Trotwaer. Jaargang 34

[p. 208]

Skôging achterôf - ek foar net-keatsers
De nap bliuwt en it keatsen feroaret
Jelle Bangma

De knkb - de Koninklijke Nederlandse Kaats Bond - is in feriening mei belutsen leden. Der hoecht mar ien punt op de aginda te stean dêr't oer diskusjearre wurde kin, of se komme. Dat wie ek it gefal op de lêste Algemiene Ledegearkomste fan 6 april. Mar leafst 92 keatsferienings hienen har fertsjintwurdigers stjoerd, soms wol twa of trije. Der moast û.o. praat en stimd wurde oer in foarstel fan kv Foarút fan Marsum: om it keatsspul oantrekliker te meitsjen moat de nap út 'e want. Oer de seal lei in spanning as wie it fiif earsten gelyk. Soe Marsum ek it lêste earst pakke?

Belgysk slachwapen

Dat kin it ferfelende wêze yn sa'n demokratyske feriening: de leden kinne mar mei de brykste foarstellen komme of der moat wer oer briefke, fergadere, diskusjearre en stimd wurde. It haadbestjoer (hb) fan de knkb ûnder lieding fan Theunis Piersma - yn 't deistich libben boargemaster fan Wûnzeradiel - hat ôfrûne winter fansels gauris stind en kroand, dêr op har kantoar yn Frjentsjer. Sille jo slachfeardich op en út, binne der guon dy't de nap út 'e want ha wolle. Wolle se potdoary de klok fiifentweintich jier tebek draaie.

Yn de jierren sechstich/santich die no bliken: hoe hurder de want, hoe fierder jo slane. De iene nei de oare keatser betocht dus trúkjes om dy want hurder te meitsjen. Mei hierlak bespuitsje, in nacht yn 'e djipfries, in oere kôkje litte yn in panne wetter, de gekste dingen waarden útfûn om dat lear mar hurder te meitsjen. Oant immen in stik blik yn 'e want naaie liet. Dêr koe er doe ferskuorrend fier mei slaan, as de bal teminste moai rjocht yn 'e want kaam. De bal stjoere koe er lykwols net mear, want it slachwapen stie elk gefoel tusken de bal en de hân yn 'e wei, hy koe de fingers al net iens mear krûm krije.

De Belgen droegen soksoarte fan wanten ek by har Jeu de Pelote, wanten mei in hurde nap. Sa moat topkeatser Tsjisse Wallendal op in moaie hjerstdei nei it suden reizge wêze, kocht dêr sa'n want, oefene de hiele winter om der mei slaan te kinnen - want sa'n want easke in oare slachtechnyk - en kaam werom op it fjild. De iene nei de oare bal sloech er fier oer de boppe, it wie in merakel, it publyk stie op 'e banken.

Der bruts in tiid oan fan anargy wat de mof oanbelange en it koe net oars: it hb moast yngripe. Kommisjes waarden ynsteld en regels waarden foarlein en oannommen troch de leden. Wantemakkers en keatsers waarden ynstruearre: de want sa en sa swier, de nap net grutter as sa, it lear sa en sa bûchsum en gean mar troch. Mar wa't regels stelt moat dy ek kontrolearje, dus waarden wantekeurings ynsteld en in wantekommisje moast de wedstriden bydel om te kontrolearjen at der ek sjoemele waard. Want dat barde by it libben, dus waarden ek keatsers betrape en skorst. Oant fier yn 'e njoggentiger jierren waarden regels bysteld en oanpast.

De lêste jierren ha de wanten in keunststofnap en binne folle minder fraudegefoelich. Foar jong en âld, manlju en froulju treflik materiaal om mei te keatsen. Ek de ienfâldige

[p. 209]

ledekeatser op it doarp kin mei sa'n nap yn 'e want de boppeline helje. En it is sa, wit ik út ûnderfining, de bal boppe slaan jout in kick.

Foar de net-keatser
Foar dy't neat fan keatsen wit: in keatser hat in learen want oan, in mof. Ien oan 'e linker- of ien oan de rjochterhân. Beide mei net. Dy want tsjinne earder gewoan om de hân te beskermjen. Want sa'n keatsbal is hurd, komt mei frijwat gong op 'e keatser ôf en dan kinst wol ien of twa kear slaan mei de bleate hân, mar dan wolst it fierder wol leauwe. Guon keatsers krigen yn 'e gaten dat jo mei sa'n mof oan 'e hân ek fierder slaan koene. En dêr giet it krekt om yn 't keatsen: wa kin dy bal it fierste fuort slaan.
Foarbyld: twa keatsers steane yn it perk (fan 18 meter lang en 4 meter breed) en de opslagger fan de tsjinpartij slacht de bal op. Slacht ien fan de perkspiler de bal yn ien kear oer de fierste line fan it spylfjild, de boppe, dan fertsjinnet de keatser foar it partoer daalk al punten en wurdt praat oer in boppeslach of Herkulesslach. Slacht er net sa fier, dan bliuwt de bal yn it spylfjild en mei de tsjinstanner dy weromslaan (krekt as by tennis, ek noch nei ien stuit). Der wurdt dan praat fan ‘tuskenspul’ en dat is ek hiel aardich om nei te sjen. Bliuwt de bal yn it spylfjild lizzen sûnder dat de tsjinstanner dy werom slaan kin, dan is it in ûnbesliste slach en komt der in blokje by - in keats - dy't letter wer ferdigene wurde moat.
Oant safier de koarte kursus, better is om sels in kear te sjen.

