Trotwaer. Jaargang 34

[p. 170]

Oantinkens oan in ferteller
Geart de Vries

Yn ien fan syn lêste boeken beskreau Karel van het Reve hoe maklik oantinkens ferdwine kinne. By harren thús kaam yn de jierren tritich in agint fan de Komintern oer de flier, in Dútser mei de namme Karl. It wie in hiel aardige man mei in sêft lûd dy't altiten Egyptyske sigaretten smookte. Yn de oarloch waard dy Karl arrestearre en fusillearre. Karel van het Reve beslút syn stik mei de wurden: ‘Af en toe denk ik aan hem. Maar wie zal als ik dood ben (nog) aan hem denken?’ Douwe Tamminga hie oantinkens oan minsken en foarfallen dêr't nimmen fan ús mear by stilstiet.

Ik ha faak fersteld stien fan syn geweldige ûnthâld en miskyn noch wol mear fan syn wize fan fertellen, syn formulearjen. Ek wat dat oanbelanget wie er in master fan it wurd. Hy hie it fermogen om wat er yn it ferline ienkear heard hie, sa te ferwurdzjen - mei dat karakteristike lûd fan him - dat men harkjen bleau.

Hy hie net allinne it talint om saken út syn eigen libben wer nei boppe te heljen, hy wist ek reliëf te jaan oan de ieu dy't achter ús leit. Oan minsken dy't al lang wei wiene en oan foarfallen dêr't er as bystanner tsjûge fan west hie. En as man fan it wurd wist er faak hiel krekt te fertellen hoe't immen bepaalde saken sein hie. Fansels sil ek by him fanwege it ferhaal dingen soms moaier ferwurde wêze as se sein wiene, mar dy spesjale antenne, benammen foar it taaleigen fan minsken, wie by him ûnmiskenber oanwêzich.

De mobilisaasje yn de Bjirmen yn de Earste Wrâldoarloch, de betiizjende earste moannen fan de lêste oarloch, de wederwarichheden fan de Tsjerne-redaksje mei de literêre grutheden fan dy tiid (allinne al it ferhaal oer it opstappen fan Eeltsje Boates Folkertsma út dy redaksje soe noch wolris as single play foar de Fryske televyzje brocht wurde kinne), de oantinkens oan Fedde Schurer en it hiele Kneppelfreed-barren: as ien fan de meast sintrale figueren fan it literêre en kulturele Fryske fermidden fan de tweintichste ieu rekke Tamminga net gau útpraat.

Myn alderearste televyzjeprogramma, yn 1987, wie in skriuwersportret fan Tamminga. Frjemdgenôch hie er sels gjin oanstriid hân om syn oantinkens op papier te setten. Wol hie er in boek útjûn mei literêre anekdoates (Fan hearren en sizzen), mar memoires, dêr skytskoarre er tsjin oan. Syn njoggentichste jierdei like my in gaadlik momint om mei him werom te sjen op syn libben en wurk.

Yn de earste moannen fan 1999 gyng ik sa'n fjirtjin sneontemiddeis by him op besite om him dat ferhaal fan syn lange libben fertelle te litten. It boek dat úteinlik ta stân kaam wie neat mear of minder as in werjefte fan in stikmennich Trochpaden dêr't syn libben lâns ferrûn wie. It gyng my om syn rike oantinkens oan de tiid dêr't er yn libbe hie, mar ik woe ek mear witte oer de ûntsteansskiednis fan syn wichtichste (dicht)wurken, benammen de sykly It griene jier en In memoriam Dy middeis wiene net de maklikste.

[p. 171]

Douwe Annes Tamminga by syn njoggentichste jierdei yn 1999 (foto Friesch Dagblad/Frans Andringa)

It opikkerjen fan de muoilikste siden út syn persoanlike libben - de trije miskreamen dy't Sjouk hân hie yn de earste jierren fan harren houlik en de rampsillige dea fan syn iennichste soan Anne op de leeftyd fan hast tweintich jier - hie er al yn dichterlike foarm op masterlike wize besongen. Hy hie besocht it persoanlik leed te betwingen yn, wat er sels neamde, ‘in literêr monumintsje, oan syn neitins tawijd’, mar it grutte fertriet wie bleaun, syn libben lang. Anne kaam yn hiel wat fan ús petearen, ek letter, werom.

