Trotwaer. Jaargang 34

[p. 159]

In Spaanske bolle yn de Frysk Boekewike
Marga Claus

Ik woon nu drieënhalf jaar in Nederland, maar ik heb nog steeds geen fiets. Ik heb er meer dan vijf gejat, maar ze werden steeds weer gestolen. In Harlingen waren mijn fietsen veilig, in Zwolle niet. Oan it wurd is Rodhan al-Khalidi. It publyk hâldt even de siken yn, mar it foaroardiel oer bûtenlanners wurdt net befêstige: de sprekker hat as Arabysktalige gewoan muoite mei dat rare ‘h’-lûd.

Rodhan is in flechtling út Irak en kin elk momint ús lân útsetten wurde; hy is útprosedearre. Tongersdeis stiet om 'e wike syn kollum yn de Ljouwerter Krante. Skerpe stikjes, sizze guon. En: Fuoi! Dy man heart tankber te wêzen. Dat is er net, en sokke lju meie om ús wol ophoepelje. Skerpens fersteurt ús inerlike rêst. It makket dat wy minder noflik efteroer hingje kinne om ôf te wachtsjen. Skerpe stikjes binne net ‘leuk’.

As Rodhan aanst werom moat, wurdt dat tige nuodlik. Want Saddam Hoessein fynt it ek al net ‘leuk’ dat er skerp west hat.

Op 26 en 27 febrewaris wurket Rodhan mei oan in literêre jûn yn it ramt fan de Fryske Boekewike. It program is in multykulturele mjuks: yn it Frysk is der it ferhaal oer de Oekraynske flechtling út Afghanistan, de Luwadder Piet Kok sjongt lieten fan de Irakese flechtling, en dyselde Irakees lêst syn gedichten yn it Arabysk en yn ús earste rykstaal foar.

Hy bychtet op dat er op de útspraak fan it wurd doorzettingsvermogen trije moannen oefenje moast. As er yn sjongerich en floeiend Arabysk in fers begjint te deklamearjen, fiele wy wat hy trije jier lyn alle dagen fielde, en wat tûzenen minsken deistich ûndergean: weiwurde yn in taal dêr't gjin klank dy eigen fan is.

Wy hearre nei ‘Spaanse stier in Friesland’:

Het gras in Spanje is malser, want het is mijn gras.
[...]
Spanje, gedrenkt in ons bloed, alleen omdat wij stieren zijn
en de kleur van moord verfoeien.
[...]
Iedereen ging terug,
maar ik wil niet terug naar Spanje.
Mij wachten daar de speer en het rood...

Dan weaget deselde tekst yn it Arabysk troch de biblioteek, mei it kearfers hieltyd yn it Nederlânsk: ‘Nee, ik wil niet terug naar Spanje.’

Applaus. Moai. Ek sa't er it foarlêst. Mei dy freonlike glimk, en mei humor. As Rodhan laket, skynt de sinne. Miskien dat dêrom de swarte wolk elkenien finaal ûntkomt.

Nei ôfrin fan de jûn hifkje ik in pear minsken nei de betsjutting fan it gedicht. ‘Ja, dat wie wat dizenich,’ hear ik. ‘Wat bedoelde er eins? Wol aardich hear, ek yn it Arabysk, mar in Spaanske bolle yn Fryslân? Tsja. 'k Wit net.’

Wy fersteane de wurden, mar fersteane we de taal? Wêr bliuwt ús skerpte? Of is elkenien yn 'e sliep fallen? Ha we it tinken yn bylden ferleard, of ha we it miskien noait meikrigen? Rodhan is der in master yn. ‘As ik neat sjoch, kin ik net skriuwe’, seit er. ‘Myn taal is it byld.’ Dermei oerstiget er de grinzen dy't talen him stelle.

Dat is net foar elkenien weilein. Sa jout Salmon Rushdie, waans wichtichste boek The Satanic Verses ien grutte analyze fan it libjen

[p. 160]

yn ballingskip is, sicht op de kulturele en mentale ûntwoarteling fan flechtlingen. Guon personaazjes yn it boek wurde letterlik gek. In sekere Chamcha mient dat er in duvelske geitebok is, en wurdt opsluten yn in ynrjochting. Dêr freget er oan ien fan de minsken hoe't westerlingen der dochs yn slagje om nijkommers om te foarmjen ta ûnwerkenbere wêzens: ‘But how do they do it?’ ‘They describe us, that's all’, kriget er as antwurd. ‘They have the power of description, and we succumb [beswike] to the pictures they construct.’ (The Satanic Verses, side 168).

In djip ynsjoch. Mei literatuer, parse, televyzje, film en fideo jouwe wy in beskriuwing fan de wrâld. Wy ha de macht fan it wurd en dat is in gigantyske macht. Ien út in oare kultuer stiet der sa goed as machteleas foar oer. Guon leare de taal fan it nije lân noait goed genôch, en doare dêrom amper in beskriuwing te jaan fan de wrâld sa't sy dy sjogge.

Rodhan doart dat gelokkich wol. It is nammers ek gjin kwestje fan doaren, hy kin net oars. De dichter hat gjin status krigen, mar in heale stêd fierderop wennet in matador, mei a-status yn in boargerhûs. Hoe't dat kin? Gewoan: om't de dichter hieltyd mar lestige fragen stelt en de matador nei it wurk de hannen wosken hat en him de mûle hâldt. Mei it learen fan ús earste rykstaal hat Rodhan de macht om syn bylden yn wurden te fangen werom, mar de kâns op in feilich plak ferspile.

Syn kollums wurde bondele ûnder de titel Dagboek van een ezel. In roman mei noch mear bisten (Mijn opa, de president en de andere dieren) en in twadde dichtbondel binne op kommende wei. En al dy teksten tsjinje itselde doel: se moatte himsels en in hiel soad oaren behoedzje foar gek-wurden.