Tuskenspul

It keatspul is troch de nap wol feroare, de opslagger moast syn wize fan opslaan ek oanpasse oan dat slachwapen tsjinoer him. It keatsspul is sneller en flitsender wurden. Soks is ek it resultaat fan profesjonelere en yntinsivere trainings. It saneamde ‘tuskenspul’, de triktrak situaasjes, binne foar in part ferdwûn, teminsten by de topkeatsers. Der wurdt mear keatst op direkte winst: boppeslaan dy bal en fljocht er bûten de linen - in kweaslach, soks betsjut punten foar de tsjinpartij- dan moat dat mar foar leaf nommen wurde.

En wat fynt it publyk dêr no fan? No, dat stiet foar in boppeslach allang net mear op 'e banken. Soms komme de hannen noch wol opinoar, mar it hiele spul liket minder attraktyf te wêzen as tweintich jier ferlyn. It hb seach it trouwe keatspublyk slinken, minder entûsjast reagearjen en moast neitinke oer it oantreklik hâlden fan it spul. De opslagger moast wer mear macht krije en de perkspilers moasten it wer wat dreger krije. Ferline jier is der eksperimintearre: it perk in meter langer en in heale meter breder. Dêr is de ferhâlding tusken op- en útslach yndied better fan wurden.

Mar dat is net de oplossing fynt de keatsferiening fan Marsum en mei har in protte, meast âldere keatsleafhawwers. De nap yn 'e want is de oarsaak, it Belgyske slachwapen hat it Fryske spul bedoarn. Marsum kundige oan op de Algemiene Ledegearkomste mei it foarstel te kommen om dy nap der wer út te heljen. Ofrûne winter is der hiel wat ôfdiskusjearre troch de leden fan de keatsferienings, oant yn Amsterdam en Hilversum ta. Hja moasten ommers stimme oer dat foarstel. It hb liet witte dat hja tsjin wie op it foarstel fan Marsum. It soe de klok weromdraaie. Ferlikings mei oare sporten waarden makke - se skaffe de klapredens ek net wer ôf - en soarch waard útsprutsen as de nap út de want ferdwine soe: bygelyks dat de

[p. 210]

jeugd it keatsen foargoed ‘dach’ sizze soe. De parse bemuoide har der mei en geandewei waard dúdlik dat der net folle draachflak ûntstien wie foar it foarstel fan Marssum.

Ald-keatser Wiebren van Wieren, bestjoerslid fan Marsum, hold op de jiergearkomste in hast emosjoneel pleit om te kiezen foar in oare want. Ien dy't minder maklik boppe slacht, sadat der wer mear tuskenspul ûntstiet en de taktyk yn it keatsen werom komt. Dat heart ommers by it Fryske spul. Mar in protte byfal krige er net. Elk spruts út dat it foarstel fan Marsum mei de bêste bedoelings en út grutte belutsenens lansearre wie, mar dat soks te koart troch de bocht wie. De saak wie folle komplekser, sa fûn de gearkomste, dy't oardel oere yn twa omlopen oer de saak prate.

In protte âld-keatsers kamen oan it wurd as wurdfierders fan har feriening: Tsjerk de Groot fan Hallum hold in allyksa emosjoneel ferhaal om de nap foaral te hanthavenjen. Johannes Brandsma, sjeuïch lykas altyd, spruts út namme fan Mullum. Sipke Saakstra kaam foar keatsferiening Sjirk de Wal fan Dronryp mei in amendemint dat troch 31 ferienings ûnderskreaun wie. Ien fan har foarstellen is om in brede wurkgroep gear te stallen dy't de hiele matearje deechlik ûndersiket.

Wichtichste fraach: wat is it spylbyld dat berikt wurde moat en hoe moatte fjild, materialen en keatstrainings dêrby oanpast wurde? Marsum luts nei in koarte skorsing syn foarstel yn en sei it amendemint fan Dronryp te stypjen. En it hb? It priizge de leden foar har respektfolle bydragen oan de diskusje en foar de belutsenens. Tagelyk witte se dat it lêste earst noch net fertsjinne is. Mar dat hat by dizze feriening altyd sa west, dêr soargje de leden wol foar.