Sels hat er gekoanstekkerich oer it hiele ynterview-projekt wolris sein dat er my allinne mar fertelde wat er kwyt woe. Mar dat jildt fansels foar elke autobiografy; memoires kinne noait folslein wêze. Sels haw ik net it idee hân dat er saken bewust achterhâlde: hy prate iepenhertich oer de foarfallen út syn libben en de kontakten (ynklusyf konflikten) dy't er hân hie. Wy ha ek noait de pretinsje hân alles oer de kop te heljen: dan hie it boek der ek net yn sa'n koarte tiid wêze kind. En der moat ek wurk bliuwe foar de echte biograaf dy't nammers mar net te lang wachtsje moat. Biografyen ferskine der yn Fryslân noch hieltyd hast net.

Wa't de yndruk hat dat Douwe Tamminga yn syn lêste jierren in man wie dy't allinne mar libbe yn it ferline hat it mis. Dat is ek de reden dat it gjin straf wie om, ek nei't Trochpaden ein 1999 útkommen wie, noch geregeld by him en Lize op besite te gean. Hy wie twa kear sa âld as ik, mar mei Tamminga wie der altiten praat genôch. Hy lies deis trije kranten en oant it lêst ta hâlde er belangstelling foar it barren yn de wrâld, foar Fryslân en it Fryske kulturele fermidden.

Hy wie oan 'e iene kant bliid dat de Fryske

[p. 172]

taal, yn de moderne media, troch popgroepen, sa breed brûkt wurdt, mar wie wol slim pessimistysk oer de takomst fan it Frysk. Want in taal dy't yn wêzen altiten de taal fan boeren en fiskers west hie koe mei it ferdwinen fan it âlde Fryslân op de lange doer net oerlibje. Hy siet der soms wakker oer yn noed en koe him ek fierder ôfgryslik opwine oer fan alles en noch wat. Hy folge it wjerfarren fan de ynstelling dêr't er sa lang by wurke hie, de Fryske Akademy, kritysk en fernuvere him bygelyks oer de útnoeging dy't er in skoftsje lyn krige foar in stúdzjedei oer gebêdsgenêzing. ‘Komt Jomanda dêr no ek’, frege er my mei in brede laits.

Skriuwen koe er him de lêste jierren net mear ta sette, mar lêze dêrfoaroer die er in soad. Hy hie it gefoel dat er noch hiel wat yn te heljen hie. De iene nei de oare biografy lies er en dan benammen fan skriuwers: Wim Hazeu syn biografy fan Achterberg, de twa tsjokke dielen oer Menno ter Braak fan Léon Hanssen, mar ek it libbensferhaal fan de ferneamde Dútske literatuerkritikus en presintator fan Das Literarische Quartett, Marcel Reich-Ranicki, hie er samar út doe't ik dat ferline simmer foar him meinommen hie. Nei oanlieding fan it boek joech er skerpe oardielen oer tal fan Dútske skriuwers dy't er earder lêzen hie. Fryske romans lies er net mear, mar hy koe oeren yn de lêste poëzijbondel fan Tsjêbbe Hettinga omlêze: ‘Wat in dichter’, wie syn kommentaar op de mei de Gysbert Japicxpriis bekroande auteur. Hie hy yn ús eardere petearen foaral my in finster jûn op skriuwers en foarfallen fan alearen, ik hie it gefoel dat ik yn dy lêste tiid foar him wat in finster op 'e wrâld wie.

De wrâld om him hinne waard no ienkear hieltyd lytser. Yn syn bûsboekje moast er gauris minsken trochkrasse. Troch de sykte dy't er yn it jier nei syn njoggentichste jierdei krige, kaam er hast net mear bûten. ‘Lichaamlik bin 'k in wrak’, sei er dan. De earste tiid nei't kanker oan 'e terms konstatearre waard, koe er noch wolris even kuierje troch it Ljouwer-ter Vosseparkje.

By alle ellinde bleaune syn anekdoates gelokkich oanwêzich. Doe't er ferline simmer nochris bûten wie, it wie yn de tiid dat Rink van der Velde en Hylkje Goïnga krekt stoarn wiene, waard er samar oansprutsen troch in foar him wyldfrjemde man dy't him de fraach stelde: ‘Bliuwe der no noch wol Fryske skriuwers oer Tamminga?’

In Memoriam
D.A. Tamminga † 5 april 2002
Lit my mar yn 'e efterhoede bliuwe,
dêr by de selskant fan syn fersen priuwe.
Weak wurdt it hert as fleagen poëzij
as wolkens stadich lâns de himel driuwe.
d.j.h.