich libben kantonrjochter yn Ljouwert en ynwenner fan Surhuzum, hearde ta dy minderheid. Yn de Ljouwerter Krante fan 25 juny naam er de gelegenheid waar om de lêzers it ûngelyk fan de mearderheid fan de Steaten út te lizzen. Sa't de vvd ommers sels seit: ‘Onze politici zeggen waar het op staat. Landelijk. Maar ook lokaal en regionaal.’

Grûnwet

Van der Meer bringt fuortendaliks it dreechste wapen yn stelling. Hy docht in berop op kêst trije fan de Grûnwet. Dat kêst seit dat alle Nederlanners op foet fan gelikensens beneamber binne yn de iepenbiere tsjinst. Dat is moai, mar yn de praktyk is de iene fansels krekt efkes gelikenser as de oare. Wat dat oanbelanget is der werklik neat te rêden. Boppedat soe der sa in oar kêst foaroer set wurde kinne. Wêrom bygelyks net kêst 27 fan it yn 1966 sluten ynternasjonaal ferdrach oangeande boarger- en politike rjochten neamd? Dat kêst seit dat oan persoanen dy't ta in taalminderheid hearre net it rjocht ûntsein wurde mei om yn mienskip mei de oare leden fan har groep, har eigen taal te brûken. Dat kêst wurdt faak sa útlein dat it de steat krekt de plicht jout om ta positive aksje oer te gean as it om bygelyks in taalminderheid giet.

Ik soe ek wize kinne op it bygelyks yn Súd-Tirol tapaste prinsipe fan de ‘ethnische Proporz’. Dat is in ynstrumint dat der foar soarget dat de Dútske, Italjaanske en Ladinyske taalgroepen dêr har likens gerak krije as it om bygelyks de banen yn de oerheidstsjinst giet. Dat giet al justjes fierder as de Steatemoasje oangeande de taal fan de griffier. Van der Meer soe him dêr nochris moai yn ferdjipje kinne.

Swije

De Steategriffier hoecht it Frysk net aktyf yn de macht te hawwen, sa seit Van der Meer, want de nije funksjonaris hat by Steategearkomsten in relatyf passive funksje. Dat pleitet der earder foar om it jild foar de nije man of frou mar yn de bûse te hâlden, as it stellen fan easken oan syn of har taalkennis, mar hawar. Hy of sy mei yn de Steategearkomste it wurd dochs net fiere, sadat in Frysk ferstean foar

[p. 306]

syn of har rol binnen de Steaten genôch is, fynt Van der Meer. De warberens fan de nije amtner bliuwt, lokkich mar, lykwols net ta de Steategearkomsten beheint, want dêrbûten, sa makket Van der Meer dúdlik, hat de Steategriffier foaral in koördinearjende en organisearjende rol. En dat soe hiel skoan yn it Nederlânsk kinne.

No, dat wol ik sa wol leauwe, want as myn buorman eartiids sûnder tas of ark en mei syn hannen yn de beide bûsen nei syn wurk ta gie, fertelde er my dat er in dei te koördinearjen soe. Dêr wie ek al gjin wurd Frysk by. Boppedat leit it Nederlânsk yn it Provinsjehûs oan de Twibaksmerk hiel wat nofliker yn it ear as it Frysk. Dat is gjin nijs foar wa't de sifers oer it taalgebrûk op it Provinsjehûs ken, of wa't sels ûnderfining hat mei de amtners fan de Ljouwerter Twibaksmerk. En it wurdt foar it Frysk noch slimmer as ek dyjingen dy't it Frysk wol yn de macht hawwe, lykas Van der Meer en inkelde fan syn kollega's, it leaver net brûke, mar sjen litte dat hja har ek och sa skoan mei it Nederlânsk rêde kinne.

Taaltalinten

Van der Meer stelt fêst dat Fryslân in twatalige provinsje is. Dat hâldt neffens him yn dat in elk sels mar witte moat hokfoar taal te brûken. Dat liberale stânpunt sil grif net folle bestriders fine. It giet yn dit gefal lykwols net om samar in ynwenner fan de provinsje, mar om de Steategriffier yn funksje, dy't, dat seit himsels, bûten syn wurk Nederlânsk, Sjineesk, Spaansk, Sranan, Swahili, en wat allegearre noch net mear, prate mei. It moat dochs net mâler wurde. Mar, sa seit Van der Meer, fan in griffier dy't mei minsken dy't Frysk of Nederlânsk prate organisatoarysk (of net-organisatoarysk!) omgean moat, mei frege wurde it Frysk yn alle gefallen foldwaande passyf yn de macht te hawwen, of de reeëns te hawwen om dat binnen koarte tiid te learen.

