Trotwaer. Jaargang 34

[p. 267]

Medea
twadde koarliet (301-319, 329-379)
oersetting Atze Keulen

Seneca

De Romeinske filosoof en steatsman L. Annaeus Seneca (earste ieu nei Kristus) hat acht trageedzjes skreaun, dy't geane oer persoanen út 'e Grykske mytology (sjoch ek Trotwaer, septimber 2001). Medea wie in prinses yn in lân by de Swarte See, dy't de Gryk Jason holp har heit it Gouden Flues te ûntstellen. Se flechte mei him en de oare Argonauten nei Grikelân en troude mei him. Letter sette Jason har oan 'e kant, omdat in houlik mei de prinses fan Korinte him better útkaam.

Koarte ynhâld fan dit koarliet: De earste seeman wie te dryst (301-08); de stjerren wist men neat fan en de winen hiene noch gjin namme (309-17); Tiphys, de stjoerman fan de Argo, learde de technyk fan it silen (318-28). Foardat dat ‘Thessalyske skip’ syn tocht mak-ke, libbe men ienfâldich en tefreden (329-34); de Argo skeinde de grinzen en brocht de wrâld yn dusoarder (335-39). De bemanning moast dêrtroch it nedige ferduorje (340-60). Wêrfoar die men it eins (361-63)?

No binne alle grinzen op 'e ierde fuort; yn de takomst sille de wrâld syn grinzen noch fierder ferlein wurde (364-79).

Al te dryst wie de man dy't as earste de see,
't ûnbetroubere wiet, mei sa'n broazel skip briek;
hy seach achter him 't lân - 't heitelân! - dat ferdwûn
en betroude himsels oan de wiffe wyn ta,
snie mei ûnwisse koers troch it flak fan 'e see
en bestie it en betrou op sa'n tin stikje hout,
wylst de grins dy't der lei tusken 't libben syn paad
en it paad fan de dea dochs mar al te smel wie.

Fan de stjerren hie doe noch gjin minske ferstân,
dat borduersel fan ljocht oan it himelferwulf
waard net earne foar brûkt; noch net wie men by steat
om de Hyaden^1. har rein te ûntrinnen mei 't skip,
noch it strieljende ljocht fan de Olenyske geit^2.,
noch de Attyske wein^3. dy't de trage âldman
begeliedet en stjoert yn 'e loft, Bootes;
Boreas wie noch net fan in namme foarsjoen

en ek Sefier noch net.

Earst Tiphys wie sa dryst en set by 't hiele túch

op de ûnbidige see.

1. In groep fan fiif stjerren yn de konstellaasje Taurus

2. Capella, de helderste stjer yn de konstellaasje Auriga.

3. Us (gouden) wein of weintsje (= de Grutte Bear).

[p. 268]

 

't Wie in prachtige tiid fan ús foarfaars alear

 

doe't bedroch in begryp wie dêr't nimmen fan wist;

 

elk bleau ticht by syn kust, ûndernaam fierder neat,

 

en waard âld op 't stik lân dat syn heit sines wie,

 

mei in bytsje al ryk, en men koe gjin besit

 

as wat 't eigen stik grûn immen opsmiten hie.

 

 

 

't Wie goed regele sa mei dy opdielde wrâld,

 

mar 't Thessalyske skip makke alles ferbûn;

 

syn befel liet it wiet rake klappen^4. trochstean

 

en de see waard ynstee fan apart elemint

 

no in part fan ús eangst.

 

 

 

Foar syn euvele die waard dat skip swier bestraft

 

op syn nuodlike tocht fan gefaar nei gefaar,

 

doe't twa bergen^5. hookstrooks, as in slûs fan it djip,

 

mei in geweldige gong tsjin inoarren oanklapt,

 

in lawaai makken skel as de tonger syn lûd

 

en de see tuskenyn sels de stjerren bespatte

 

en de wolken derby.

 

Doe ferblikke Tiphys, al hoe dryst as er wie,

 

alle leien dy't er hie liet er slûpe út syn hân,

 

sjonger Orpheus hold op en syn liere lei stil,

 

sels de Argo wie 't lûd fan syn stimme^6. doe kwyt.

 

Fierder ek noch dy kear by Sisylje syn kaap,

 

doe't dy frjemde jongfaam^7., dûme hûnen om har liif,

 

al dy bekken fan har tagelyk iependie.

 

Wa rûn der doe gjin kâlde ril oer de lea,

 

doe't it byljen sa faak út ien meunster wei kaam?

 

Fierder ek noch dy kear op de Ausonyske see,

 

doe't ferrekt frouljusfolk^8. mei har sjongsume stimm'

 

alle weagen kalmearre en doe't Orpheus mei 't lûd

 

fan syn sitermuzyk

 

de Sirene hast twong om mei hím mei te gean,

 

wylst se oars mei har sang sels de skippen fêsthold.

 

 

 

Wat hat einliks de priis west dy't dizze reis brocht?

 

Foarst it goudene flues,

 

twad Medea, in kwea^9. grutter noch as de see,

 

sûnder mis in fertsjinst dy't by 't earste skip past.

4. Fan de roeiriemen.

5. De Symplegaden by de Bosporus.

6. Ek iken fan Dodona, dy't prate koene, wiene yn de Argo ferwurke.

7. Scylla, it seemeunster by kaap Pelorus yn it noardeasten fan Sisylje: fan boppen in kreas frommis, fan ûnderen in fisk mei hûnekoppen.

8. De Sirenen, heal frommis heal fûgel; hja libben op in eilân ticht by Scylla.

9. It koarliet wurdt songen troch ynwenners fan Korinte; hja binne op 'e hân fan harren prinses, Jason syn nije frou.

[p. 269]

 

Hjoed de dei^10. is 't al sa dat de see 't oerjûn hat

 

en ús wetten ferneart:

 

dat romroftige skip, boud troch Pallas har hân

 

en fan keningen roeid, om dy Argo wurdt no

 

net mear socht foar sa'n reis -

 

ider boatsje dwaalt om oer it djip fan de see.

 

Elke grinsstien is fuort en guon stêden ha al

 

nije muorren opboud yn in hiel oar gebiet,

 

iepenlein waard de wrâld en liet neat op it plak

 

dêr't it eartiids west hie:

 

wa't út India komt drinkt de kâlde Araxes^11.,

 

by de Elbe en de Ryn fine Perzen har stee -

 

der komt ienris in ieu mei 't ferrin fan de tiid

 

dan sil Oceanus wrâld syn boeiens losdwaan

 

en wurdt dúdlik hoe grut oft de ierdboaiem is,

 

dan bringt Tethys, syn frou, nije wrâlden oan 't ljocht

 

en leit Thule^12. net mear oan de uterste ein.

10. Dit lêste part slacht mear op Seneca syn eigen tiid as op dy fan it koar.

11. De Aras, de grutste rivier fan Armenië.

12. It fierste lân dat de Griken en Romeinen yn it noarden koenen (ultima Thule komt ek foar by Vergilius, Geo. 1.30). De Grykske reizger Pytheas (ein 4e ieu f. Kr.) tocht dat it seis dagen silen noardlik fan Ingelân lei; faaks doelde er op Yslân of Noorwegen. Lettere skriuwers identifisearje it mei de Shetlands. Yn de Renêssânse waard dizze passaazje wol opfette as in profesije oer de ûntdekking fan Amearika; Ferdinand Columbus skriuwt dan ek grutsk yn de marzje fan syn Seneca-eksimplaar, dat syn heit dizze profesije útkomme litten hat.