Trotwaer. Jaargang 34

[p. 199]

Yungay
Ulke Brolsma

‘It libben is in dream. In dream dy't hommels foarby is.’ Ik lês dy tekst op in buordsje yn in roazetún. Je sjogge rôzen sa fier as je mar kinne. Rôzen, margriten.... it is ien grutte blommesee. Sêft bewege de bledsjes yn de wyn. It is stil op dit plak. De minsken rinne swijend oer de paden. Hjir en der stiet in groepke. In reislieder leit út. Tusken de blommen stean in pear monuminten. In oantinken oan de deaden. Fan minsken dy't hjir tritich jier lyn noch libben. Dat binne der net sa'n protte. Der wiene nei 31 maaie 1970 net folle mear oer om in monumint op te rjochtsjen.

Sân meter ûnder de blommen lizze 25.830 deaden. It is hast de hiele befolking fan de stêd Yungay. Foar harren wie de dream yn trije minuten foarby. Twahûndert meter heech is de muorre fan iis, modderen rotsblokken dy't der dy deis oer Yungay davert.

Yn Peru is Yungay in plak fan rou, fan oantinkens oan ien fan de ferskriklikste ierdbevingen út de skiednis fan dit lân. Op dyselde dei komme der yn it sintrale berchlân sa'n 70.000 minsken om.

Us reislieder nimt ús earst mei nei it tsjerkhôf fan Yungay. In heuvel dy't boppe it lânskip útstekt. De deaden lizze yn sân sirkels boppe elkoar. Der binne ek grêven fan nei 1970. Der is in nij Yungay, op in feiliger plak, mar de nije bewenners wurde op it âlde stee begroeven. It binne minsken dy't fan it âlde Yungay neat oars witte as it rôzetsjerkhôf. En de ramp.

Boppe-op de heuvel stiet in strielend wite Jezus. Hy stekt de hannen út nei de 6300 meter hege Huascarán. De berch dy't de dea ôfstjoerde op dit plakje yn de Andes. Ik sjoch de enoarme berch mei syn gletsjers dy't as lange fingers wize nei Yungay. Miljarden kilo's oan snie, rotsblokken lizze klear. Krekt as yn 1970.

It is in snein krekt lykas hast alle oare sneinen. In grut part fan de minsken sit foar de televyzje. De wrâldkampioenskippen fuotbal yn Meksiko. Yn de bioskoop sil om healwei fjouweren de foarstelling begjinne. Der is ek wat bysûnders yn Yungay. Der is in sirkus delsetten kommen. De tinte stiet ûngefear seishûndert meter fan it sintrum ôf. De foarstelling kin sa begjinne, it is al fol mei bern en ek wat âlden.

Dan trillet de ierde. It is 3 oere 23 en 7.8 op 'e skaal fan Richter. Dakken fleane yn it rûn, muorren skuorre. Elektryske liedingen sjitte los en giselje om har hinne. Wa't se tsjinkomme is kroandea. De befolking is yn panyk. Minsken roppe dat alles ferlern is.

Op de noardlike helling fan de Huascarán is iis los rekke. In enoarme

[p. 200]

bol fan rotsblokken, iis en modder boldert mei in gong fan 2500 meter de sekonde op Yungay ôf. Noch trije minuten en in wâl fan twa hûndert meter hichte stekt boppe de dakken fan Yungay út. Efkes mar en dan is Yungay fuort. Fjouwer palmbeammen stekke dan noch in eintsje boppe de grûn út. Dat wie Yungay.

De minsken hearre in donderjend lûd. In part flechtet nei de katedraal. De metersdikke muorren en God sille harren rêde, tinke se. In grutte kliber flechtet nei it tsjerkhôf, nei de heuvel dy't boppe alles útstekt. Dat betsjut rêding. Hûnderten minsken, op en oer elkoar, sette ta op de heuvel, nei Jezus, it ûnbidich grutte Jezusbyld. Hy sjocht syn minsken kommen. Jezus stekt de earmen út. Fjochtsjend, flokkend, it giet om it libben, it giet om de eigen hûd, komme se op him ta. Se wolle allegearre nei boppen, nei it heechste plak. It plak dêr't de berntsjes begroeven wurde. Bern op dat plak binne ommers tichter by God. Sa is it leauwen.

In pear minsken binne oan it wurk by dy bernegrêven. Sy sjogge alles op harren ôfkommen. De lawine. En de minsken dy't foar har libben fjochtsje. En Jezus? Jezus sjocht en glimket.

De lawine dondert oer Yungay hinne en slacht it libben út 25.830 minsken. Bankminsken, plysjes, mestizen, yndianen, earm en ryk. Yn inkelde minuten binne al dy libbens wei.

