Trotwaer. Jaargang 34

[p. 153]

Want geen mens zal nooit meer nemen dan hij geeft
It lok yn it stimlokaal
Piet Hemminga

Woansdei seis maart wienen de ferkiezings foar de gemeenterieden en op 15 maaie folgje de ferkiezings foar de Twadde Keamer. Hichtepunten yn in demokrasy, mar hoe wienen de gemeentlike ferkiezings? Kin winst of ferlies yn de demokratyske boekhâlding byskreaun wurde? Kin der fierders noch wat fan leard wurde? En moat der noch wol stimd wurde?

Alderwetsk

De riedsleden hawwe foarearst wer lins. Hja binne foar de kommende fjouwer jier wer legitimearre. De hype fan de ferkiezingsstriid hat west, de kiezer is út byld, de kampanje is achter de rêch en it echte spul op it gemeentehûs is wer begûn. Wat foaral opfalt as weromsjoen wurdt op de inkelde wiken dat besocht is om de geunst fan de kiezer te krijen, is dat de gemeentlike kampanjes sa âlderwetsk en op 'e nij skier en dof wienen. In sealtsje mei dêryn allinne de eigen behyplike achterban, wat ferdwaalde en troch de mearderheid fan it winkeljend publyk negearre diskes op in reinige sneontemiddei, in rychje ferwaaide en foar in part oer elkoar hinne plakte affysjes op it gemeentlik ferkiezingsboerd, en, yn de lêste wike, sa no en dan in al te simplistysk reklamespotsje. Dat soks gjin rigen stimmers lûkt kin slim in ferrassing neamd wurde.

Pears

En sa't te ferwachtsjen wie, hawwe benammen de partijen dy't al wer acht jier mei-el-koar ‘Pears’ foarmje, foar de kont krigen. Dat koe slim oars, no't freon en fijân blykber syn nocht fan dy kombinaasje hat. Acht jier oparbeidzjen is binnen de hjoeddeiske omstannichheden lang te neamen, en dy politike metaalwurgens brekt dan, ek sûnder dat der in alternatyf is, op. Wat de lanlike koalysje fer-keard dien of lizze litten hat, kin de lokale bruorren en susters min ferwiten wurde, mar dochs krije dy dat as earsten foar de kiezzen. It is spitich, mar lykas fanâlds binne de gemeentlike ferkiezings op 'e nij ferbûn oan de lanlike prestaasjes. It koe hast net oars, en boppedat hawwe de lanlike kopstikken ek net neilitten om fan út in goed begrepen eigenbelang de lokale bruorren en susters foaral net allinne te litten yn har stribjen om op it plús te kommen.

Dat de gemeentlike ferkiezings foaral lanlike ferkiezings wienen is moai foar it cda en de lokalo's, mar fansels goed sneu foar de pleatslike ôfdielings en politisy fan d66, pvda en vvd. It minne funksjonearjen fan it spoar, de trochgeande ellinde mei de wao, it kwaliteitsferlies yn it ûnderwiis, de ûnfeiligens op strjitte, de problematyk fan de bûtenlanners, of de efterbliuwende medyske soarch koe en kin harren dochs slim oanrekkene wurde. Likemin trouwens as in dinderjende ekonomy, it ynfieren fan de euro of de ynset fan Nederlânske soldaten yn Afghanistan.

[p. 154]

Lok

Op in inkeld plak spile in lokale kwestje, mar dat is lang net genôch om de gemeentlike ferkiezings ek ynhâldlik gemeentlik te meitsjen. Sels de Ljouwerter boargemastersaffêre liket gjin gefolgen foar de Ljouwerter útslach hân te hawwen. Blykber wie de delgong fan it Ljouwerter gesach foar de measte stimmers al wer te lang ferlyn. De oanbelangjende partijen, en dat wienen yn Ljouwert alle bestjoerspartijen en sels de measte oare, hienen fansels alhiel gjin belang by in weromsjen, en dus besochten hja oan te sluten by de algemiene benadering. Dy bestiet der út dat mei de kiezer it leafst oer moaie plannen en foarnimmens praat wurdt, hoewol't dy nei de ferkiezings altiten hurd ynhelle wurde troch de hurde ekonomyske en maatskiplike feiten en koalysjefoarming. Boppedat is it makliker om polityk te ferkeapjen mei moaie motto's en gjalpen, as mei drege kwestjes en mislearrings.

