Trotwaer. Jaargang 34

[p. 205]

Debút fan Bouke van der Hem
De kontoeren freegje om mear kleur
Jitske Kingma

Bouke van der Hem, Sloppe Opels. Ferhaleroman. Utjouwerij Frysk en Frij, Ljouwert 2002. 128 siden. € 12.

In pakkende titel, in flitsend omslach, yn stikjes knipte, filmyske ferhaalflarden, twa losers en in fertelwize dy't je oanset om iderkear werom te blêdzjen - dat binne de yngrediïnten dy't it ro-mandebút fan Bouke van der Hem op smaak bringe. Hy skriuwt al tritich jier, hat er yn fer-skillende ynterviews witte litten, mar dat bin-ne saaklike teksten. Sûnt 1998 hat er de literêre pinne oppakt. Hy is fan doel dy foarearst net wer del te lizzen. Mar goed ek, Van der Hem jout de literatuer mei Sloppe Opels sûnder mear wat nijs. Lykwols, fan wat mear útfyljen en beslypjen soe dit debút mear glâns krije en dat fertsjinnet it wol.

It boek begjint mei in brân yn in pleats, op dat momint net folle mear as it petear fan dy dei, mar yn retrospektyf ien fan de saken dy't it libben fan ien fan de twa haadpersoanen bepale. Dy is dan noch net bekend, de oare wol. Sipke, de hurdfytser, dy't spieren as kabels kweekt en letter dokter wurdt. In kombinaasje fan hurdfytser Tiemen Groen en dokter Sippe Schat, hat Van der Hem yn 'e media útlein.

Sipke is in nuet mantsje, dy't altyd op 'e slach past en op 'e tiid op bêd giet. Hy slagget, o wûnder, ek noch oan 'e frou en set by har in bern oan. Hy snapt har net en dat komt net allinne om't se út Brabân komt. Mei syn frijheid is er ek syn fytstempo kwyt en hy swit him dea om't er him de enerzjy net út 'e lea fytse kin. Dat is in hiel moaie fynst, in ûnderhûdse ûnfrede dy't fret en byt en him de hjittens troch de lea jaget. Lykwols, it slagget net sa maklik om de haadpersoan bynei te kommen. Hy bliuwt sletten, net allinne foar syn frou, mar ek foar de goedwollende lêzer dy't syn langsten en eangsten nei boppen dolle wol. Dat kin er lykwols ferjitte, Sipke hâldt de doar ticht.

Sipke wurdt doarpsdokter en syn weardichheid as haad fan de húshâlding komt ûnder spanning te stean troch Alie, dy't troch syn wjerstân brekt. It fallyt fan it houlik en hoe't Sipke dat leed oansein is, is sterk beskreaun. ‘Moreel absentisme’, ferwyt syn frou him, in prachtige út-drukking. Hiel dúdlik wurdt alle inisjatyf Sip-ke, dochs al de lulligens sels, út hannen nommen. Yn dizze sêne, dêr't op de situaasje en net op de persoanen ynzoomd wurdt, is Van der Hem hiel sterk. De kontoeren fan de persoan Sipke komme stadichoan op it doek: in mijen mantsje sûnder moed dat him net útlibje kin.

De oare haadpersoan is Reinder Beetstra, in jeugdfreon fan Sipke. As de lêzer mei him yn 'e kunde komt, is er noch jong, doart net tsjin syn heit yn te gean en skarrelt wat mei Sipke, mei wa't er de ‘gewoane jongesspultsjes’ docht, mar dan wat fierdergeand. Fan dat momint ôf slûpt in oar tema yn it ferhaal, dat yn it part fan Sipke hielendal gjin rol spile: biseksualiteit. Reinder en Sipke treffe inoar yn Praach. Reinder, dy't mei ‘in juffer út Wytgaard’ om-

[p. 206]

slein hat, hat no in relaasje mei reisgenoat Theo. Hy kin lykwols de gleone gefoelens foar Sipke net ferjitte, al komt dat fan ien kant.

De ‘heareleafde’ is hiel bedutsen útwurke yn dit boek. It is in tema, dêr't net fan dúdlik wurdt, hoe wichtich it is. Sa sydlings wurdt der no en dan nei ferwiisd, mar wat de skriuwer der mei sizze wol, bliuwt yn it ferburgene. Wat de relaasje tusken Sipke en Reinder krekt foar wearde foar harren hat, wurde je net gewaar. Spitich foar sa'n tema fol spanning dat it hiele ferhaal op 'e grûnfêsten skodzje litte kind hie.

Mei it yntrodusearjen fan Reinder komt ek de brân wer op it aljemint en dan docht pas bliken hoe wichtich dy foar Reinder, syn ynvalide suske en de hiele famylje west hat. It efterfolget har har hiele libben.

Yn in oar ferhaal is Reinder wethâlder; hy wurdt wat as in desyllúzjonearre loser delset. Hy hat syn nocht fan it politike bedriuw, hat syn spultsjes spile en sjocht der mei wearzg e op werom. Hy krijt in oerhaal en dan siket syn dochter kontakt mei Sipke Blom, dy't har beppe ek ‘dien’ hat en grif gjin muoite hawwe sil mei de libbenswurge Reinder. Sa flechte dy libbens oan 'e ein wer wat yn elkoar.

De tema's yn dit ferhaal binne mei grutte fervestreken opset: frijheid, skieding, eutanasy, fout yn 'e oarloch, homo/biseksualiteit. En de haadpersoanen litte stikje by bytsje, net út har gefoel mar út har gedrach wei sjen dat it iene nei it oare har ûntfalt.

Bysûnder is dat Bouke van der Hem iderkear stikjes libben út in oar perspektyf wei har plak jout. It lykje wol dia's dy't - iderkear yn in oare kontekst besjoen - harren geheimen priisjouwe. It twingt je der ta, om faak werom te blêdzjen. Hoe siet dat ek wer? Wat betsjutte dat foar de oare haadpersoan? Hy jout syn ‘clou’ soms ferburgen en yn in fraksje fan in sin, dat de lêzer moat oplette.

Ek de foarm dêr't er foar keazen hat, is sûnder mear nijsgjirrich: in ferhaleroman. Net in trochrinnend ferhaal, mar losse stikjes, dy't soms samar in tal jierren oerslane. Dat hâldt je wol by de les. De psychologyske djipgong is minder goed út de ferve kommen. Je witte amper wa't Sipke en Reinder qua persoan binne, wat har driuwt, wille jout, wêr't se fan hâlde en wat har op 'e doele bringt. As lê-zer wurde je net kend yn harren djipste gefoelens en dat makket dat je je soms bûtensletten fiele. Van der Hem kin de sfear en situaasje tige goed opsette en hy hat wol each foar minsken en har eigenaardichheden. Sa beskriuwt er bygelyks de foarsitter fan de hurdfytswedstriid dy't him nochal wat fielt. Sa'n man sjogge je hielendal foar je. Mar Sipke liket sels yn dat gefal gjin diel út te meitsjen fan dat fertelde gehiel - syn frou freget ek al nearne nei - en de lêzer stiet der ek bûten. Van der Hem komt nei it opsetten fan de kontoeren net genôch ta ynkleuring fan de karakters.

Sloppe Opels hat sûnder mear kwaliteit, nivo en spanning. Mei noch wat mear moed, djipgong en karaktertekening soe dizze roman noch folle better foldwaan. It is in debút fan in skriuwer mei potinsje dy't neffens my better kin en ek better wurde sil. Dêrfoar lit syn boek genôch ûnthjit sjen.