Yn it sirkus is it panyk. Bern gûle, wolle nei hûs ta, nei heit en mem. Se flechtsje nei it sintrum fan de stêd. Bern op wei nei de dea. De helte fan de sirkustinte wurdt yn ien klap meinommen. De oare helte wurdt sparre. Trijehûndert bern sjogge foar harren eagen freondinnen, heiten, memmen ferdwinen ûnder iis en modder. Sij sitte krekt op it goeie plak. Tafallich.

Der is in jonkje fan trettjin jier, Eusebio Peñaranda Yauri. Dy hat opskreaun wat er doe yn dy trije minuten barde.

Eusebio woe mei syn freonen nei de bioskoop. Of nei it sirkus. Op it lêste stuit waard keazen foar de bioskoop. As se kaartsjes keapje wolle, trillet de ierde. Hy sjocht grutte skuorren yn de muorren kommen, dakken dy rûnom fleane. Hy wit net wat er dwaan moat. Rint yn de rjochting fan it âldershûs yn it sintrum fan de stêd. Rint it hûs foarby. Letter wit er net werom. Hy draaft rjochting sirkus en dan de heuvel op neist it sirkus. Hy hat gelok. De lawine stoppet tweintich meter foar syn fuotten.

It is 3 oere 29. Yungay bestiet net mear. Stof dwarrelt troch de loft. It is ynienen deastil. Der is in nije mar fan iis en modder op it stee dêr't Yungay lei. It oerflak fan de mar bliuwt hieltyd yn beweging.

Trijehûndert bern en 167 folwoeksenen binne ûntkommen.

[p. 201]

Op de grêfheuvel steane 92 minsken dy't sûnder ferwar sjogge wat der fan harren stêd oer is. Neat. De minsken dy't de ûnderste ringen fan de grêfheuvel hellen, en tochten feilich te wezen, binne dea. De lawine swypke alles op de earste trije ‘ferdjippingen’ oan 'e kant.

Dy 92 sjogge del op de plakken dêr't mem, heit, bern en freonen libben. Minsken dy't dêr earne ûnder dy massa snie en rotsblokken lizze.

It libben is in dream.

Foar ien sol kinne je in besite bringe oan de Campo Santo Yungay. ‘El campo es sólo una cuidad dormida, pero no muerta’, ‘it is in stêd dêr't de minsken sliepe, mar dea binne se net.’

Ik rin nei boppen, de wei dêr't de minsken tritich jier ferlyn sa fûl om fochten. De earste trije ringen is neat mear oan dien. De stiennen, de modder, alles is fuorthelle. Je kinne sjen wêr't de grêfplaten wiene. De teksten binne wei. Wat sil it ek. De minsken dy't dizze grêven fersoargen, binne der net mear. Yungay is in plak sûnder ûnthâld.

In bulte minsken meitsje hjir in foto. Fan Yungay mei op de eftergrûn de drôgjend stille skeanten fan de Huascarán. In frou freget my om in foto te meitsjen fan har, har mem en bern mei it Jezusbyld as eftergrûn. Se wol ek in foto fan my meitsje mei Jezus. Ik betankje. Ik ha it net sa op dy Jezus. Hy seach doch alles oankommen, rjocht op him ôf, dy gûlende, razende keppel yn deadsneed? Hy hie dochs in pink ferwege kinnen?

Noch ‘diez minutos’ ropt ús gids. We meie noch wat omswalkje. Oer de paden, tusken de rôzen troch. Sân meter boppe it âlde Yungay.

Fjouwer palmbeammen steane der noch. Trije swart en dea, mar yn de fjirde hat it libben wer oanslach krigen. Yn 'e top is der grien, is der nij libben, is der hoop. It is alles wat er oer is fan de 36 palmen dy't eartiids rûnom de Plaza de Armas stiene. Boppe de grûn út stekt in grouwélich tsjokke muorre. ‘Dat wie de katedraal’, ropt in âld man mij ta. De muorren dy't al dy minsken ek net beskermje koene.

It is stil op dit plak. Blommen en nochris blommen De Huascarán stekt noch altyd syn sniewite fingers út nei Yungay. Op elts stuit kin der sa wer in lawine oer dit plak hinne donderje.

Boerinnen mei harren typiske bolhoed meane it gers. Sa bringt Yungay noch wat op. Foar harren bestean. En dat is yn dizze kontreien net ryk.

In pearke rint foar my út. Se hâlde fan elkoar, se hingje oan elkoar. Hy begjint mei har te dûnsjen. Hy lûkt wyld oan har earmen. Se sirkelje yn it rûn. It is net mear stil, de gjalp fan in laits fljocht oer it plak.

Ûnder harren lizze al dy tûzenen.

La vida es un sueno, it libben is in dream.