Trotwaer. Jaargang 34

[p. 248]

En noch lang gjin ein
Johan van der Zee

Jan Pieter Janzen, En gjin ein. Stikken en stikjes 1972-2000. Omslach en binnenwurk BW H ontwerpers (Douwe Huitema). Koperative Utjowerij, Boalsert 2001. 216 siden. € 14,50.

‘It moat in sjoernalistyk ferhaal wurde.’ - Dat is de opdracht. In sjoernalistyk ferhaal oer En gjin ein fan Jan Pieter Janzen.

Wat is dat, in sjoernalistyk boekbesprek? Ik wit it net krekt. Alle boekbesprekkers besykje in lêsber stik te skriuwen, mar komme yn de measte gefallen wol op har eigen literêre spesjaliteit út. Sy ha al sa'n soad boeken lêzen en witte wêr't se nei sjen moatte. Ek in foarm fan sjoernalistyk tink ik, mar wol spesjalistysk. Ik bin gjin boekbesprekker, wol in soarte fan sjoernalist, mar dan mear in waarnimmer, omdat ik tillevyzjeprogramma's makke.

Ik bin mar begûn mei it boek te lêzen sa't in soad lêzers, dy't it fierder ek drok ha, dat dogge: op bêd, foar it sliepen. Elke kear in pear stikjes. Yn fjouwer wike wie it boek út. En dan, dan moast der wat oer opskriuwe. Sjoernalistyk. Dus earst mar even: wat foar boek?

En gjin ein, stikken en stikjes, optekene tusken 1972 en 2000 troch Jan Pieter Janzen. It bin hast allegear artikels dy't Janzen yn De Strikel dêr't er redakteur fan wie en letter yn Trotwaer dêr't er no einredakteur fan is, publisearre hat. Biten en brokken fan de fisy fan in man dy't al tritich jier belutsen is by wat ik foar it gemak mar even de ‘Fryske Kultuer’ neam en dêr graach oer skriuwt. Tagelyk wit ik dat ik him dêrmei tekoart doch, want hy skriuwt ek oer persoanlike dingen, oer de oarloch en de jeugd-fan-hjoed-de-dei.

It is kreas opdield: alve haadstikken. It giet oer kultureel ferskaat, oer de Fryske skriuwerij, oer de regionale omrop, de oarloch en de jeugd en oer noch folle mear, mar ik wol it hjir net allegearre opneame. Dat is ek sjoernalistyk: in kar dwaan.

Ik wol yn dit stikje in pear biten yn it boek sette, dêr myn kommentaar op jaan om dêrnei sizze te kinnen wat ik fan it hele boek fyn.

Alle gelok fan de wrâld

Yn it earste haadstik fan it boek skriuwt Jan Pieter Janzen oer persoanlike saken. Do rekkenst fuortendaliks mei him yn 'e kunde. Hy skriuwt moai en maklik, hast dus gjin lêst fan rare konstruksjes en bist der fuortendaliks by. Komst him tsjin. Wat hy yn it reisnûmer fan De Strikel fan july/augustus 1993 ûnder de titel ‘In oare reis’ skriuwt, sprekt my o sa oan. Omdat de selsmoard fan in soan de haadrol spilet? Nee, omdat ien sa goed by steat is syn eigen posysje yn relaasje mei oaren, allegearre neisten, te beskriuwen sûnder sentiminteel of rankuneus te wurden. Yn in prachtige styl. Net in gronologysk ferslach fan wat der barde, mar it eigen belibjen; yn tinzen fleane tiden troch elkoar.

De lêzer dy't dy Strikel út de simmer fan 1993 mist hat, wit no krekt wa't Jan Pieter Janzen is.

Kultureel ferskaat

Mar der is ek in oare Janzen. De kommentator dy't Tryater yn 1976 in suterich soadsje neamt, in De Groene Amsterdammer aandacht vraagt

[p. 249]

voor boekhandel Van der Velde, him drok makket oer beammen dy't ferdwine en bosken dy't ynienen komme en dan himsels wer ta de establishment rekkent as er in waarm stik oer it Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum skriuwt. Dy't him dúdlik útsprekt tsjin Wim van Krimpen syn krewearjen om it Frysk Museum op de lanlike kaart te stunten. As hy dit stik yn 2000 yn Trotwaer skriuwt, hopet er noch dat Van Krimpen yn 2001, nei it ôfrinnen fan syn kontrakt, ferdwine sil.

Janzen hat der foar keazen om syn bydragen te aktualisearjen; yn it boek kinst dan ek lêze dat it allegearre tafoel, Van Krimpen gie der al earder fan troch. Nei it lêzen fan dit haadstik ken ik Jan Pieter Janzen wer wat better: hy waait net mei alle winen mei.

It Frysk en de Friezen

It liket derop dat ik hjir haadstik foar haadstik behannelje sil. En ik hie it dochs oer dy sjoernalistike kar. Jawis. Mar de ferlieding om wat oer dy earste haadstikken te sizzen is grut. Se bin ek foar bûtensteanders nijsgjirrich.