It is dúdlik: it Frysk kin feitlik suver net better op it twadde plak set wurde. En troch dat te dwaan slút de warbere folksfertsjintwurdiger moai oan by in sa stadichoan al âlde tradysje yn it Fryske iepenbier bestjoer. Dy tradysje is dat as hjir net-Frysktalige boargemasters, gemeentesekretarissen of oare amtsdragers beneamd wurde, it Frysk noch hieltiten fierder yn it einekroas bedarret. Alle moaie foarnimmens by en foar de beneaming om it Frysk te learen, dat wol sizze te praten, ferdwine meastentiids al gau oan de oare kant fan de seedyk, of blike mei in te lyts taaltalint gewoanwei net wier te meitsjen. Sa hawwe alle kommissarissen fan de keninginne oant no ta noch net folle furoare makke mei har Frysk-ferbale talinten. Soks is net bot earfol foar de oanbelangjende amtsdragers en suver beskamsum foar de lju dy't hja tinke te bestjoeren.

Tagelyk kinne en moatte boargemaster Bert Kuiper fan Skarsterlân en Hayo Apotheker, earder boargemaster fan Ljouwert, hjir mei eare neamd wurde. Van der Meer soe yn dizzen fierders in foarbyld oan de foarsitter fan syn eigen Keamersintrale, wethâlder Arno Brok fan Ljouwert, nimme moatte. De hurde praktyk is lykwols dat in healsêfte eask, lykas Van der Meer dy wol, werklik net mear oplevert as de healbakken Fryskens fan de Ljouwerter baly-amtners: ‘Ja, mijnheer, wij verstaan Fries, maar uw Fries kunnen wij niet verstaan.’

Belied

De Surhuzumer liberaal, en hy is dêr net allinne yn, giet yn syn opfetting foarby oan de twadde rangs maatskiplike posysje fan it Frysk yn Nederlân èn yn Fryslân. Syn opstelling lit

[p. 307]

boppedat moai sjen hoe't in kollektyf probleem net holpen wurdt mei in yndividuele benadering. Soe it Frysk net sa'n ûndergeskikte posysje yn Fryslân ynnimme, dan soe de miening fan Van der Meer trouwens gjin punt wêze, mar tagelyk hie er yn dat gefal net ta syn opfetting kommen. Dy opfetting giet ek foarby oan it belied fan Ryk en Provinsje om it Frysk út it laberet te helpen.

It ûnderskriuwen fan it Europeesk Hânfest foar regionale talen yn 1996 en de bestjoersôfspraak Fryske taal en kultuer fan 2001 binne dêr de foarnaamste yllustraasjes fan. De troch Ryk en Provinsje yn dizzen makke ôfspraken om it Frysk te fersterkjen kinne net mei in Fryske wimpel oan de flaggestôk ta, lykas beskate vvd-ers yn Fryslân lykje te tinken. Oan in breedút wapperjende Fryske flagge wurdt yn dy rûnten al hielendal net tocht, sa makket Van der Meer nochris dúdlik.

Kwaliteit

De takomst fan it Frysk hinget net fan de Steategriffier ôf, dy funksje is fan in te lyts belang om grut spul oer te meitsjen. De takomst fan it Frysk hinget wol mei fan de provinsjale polityk ôf. En dan giet it net allinne om spesifike taalkwestjes, mar ek om it belied op bygelyks it mêd fan de romtelike oardering. Wat binne bygelyks de gefolgen fan in oar resint provinsjaal beslút, te witten de oanlis fan de sweeftrein, foar datselde Frysk?

Oannommen dat dy wat djoer útfallen pretparkattraksje der yndied komt en wiermeitsje sil wat de foarstanners der allegearre fan ferwachtsje. Hat Van der Meer of ien fan de oare neitinkende Steateleden, doe't dat ûnderwerp yn de Steaten oan de oarder wie, it noch oer de mooglike gefolgen foar it Frysk hân? Hoe serieus wurdt it Frysk feitlik nommen? Wat stelt de kreative bydrage fan de vvd yn it Steate- en maatskiplik debat yn de ôfrûne jierren trouwens foar? Soe yn sa'n fraksje wolris oer it wurk fan Daniel Bell, Francis Fukuyama, Richard Rorty, Leszek Kolakowski of Neil Postman praat wurde? Soe it wol fierder gean as al te maklike neo-liberale oardielen fan in lyts ploechje, dat foaral it ûndernimmersklimaat op it each hat, mar gjin bydrage ta de kulturele ûntwikkeling fan de provinsje wit te leverjen? Giet it eigentlik wol om in nuansearre hâlding as it om it Frysk giet? Of is it mooglik folle earder in slûmerjend anty-Frysk-fielen dat, as gefolch fan oprjochte ‘Selbsthaß’, sa no en dan by in inkelde omheech klommen vvd-er de kop opstekt?

Op 11 maart 2003 binne der Steateferkiezings, meskyn kin dan, en leaver noch wat earder, yn alle gefallen efkes nuansearre neitocht wurde.