Trotwaer. Jaargang 34

[p. 168]

D.A. Tamminga (1909-2002) ta oantinken
In heinende wjuk rûzjend opfearn
Freark Dam

Wat J.C. Bloem yn syn ferneamd fers ‘Na de Bevrijding’ ûnder wurden brocht, nammentlik dat in lettere generaasje nea beseffe kin wat har foargongers yn in beskate sitewaasje oan djippe emoasjes ûndergien hawwe, is fansels in wierheid fan algemiene jilding. Men kin hinnegean en pas har bygelyks ek ta op it belibjen fan eigentiidske poëzy, skreaun èn lêzen yn de hjitte hei fan roerige dagen. Ik bedoel dit: sa't wy Douwe Tamminga syn bondel Nije gedichten, ferskynd yn it befrijingsjier 1945, ûndergien hawwe, sa sil dat de doe noch ‘ongeborenen’ (Bloem) dy't der pas yn in letter stadium mei yn de kunde kamen net barre meie. It hat in foarrjocht west, tinkt my, yn ús jonge ûntfanklike jierren sa direkt troch Tamminga's ryp dichterskip rekke en ûntroerd te wêzen, mei troch it markante tiidselemint dat gâns fan dy fersen tekenet.

It hat leau 'k wol dy bondel west, dy't ús as jonge lêzers foargoed ta Tamminga-ferearders makke. Syn earstlingsbondel, Brandaris (1939), hie lang sa'n beslach net op ús lizze kind; dy liet noch tefolle ûnthjit iepen. Syn twadde samling, dy't de poarte iepene foar in grut publyk, Balladen en lieten (1942), hie net allinne syn groeiend technysk raffinemint, mar ek syn útsûnderlik masterskip oer de taal befêstige. Mei in byldspraak, dy't resinsint en dichter beide, as eks-timmerfeinten wol oansprutsen hawwe moat, hat Fedde Schurer yn syn loovjende skôging oer dy nije gedichten it sà ûnder wurden bringe wold - in formulearring dy't men sûnt net wer ferjitte koe: ‘Dizze dichter wit fan âld wagenskot gloednije dingen te meitsjen.’ Dy priizgjende kwalifikaasje sloech fansels op Tamminga's fermogens as ‘taalsmid’ dy't út en mei it rûge izer fan de folkstaal de ealste wurdkeunst wist te smeien. Syn masterskip yn folle groei en bloei hie de noch jonge dichter nammers ek al toand yn de klandestyn útjûne syklus It griene jier (1943). Om - nei in wat sturtswyljende, mar weardefolle tuskentiidske samling as Floedmerk (1965) - troch tragyske omstannichheden te kommen lang om let ta it skriuwen fan syn magnum opus, de noch altyd stilmeitsjende en ûnfergelykbere syklus In memoriam (1968).

Ik wol hjir alle tuskenstadia yn dit sa smertlik ta syn foltôging komd dichterlik oeuvre net stik foar stik neirinne. It wurdt no faaks tiid en lit de tinzen gean oer de mooglikheid en stal ek syn Samle Fersen gear. De dichter sels hat der by syn libben net oan wold en sa'n taak dúdlikernôch weilein achte foar de neiteam. Dat der net te lang mei wachte wurde mei!

Op in oar plak haw ik al ornearre dat de mooglikheid fan in wer-útjefte fan syn wichtige, sa lêsbere en foar in breed publyk gaadlike taalkundige opstellen, útbrocht yn twa dielen Op 'e taelhelling (resp. 1963 en 1973) nochris besjoen wurde moast. Dy learsume en ûnderhâldend skreaune ‘taalpraatsjes’, uteringen ek fan syn grut didaktysk talint, fertsjinje dat neffens my wol.

It bûnte hear fan syn ryk en rynsk libbenswurk oersjende falt jin fannijs op hoe't dizze dichter, taalkenner en didaktikus mei syn talinten woekere hat. Op syn âlde dei hat er him yn in gelegenheidskwatryn (ôfprinte op it

[p. 169]

efteromslach fan it oan him wijde ‘printeboek’ yn 1989) ûntfalle litten:

Klei net, dij wurde tiid en talis gund.
Elk jier wês dij in kostb're wikselmunt.

It binne rigels dy't net allinne tsjûgje fan syn tankberens foar in lang libben, mar nei myn betinken ek fan syn besef dat men jins tiid goed brûke moat. Ja - warberens hat wol syn biedwurd west as men sjocht nei wat er ús bean en dêrmei neilitten hat. En dat by alle ôfen oanjen yn syn libbensberin mei ûnfersteurbere iver, trou en tawijing.

Ik tink tebeksjende ek oan syn foarbyldich krewearjen as redaksjeskriuwer en -skepper fan it tydskrift De Tsjerne en syn mentorskip dêr't er sa mannich jong talint mei skewiele woe. Oan syn mânske bydrage as oersetter en bewurker foar it Lieteboek foar de Tsjerken (1977) en syn supervisorskip oer de nije bibeloersetting fan 1978. Oan syn kreative ynbring yn de betinking fan grutte foargongers as Gysbert Japiks (1963) en Joast Halbertsma (1968).

Ik moat fansels, by alles wat ik oerslaan moat, wol neame dat er de gearstalling op him nommen hat fan de samle fersen fan sokke útinoarrinnende konfraters as R.B. Windsma (1981), D.H. Kiestra (1982, mei T.B. Hoekema) en G.N. Visser (1989). Syn toanielwurk, syn romans, syn learboeken en blomlêzings, syn bydragen oan de ‘lichte muze’ en net te ferjitten syn faak magistrale oersettings (Poe, Goethe, Thomas!) - wêr helle er it allegear wei?

Al dy warberens moat wol mei syn boarne hân hawwe yn syn leafde ta dit lân, dizze taal en dizze minsken. By syn dea past rou, mar foaral ek bewûndering en tankberens.

Mei syn ein frede west hawwe. En mei in heinende wjuk, fannijs en no foargoed, rûzjend foar him opfearn wêze. Dat byld, ea brûkt yn in fers út 1940, is my altyd bybleaun. Dêrom brûk ik it hjir, ek yn it opskrift boppe myn stik. It fers sels, tsjûgenis fan in yntins belibjen fan ús bestean op 'e grins fan libben en dea, lit ik hjir, mei as postúm earbetoan, ek folgje.

Neaken stean ik oan dy
sa't de mem my brocht.
Untdien fan al de iepen en temûke
trêften, dy't - ornamint
fan in prinslike tocht -
ik nei dyn steilte slûke.
De print fan in wurge ferswurven
foet leit efter yn woastinen, rint
roerdelings nei dyn râne..
Hoe kaam ik oan dy telâne?

Klachten dy't as stiennen
yn dy falle
fine gjin wjerlûd..

In stim ferge: spring!
En ik spring. Mar as de stap skampt
is ûnder de wyndering
fan in fal sûnder begjin
in heinende wjuk rûzjend opfearn,
en as in earn
giet it oer bergen.

En wer bin ik erfgenamt.

(Earste publikaasje yn it moanneblêd It Heitelân yn 1940, letter opnomd yn de bondel Nije gedichten yn 1945. It fers stiet ek yn Stapstiennen, de blomlêzing út eigen wurk dy't de dichter sels yn 1979 gearstalde.)