Trotwaer. Jaargang 34

[p. 211]

Biten en brokken
Jan Pieter Janzen

In spesjale bân

De Brekpunt-lêzingen fan de Fryske Akademy slaan oan. De formule is simpel: ien kear yn 'e moanne in lunchhapke en dêrnei in koarte ‘spraakmakende’ foardracht oer in bestjoerlik, kultureel of maatskiplik ûnderwerp.

Op 10 april soe Wio Joustra antwurd jaan op de fraach Lêze wy oer tsien jier noch in (regionale) krante? en yngien op de betsjutting fan de regionale sjoernalistyk yn in wrâld dy't hieltyd mear globalisearret en digitalisearret.

De twadde man fan de lc kaam mei in flot ferhaal, te flot eins: mear promoasje as analyze. It boadskip wie dúdlik: de krante bliuwt der wol. Der binne kopsoargen (de zap-kultuer fan de jongeren, it tanimmend oantal allochtoanen, de konkurrinsje fan de fergeze deiblêden Metro en Spits, it weromrinnen fan de advertinsje-ynkomsten), mar dêr ha de lanlike kranten mear lêst fan as de regionale. Dy profitearje krekt fan ‘de herontdekking van de eigen regio en de groeiende culturele bewustwording van de regio’. De trend is: ‘krachtige regio's in een zich mondialiserende samenleving’. Dêrom hat de lc ek omtinken foar de grutte wrâld èn foar de eigen omjouwing.

In suksesformule, neffens Joustra, want tsjin de lanlike trend yn groeit de lc mar troch en kin dy in middeiskrante bliuwe (oare regionale blêden ferskine hyltyd faker moarns betiid). De Telegraaf is de grutste konkurrint. Foar wa't op 'e hichte bliuwe wol, is in abonnemint op in lanlik deiblêd lykwols net nedich. En dêr komt de spesjale bân mei de lêzers dan noch bij; ‘die is nergens zo groot’.

Nee, krityske refleksje kaam dizze lc-man net oan ta. Sa sei er daliks al dat er it Frysk Deiblêd, in krante mei in net minder bysûndere bân mei syn lêzers, bûten beskôging litte soe, want ‘daar ga ik niet over’. Tsja, hoe kinne je it dan mei goed fatsoen oer de regionale parse yn Fryslân ha? En neffens de meast resinte gegevens bestie de winst fan de Ljouwerter ferline jier trouwens út in ferlies fan fyftich fan de lyts 113 tûzen lêzers. Yn ferhâlding in moai resultaat - de totale ‘effectieve oplage’ fan de Nederlânske deiblêden rûn mei gemiddeld hast 71 tûzen eksimplaren deis tebek - mar trochgeande groei is dochs wat oars.

Taalhâlding en taalgedrach

De moaite wurdich waard dizze Brekpunt-lêzing pas doe't it oan de fragen ta wie. Dy oer de lc en it Frysk benammen. ‘De Leeuwarder Courant is een in het Nederlands gestelde krant’, liet Joustra witte. Wol ha se statutêr de taak om de Fryske kultuer ynklusyf de taal te befoarderjen. Ut eigen ûndersyk blykt dat de lêzers gjin ferlet ha fan mear Frysk. Guon soenen opsizze at it kwotum omheech gong. Fan sokssawat as in streefpersintaazje fan fiif persint hearde de haadredakteur foar it earst.

It is dúdlik: de Ljouwerter Krante mei grutsk wêze op de sterke bining mei de regio, foar de taal fan dy regio, dy't troch noch noait safolle minsken brûkt is as hjoed de dei, jilde de hurde wetten fan de kommersy. It Frysk is foar de direksje in bongel oan de poat. En ek op 'e redaksje libbet it net. Want joech de Fryskprater Joustra, troch yn in fierhinne Frysktalich fermidden it Nederlânsk as fiertaal te brûken, net in karakteristike demonstraasje fan de taalhâlding en it taalgedrach fan de lc-redaksje foar

[p. 212]

it Frysk oer? Miskien moat er him noch ris ferdjipje yn de trend fan de krante as ‘keuzepakket’: elk kiest sines en slacht mear as de helte oer. No krije lêzers net de kâns om mear Frysk te lêzen at se dat wolle soenen, om't de krante de taalkar foar har docht.