Dochs liket my de ynfloed fan kommunikaasje-adviseurs en oare pr-saakkundigen op de kampanjes net grutter te wurden. Sa kaam ik okkerdeis it motto tsjin dêr't cda-keamerlid-ynhope en Frysk steatelid Roland Kortenhorst fan De Jouwer (Joure foar de harkers fan de Omrop) de ferkiezings fan 15 maaie 2002 mei hopet te winnen: ‘Gelukkig zijn doe je nooit alléén, want geen mens zal nooit meer nemen dan hij geeft.’ Dat liket my gjin tekst dy't by in pr-riejouwer op de souwe lizzen bliuwt. Ik tink ek net dat de dosint Nederlânsk fan Roland syn eardere learling mei sa'n rigel yn it ûnthâld brocht wurde wol. Hawar, der soe mei gemak in oere oer sa'n eigenaardige rigel preke wurde kinne. Sels moast ik trouwens efkes oan Winston Churchill tinke dy't him nea oan sok bryk praat besûndige hat, mar wol opmurken hat: ‘All I can say is that I have taken more out of alcohol than alcohol has taken out of me.’

Rekrutearringskrisis

Dat bringt my by ien fan de grutste problemen fan de hjoeddeiske Nederlânske demokrasy: de djipgeande rekrutearringskrisis, dêr't sawol âlde as nije partijen mei te krijen hawwe. Wa wol feitliken noch op in list foar gemeenteried, Provinsjale Steaten of Twadde Keamer? Wa is ree om syn djoere tiid op te offerjen om alle jûnen gear te kommen oer saken as de hichte fan de op te lizzen parkeartariven, it minne wurkjen fan it nije rioel yn de Houdinistrjitte en it drege funksjonearjen fan de ôfdieling kommunikaasje op it stedhûs? Hoe grut moatte de frustraasjes wol net wêze as men jins namme op sa'n nije leefberenslist tsjinkomme wol? Wa liket it wol wat ta om mei de Ljouwerter non-politika Dolstra yn de slach te moatten? Wa wol funksjonearje as offisjeel beneamde iepenbiere pispeal op besites en feestjes en noch slimmer yn de media? En wa hat nocht om syn yntellektuele kapitaal út te holjen as men ien kear yn de Twadde Keamer sit?

Ik wit net wa't allegearre op de list foar de gemeenteriedsferkiezings stienen, mar as ik dy list foar de Ljouwerter ried sjoch, liket it my net sa dat de kwaliteit fan de nije riedsleden dy fan de sittende fuortendaliks beliket. En dy lêste wiisde mar bêst, sa't wy ûnderwilens witte. Dat kin noch wat wurde yn it nije dualistyske tiidrek....

Skrik en winst

Yn de oanrin ta de gemeentlike ferkiezings 2002 is it skynbyld dat tsientallen jierren troch benammen pvda-politisy yn stân holden is, sa't it liket foargoed sneuvele. Dat skynbyld waard troch Bas Heijne beskreaun as in troch ende troch selsfoldien idealisme dat de yngewikkelde maatskiplike realiteit smoart yn in saus fan humanistyske algemienheden, mei de Twadde Wrâldoarloch as moreel itichpunt. Dat soarte

[p. 155]

fan idealisme dat yn wêzen alhiel sentiminteel is, kin net folle werklikheid ferdrage. It is de terreur fan de deadwaner.

Okkerdeis hie de Fryske sneinstelevyzje noch in foarbyld fan dat ras fan sittende politisy dat mei ferantwurdlik is foar de opkomst fan en grutte winst foar de foaroanman fan de Rotterdamske leefberen. Yn alle gefallen hat it trochbrekken fan dy sletten politike kultuer der mei foar soarge dat de boargers lang om let it moed luchtsje meie en kinne. Dat is in skrik foar de âlde bestjoerspartijen, mar tagelyk de winst fan de ferkiezings fan maart 2002.

