Trotwaer. Jaargang 34

[p. 241]

In dichter dy't fan foarlêzen hâldt
Joop Boomsma

Tsead Bruinja, De man dy't rinne moat. Fersen. Utjouwerij Bornmeer, Ljouwert 2001. 59 siden. € 15,90

Begjin ferline jier lies Tsead Bruinja yn Theater Romein yn Ljouwert teksten foar. Yn 'e mande mei Albertina Soepboer. Om bar in stikje. Ik harke mei niget, benammen nei Bruinja: in moaie stim hearde ik, in stim dy't ta sokke foarlêzerij wend is. Jo waarden suver meinommen op it ritme fan de klanken. Om it sa mar ris te sizzen. Wat der lêzen waard, heucht my net mear. Wol dat ik it noflik fûn om der nei te harkjen. In moanne as wat lyn seach ik Bruinja yn in Omrop Fryslân-dokumintêre. In dichter dy't fan foarlêzen hâldt, dy't syn teksten in eigen ritme jout, op de krekte plakken efkes ho hâldt, himsels werhellet, soms mei syn eigen wurden op 'e rin giet. Wer fûn ik dat moai. En wer moast ik tinke oan dy oare performer-dichter: Tsjêbbe Het-tinga. Jo ha ornaris gjin aan wat dy man oan teksten sprekt, wêr't er it oer hat, mar dy stim, dat ritme, dy alliteraasjes en assonânsjes, dy show!

Mar der is in ferskil. As ik de teksten fan Hettinga ûnder eagen krij, dan stiet der poëzij. Dan haw ik syn stim net mear nedich. Dan binne it mei soarch komponearre fersen dy't ik lês. Literatuer dus. Foar 't measte. By Bruinja is dat oars. Syn fersen lykje foar in grut part skreaun te wêzen foar in harkjend publyk. Publyk dat yn rikkerige sealtsjes, faaks mei wat muzyk op de eftergrûn, niget hat oan de act. Of foar in publyk dat yn de krekte stimming brocht wurdt mei lûde, hjoeddeiske muzyk. Publyk yn alle gefallen dat benammen klanken konsumearret. Ek de stim as klank. Diel fan in gehiel.

Sokke fersen hawwe it dreech as jo se opskriuwe. En yn in bondel publisearje. Want dan hawwe jo net mei harkers, mar mei lêzers te krijen. En dy stroffelje oer brike bylden, oer sinnen dy't net ôfmakke wurde of oerrinne yn oare sinnen, oer op it each net-logise ôfbrekkings, oer in oerfloed oan adjektiven. En lêzers stroffelje ek oer printflaters. Benammen as it der in soad binne. In harker harket nei de tekst. In lêzer sjocht, lêst. Lêzers binne kritiser.

By it earste lêzen fan De man dy't rinne moat, Tsead Bruinja syn twadde Frysktalige dichtbondel, skipe ik daalk dat ûnbestimde gefoel fan immen dy't wol lêst, mar net rjocht wit wat er no krekt lêst. Jo fiele oan alles dat jo mei in dichter te krijen hawwe dy't wat te fertellen hat - en mear as ienris yn hiel poëtise taal -, mar it falt net ta en lis oan josels of oan in oar út wat. Nim no (side 12):

sy wennet yn in baarnend hûs
elke stoarm nimt in panne fan it dak
it is kâld har tosken klapperje
bûten betinkt ien nije ferkearsregels
fytst fierder in âld man
kranten om it liif bûn ûnder de klean
sy rint der út mei in koer fol wask
swarte lekkens swarte tekkens swart
sloop se sjocht de greiden baarne ek
it hat gjin sin en wês bûten
leaver werom nei de muorren
de dânsjende flammen op syn portret
post falt net frege troch de doar hellet
knisterjend de matte net har kat

[p. 242]

 

springt by har op 'e skoat mei in

 

plantaardich streakferlet jit sy noch

 

wat spiritus oer de foto-albums

 

faget de jiske fan 'e bril en lêst

 

en lêst en lêst

Earste yndruk: prachtich suver surrealistys fers! Ik haw it mysels foarlêzen, letter. Noch moai. Mar doe't ik my kritys op de tekst smiet, heakke ik ôf. In kat mei in plantaardich streakferlet? En wat moat ik mei nije ferkearsregels yn dit fers? Bliuwt de post hingjen? Wa besoarget trouwens post yn in baarnend hûs? Sokke flauwe fragen komme yn jin op. Mar se komme wol. By in lêzer. Minder by in harker.

Steurend. Foar in lêzer.

Steurend wurket ek de oerfloed oan eigenskipswurden dy't de dichter yn guon fersen brûkt. Faak binne se oerstallich: ‘foar't de nacht mei syn tsjustere flústertekken komme kin...’. Of bombastys: ‘slaafsk braaf hûntsje’, ‘wite gearplakte fearren’, ‘swarte sneinske pronkklean’, ‘emulgearre grize wolken’ (side 13).

Mar sa is it net allegear fansels. Ut en troch wit de dichter him yn te hâlden, komt er ta in kearn sûnder te fersûpen yn in wâld fan wurden. Ik skriuw as foarbyld it fers fan side 47 oer (mei dy taalflater):

sy woe fjochtsje foar de stien
en net foar it hûs foar harsels
dêrom wenne se op 'e rûmte

har sielerêst in hân fol dowen
dy't moarns in rûntsje om har
stânbyld fleinen stânbyldbliid

tsjerks bonkich wie hy de kat
mei in beltsje om de nekke
dy't har leauwe ferfleanen seach

sa tichtby dat sy har
op it stiennen bêd
troch him stiif ferearje liet

oant syn oanwêzigens in sokkel
waard ôfstân fan de ierde
dy't sy har altyd winske hie

Tsead Bruinja is in warber man. Kreatyf is er ek. En produktyf. Mar it liket der op - seker wat dizze bondel oanbelanget - dat er te min selskrityk hat, dat er te hastich syn fersen bondelet, te gau tefreden is mei it risseltaat, syn teksten. Dat is spitich. Want safolle jonge talinten hawwe wy net yn de Fryske poëzij. Ik werken yn Bruinja lykwols in befleine dichter mei eigen tema's. In dichter dy't wier wol al by steat is goede poëzij te meitsjen. Bewizen dêrfan binne der ek te finen yn De man dy't rinne moat. Dy sille de souwe treast wêze. Mar te folle net.

De dichter sil kieze moatte. Fersen om foar te lêzen, yn selskeazen sfearen. Fersen om te lêzen, te bondeljen yn in útjefte. Yn dat lêste gefal sil er soarchfâldiger wêze moatte, kritiser benammen.