Trotwaer. Jaargang 34

[p. 289]

Edna St. Vincent Millay en Obe Postma
M.J.M. de Haan

Het moet de vele en toegewijde lezers van het werk van Obe Postma ongetwijfeld al eerder opgevallen zijn dat het op een na laatste gedicht in de Samle fersen^1. een vertaling uit het Amerikaans is van een sonnet, naar Postma zegt ‘yn de âlde styl’. In deze uitgave van zijn werk wordt het Amerikaanse origineel toegeschreven aan Edna St. Vincent Killag. Evenzeer zal ongetwijfeld al eerder door lezers de juiste naam van de bedoelde dichteres herkend zijn; het gaat om een in Postma's tijd beroemde dichteres Edna St. Vincent Millay.^2. Haar naam was in het handschrift van de dichter voor iemand die haar niet kende waarschijnlijk gemakkelijk verkeerd te lezen. De vertaling van Postma luidt als volgt:

Hwat lippen minen drukt ha - en hwer 't wie
Bin ik forgetten, en hwat earmen hawwe lein
Under myn holle oan't de moarn. Mar rein
Bringt geasten mei dizz' nacht; hja komm' ta die.
En tikje oan 't glês en easkje antwurd op.
En yn myn hert is libben in still sear
Om ûnbineamde jonkheit, dy't net mear
To middernacht him kundigt mei in rop.

Sa yn de winter stiet de iensme beam
En wit de fûgels net dy't flechten ien foar ien,
Mar wit syn krún is stiller as alear.
Ik kin net sizze hokker leafden binn' forgien
Ik wit allinne dat yn my de simmer song
In koarte tiid, en nou sjongt er net mear.

Edna St. Vincent Millay (1892-1950) is een dichteres die men misschien niet zo makkelijk met Obe Postma in verband brengt, wie de prachtige vertaling van haar sonnet leest begrijpt echter hoe juist de laatste weemoedige regels hem aangesproken zullen hebben.

Edna St. Vincent Millay werd geboren in Rockland Maine in Amerika en bracht haar jeugd door in de aan zee gelegen stad Camden. Al voordat zij ging studeren verschenen haar eerste gedichten, die niet onopgemerkt bleven. In 1917 trok zij naar New York waar zij bekend werd door haar werk als dichter en als feministe en ook door jaar zeer vrije en vrijgevochten opvattingen en leven. In 1923 (intussen waren al een aantal zeer goed ontvangen gedichtenbundels verschenen) publiceerde zij na een twee jarig verblijf in Europa en de bekroning van haar werk met de Pullitzer Prize een nieuwe bundel, The Harp Weaver, waaruit het door Postma vertaalde gedicht stamt. Tot aan haar dood in 1950 bleef zij publiceren en genoot grote bekendheid, niet in de laatste plaats door haar sonnetten. In de tweede helft van de vorige eeuw raakte haar werk vergeten. In de laatste jaren is er gelukkig weer belangstelling voor deze dichteres die misschien wel de mooiste sonnetten uit die voorbije eeuw schreef.^3.

Het hier bedoelde gedicht, dat geen titel heeft (zoals vrijwel al haar sonnetten), verscheen ook in de prachtige verzameling van sonnetten uit 1941^4.:

What lips my lips have kissed, and where, and why
I have forgotten, and what arms have lain
Under my head till morning; but the rain
Is full of ghosts tonight, that tap and sigh
Upon the glass and listen for reply,
And in my heart there stirs a quiet pain
For unremembered lads that not again

1. Obe Postma, Samle fersen (Ljouwert 1978) 364. Vergelijk ook de inleiding van D.A. Tamminga, 22.

2. Mevr. T.J. Steenmeijer-Wielenga (Frysk Letterkundich Museum en Dokumentaasjesintrum) wees mij er op dat de vertaling van het hier besproken gedicht niet door Obe Postma in een van zijn bundels werd opgenomen, maar werd gepubliceerd in het tijdschrift It Heitelân in 1954. In een brief van 22 februari 2002 deelde zij mij het volgende mede: ‘[...] in It Heitelân 1954 staat dezelfde verkeerde naam. Uw suggestie, dat de redacteur op grond van Postma's handschrift verkeerd gelezen heeft, lijkt me heel plausibel, want het toch al kriebelige pootje van de dichter is er toen hij oud werd niet duidelijker op geworden. Om voor het verkeerd lezen de bewijzen te vinden heb ik gezocht naar de brief met het handschrift van Postma over de twee Amerikaanse verzen. Helaas heb ik die niet kunnen vinden, terwijl er in het archief van It Heitelân wel correspondentie uit die jaren en ook van Postma bewaard is gebleven. Misschien is de kopij bij de uitgever achter gebleven en intussen vernietigd.’
Postma was niet de enige dichter die het werk van St. Vincent Millay in het Nederlands vertaalde of bewerkte. Willem Wilmink slaagde erin de schijnbare ongedwongenheid van een van haar sonnetten te vangen in het Nederlands; hij vertaalde een sonnet uit haar bundel Renascence: ‘Time does not bring relief: you all have lied’ (‘De tijd heelt alle wonden? Leugenaar!’). Willem Wilmink, Ik had als kind een huis en haard (Amsterdam 2000) 13.

3. Edna St. Vincent Millay, Early poems. Ed. Holly Pepper (Penguin Books,) London 1998).

4. Edna St. Vincent Millay, Collected Sonnets (New York en London 1941) nr. xlii, 42.

[p. 290]

 

Will turn to me at midnight with a cry.

 

Thus in the winter stands the lonely tree,

 

Nor knows what birds have vanished one by one

 

Yet knows it boughs more silent than before:

 

I cannot say what loves have come and gone,

 

I only know that summer sang in me

 

A little while, that in me sings no more.

St. Vincent Millay heeft een bijna achteloze maar geraffineerde techniek van enjambementen, alsof het gedicht in ongedwongen spreektaal voortgaat. Ze heeft in het octaaf volgens de regels van de kunst twee rijmklanken (abba / abba), waar Postma een iets vrijere vorm kiest (abba / cddc) en plaatst de rijmen in het sextet, net als Postma. in een wat vrijer verband. Kennelijk heeft Obe Postma het ook nodig gevonden om de structuur van het sonnet in twee gedeelten te benadrukken door een witregel in te voegen na de achtste regel Daarmee wordt de functie van het sextet een soort explicerende vergelijking van de in het octaaf gegeven beschrijving van de avond; het geluid van de regen herinnert aan de klop van vroegere geliefden aan het raam van de ikfiguur.

St. Millays reputatie als vrijgevochten en zelfbewuste vrouw is misschien aanleiding haar gedicht als autobiografisch te zien: een verlangen naar vroegere minnaars en voorbije liefde. De subtiele tegenstelling tussen lads en loves en de prachtige laatste regels lijken ook naar het dichten zelf als thema van het sonnet te wijzen. Dichten, dat na de zomer van inspiratie niet meer in de dichter zingt.

Misschien wijst de door Postma gegeven woordkeuze voor de hier genoemde tegenstelling jonkheit en leafden naar een weemoed over de zomer van de jeugd die voorbij is.

Duidelijk is dat Postma een zeer zorgvuldig en bekwaam vertaler was. Blijft de vraag hoe en wanneer hij met het werk van zijn Amerikaanse voorbeeld in aanraking kwam.