Dat it ek oars kin, minder gemaksuchtich en koartsichtich, liet âld-deputearre Sicko Heldoorn in wike earder bij syn ynstallaasje as boargemaster fan Opsterlân sjen. De fiertaal yn de ried wie dêr oant no ta fierhinne Nederlânsk en dus dienen de loko-boargemaster en de nestor fan de riedslieden, beide Frysktalich, harren ferhaal yn de earste Rykstaal. De nije boargemaster fan de grutste plattelânsgemeente fan Fryslân die sines lykwols yn it Frysk. Grif om't er sa ticht mooglik bij de minsken stean wol. Sa ek Foppe de Haan. Dy fynt dat syn spilers net as frjemden yn de eigen omjouwing stean moatte en giet dêrom û.o. op ekskurzje nei de Fryske Akademy, dêr't se wat opstekke koenen oer it Frysk en de Friezen.

Privaat geëamel

‘Dus do silst op dyn âlde dei noch karriêre meitsje!’

‘Karriêre?’

‘Ja, mei Nij Trotwaer.’

Sa hie 'k it noch net besjoen. Karriêre meitsje, dat is wol it lêste. Steane je lyts tritich jier mei alle plezier foar de klasse en binne je - gelokkich - noait fierder kommen as koördinator fan de skoalkrante en einredakteur fan it personielsblêd en dan soenen je no, mei it pinsjoen yn sicht, noch in sprong omheech meitsje wolle? Bij in Frysk moanneblêd?

‘Hoe kòmst derbij? At ik op “karriêre” út west hie, wie ik wol earder begongen. Dan hie 'k no net mear fjouwer dagen wyks learaar west en foar de rest tydskriftefrijwilliger.’

‘Mar der binne al guon dy't tinke datst it dochst om der sels better fan te wurden.’

‘Einredakteur fan in sober útjûn literêr-kultureel moannebledsje mei noch gjin fjouwerhûndert abonnees? Dat sjit lekker op! Dêr hoecht nimmen jaloersk op te wêzen. Ik wurd der trouwens ek gjin sint better fan: de skoalle lient my foar twa dagen wyks út oan de Koperative Utjowerij; dat is foar alle partijen it maklikst.’

Skeve eagen bin 'k eins ek net tsjinkaam. Wol dubieuze soarch en agressive argewaasje oer it nije blêd en syn aanst betelle einredakteur. Foaral op internet; nimmen kin dus sizze dat er net warskôge is dat it mei de sa glorieuze Trotwaertradysje op 'e kop ferkeard komt. Sjoch www.kistwurk.nl, dat net wurch wurdt om te ferkundigjen dat de kombinaasje fan kultuer en literatuer de deastek is foar de kwaliteit - ‘It brede en it literêre, dy saken geane net tegearre!’ - en dat mei it each op dy kwaliteit fia it Skriuwersboun in soarte fan brede maatskiplike diskusje wollen hie oer de nije formule èn in iepen sollisitaasje foar de einredaksje. Sjoch ek Myn eigen eker, dêr't ús âld-kollumnist Trinus Riemersma op konkludearret dat ‘de kwalitative delgong’ fan Trotwaer net te kearen is: ‘It tydskrift stiet stiif fan 'e lullichheid, it private geëamel, de hu-man interest op Libelle-nivo, de ôfslikke truttichheid.’ (http://flmd.museum.com/sub/trinus/)

‘Mar wêrom dòchst it dan?’

‘Sûnt myn sechstjinde bin 'k ferslingere oan tydskriften, yn passive en aktive foarm, as lêzer en as meiwurker/redakteur. Sûnt myn fiifentweintichste draai ik sa'n bytsje mei yn de Fryske kultuer, foaral yn syn skreaune foarm. En ik sit no sân jier mei nocht en wille yn de stimulearjende redaksje fan in blêd dat it oandoart om de swetten te ferlizzen en dêrbij gjin boadskip hat oan literêre fûnemintalisten en harren ivoaren tuorkes. Dat sil it wêze.’