Yn in Strikelstik fan 1976 lit hy Haachske Margreet mei it Frysk yn 'e kunde komme, mar warskôget hy tagelyk foar it yrritant-fanatike fan de bekearlingen. Mear as tweintich jier letter relativearret hy de wearde fan De Kast foar it Frysk. Hy is it net iens mei de promovendus dy't seit dat de ‘Friestalige liederen’ fan dizze band folle mear betsjutte foar it behâld fan de taal as de Fryske nammejouwing fan gemeenten. It offisjele taalbelied hat wól fertuten dien fynt Janzen. Ynsidintele suksessen fan de Kast spylje net sa'n grutte rol. Janzen doart it wol te sizzen.

De Fryske skriuwerij

Al wer it folgjende haadstik. En ik soe my beheine. Kinst folle better by ien ding stil stean bliuwe en dêr yngeand omtinken oan jaan, dan fan it iene nei it oare te fleanen, wie de les dy't ik by de omrop al rillegau learde. Mar no't ik it boek foar de twadde kear lês kom ik yn elk haadstik wer sokke nijsgjirrige stikken tsjin, dat ik it dêr dan ek wol wer efkes oer ha wol.

Eins in bytsje frjemd, want doe't ik de bondel de earste kear lies, krige ik krekt by dit haadstik it gefoel: soe dit de minsken eins wol ynteressearje, of is it foar dat lytse rûntsje ornearre dat de stikken en stikjes dochs al yn De Strikel of yn Trotwaer lêzen ha? Wêrom jouwe jo sa'n samling artikels dan út? Om se moai by elkoar te hawwen fansels, mar is dêr wol genôch publyk foar? Ik hoopje it mar, want al wurdt it hjir en dêr wol tige spesjalistysk, ik lês de measte stikken graach foar de twadde kear.

Wat it aardich makket is de ûntjouwing dy't der ynsit. Janzen skriuwt yn 1972 al yn De Groene in tige lêsber stik ûnder de titel ‘Steeds minder boeken in het Fries’ en giet dêr yn it artikel ‘Literêre output’ yn Trotwaer fan juny 1998 eins gewoan op troch. Hy hopet noch altyd dat it wer wat better wurdt. ‘Der ha ek noch nea safolle Frysk-praters west...’ lit er Durk Gorter yn dit stik sizze. Sels heakket er dêr oan ta: ‘Wat wolle jo as skriuwer noch mear? Mear jild fan de Provinsje miskien en in effektiver taalbelied? It earste sil der foarlopich net komme, it twadde wurdt hurd oan wurke.’ Moai dat de Provinsje dizze útjefte wol stipe hat.

It is dúdlik dat Jan Pieter Janzen syn hert it measte by literatuer en taal leit. Dêr hat er it measte oer skreaun yn de ôfrûne tritich jier. Dat nimt dan ek it fernaamste plak yn it boek yn.

Tefolle? Nei de earste kear lêzen fûn ik dat

[p. 250]

wol. Ik begjin dêr no wer wat oan te twifeljen. Want Janzen hat moaie ideeën oer de takomst fan de tydskriften yn Fryslân, hy hat de groei fan de omrop goed folge en skriuwt dêr krityske stikken oer. Koartsein: Jan Pieter Janzen is in goede sjoernalist.

De oarloch en gjin ein

Ha, einlings wat oars. Want ja it wrâldsje fan de Fryskpraat en -skriuwerij is o sa lyts. Ik ken him, hy ken my, we kenne al dy oaren ek. Lokkigernôch bin der noch mear ûnderwerpen. Janzen hat skiednis studearre. Seach yn Strikelstikken sa út en troch werom nei de oarloch. Mar bringt dy fuortendaliks wol wer yn ferbân mei de literatuer.

Wat ik in prachtich stik fyn is ‘Liedsman yn oarlochssaken’ út 1990. Jan Pieter Janzen lit hjir wer in soad fan himsels sjen. Hy wit net of 't er op de fraach ‘Hoe hiest doe sels stien?’ in antwurd jaan kin om grutsk op te wêzen. Hy nimt himsels kwea ôf dat er neat die doe't syn Strikelmaat Jan J. Bijlsma by in literêr festival yn 'e Ljouwerter Harmonie sa misledige waard dat er fan it poadium stapte. ‘Reimer van Tuinen hie dat net sa passeare litten,’ skriuwt er. Dan lit Janzen sjen dat er altyd ree is fan oaren te learen. Fral as dy it nuansearjen en relativearjen heech yn it findel stean ha. Hy neamt Freark Dam en Reimer van Tuinen dus en einicht dit stik sa: ‘En at myn stikken oer de oarloch net doge, hear ik dat graach fan him.’

En gjin ein is in bundel mei in heel soad stikken dy't dy oan it tinken sette. Jan Pieter Janzen doart it dúdlik te sizzen, is earlik oer himsels en dat allegear yn in heldere styl dy't maklik te lêzen is. Ik set fraachtekens by de yndieling yn haadstikken. As de stikken yn gronologyske folchoarder opnommen wiene, wie de fariaasje grutter west en kaam Jan Pieter Janzen der sels wat dúdliker tuskentroch. No is it yn it middenstik wat tefolle skôging oer taal en media.

Nei de earste kear lêzen wie ik net sa wis fan it nut fan sa'n bondel. No bin ik dat wol. It is tige de muoite wurdich sa'n soad stikken fan dizze skriuwer byelkoar yn ien bân te hawwen. En dit stikjeskriuwen mei noch lang gjin ein ha.