Eigen prestaasjes

It heart ta de mores fan it politike bedriuw om noch op de jûn fan de ferkiezings oer de netopdage kiezer te kleien. Dêrop makke de lêste ferkiezingsjûn gjin útsûndering. It soe moai wêze as dy soargen net ta dy iene jûn beheind bleaunen, mar dêrnei yn dieden omset waarden. It stimlokaal in oere langer iepen, rikt krekt net fier genôch, sa die bliken. Boppedat soenen dy sa goed bedoelde soargen der net ta liede moatte dat it sicht op de eigen prestaasjes dochs wat ûnderbeljochte bliuwt. Wie de oanrin ta de ferkiezings wol sa nijsgjirrich? Hie de eigen ynbring wol foldwaande nivo? Wisten de eigen kandidaten har adekwaat en mei de nedige kennis te presintearjen? Is in ferkiezingsmerk mei hjir en dêr in suterich diske noch wol fan dizze tiid? En binne de tema's dy't de boarger werklik oangean wol oan de oarder kommen, of binne dy foar it gemak mar oer de ferkiezings hinne tild?

Weromsjen

It fernuvert my alle kearen op 'e nij dat sa'n soad omtinken foar de ferkiezings nei de programma's fan de dielnimmende partijen útgiet. Programma's dy't fan alles en noch wat

Riedssitten Fryslân
	2002	1998
CDA	151	152	-1
PvdA	115	133	-18
Lokalen	93	73	+20
VVD	72	70	-2
FNP	50	42	+8
Chr. Unie/SGP	26	23	+3
Gr. Links	24	23	+1
D66	11	15	-2
SP	6	5	+1
oaren	5	10	-5
totaal	553	546	+7
Opkomst: 63,3 persint (- 0,4)
lanlik: 57,7 persint

besykje te ferwurdzjen en ta te sizzen - ‘moaie griene plakken yn de stêd hâlde en mear bymeitsje’, sa liet de Ljouwerter fnp witte -, mar dy't dêrnei yn it deistige politike bedriuw al gau wer nei de eftergrûn ferdwine.

Wêrom net mear omtinken foar de prestaasjes fan de ôfrûne fjouwer jier? Wêrom de feiten fan hjoed net hifke oan de tasizzings en plannen fan earder? Wêrom net keazen foar in saaklike ferliking en evaluaasje troch eksterne saakkundigen? Wêrom de boargers net foar de ferkiezings op de hichte brocht fan it ferskil tusken praatsjes en dieden? Wannear nimt in demokrasy syn boargers feitlik werklik serieus? De mooglikheden fan it ynternet om de demokrasy troch 'en dei wat mear hannen en fuotten te jaan binne der, mar wannear sille dy ek tapast wurde?

Stimlokaal

Yn Zimbabwe sette de 78-jierrige presidint Ro-

[p. 156]

bert Mugabe politike oanslaggen en knokploegen yn om op 'e nij keazen te wurden. Waarnimmers om ta te sjen op it earlik ferrin fan de ferkiezings waarden it lân útjage. It nijs út Zimbabwe wie mar ien foarbyld fan wat yn in grut part fan de wrâld gjin ûngewoane praktyk is.

Datselde nijs makket yn ien kear dúdlik yn wat in befoarrjochte situaasje de ferkiezings yn Nederlân plakfine. It makket wethâldster Antsje Hekking draachlik en alle grinen, kleien, krimmenearjen en suchtsjen suver oerboadich, en tagelyk ropt it op om op 15 maaie 2002 dochs foaral foar de Twadde Keamer te stimmen! Lykas wenst bin ik op de jûn fan de seisde maart efkes nei it stimlokaal fytst. En ik fielde dêr suver in kromke lok, doe't ik betocht: ‘Stemmen doe je nooit alleen.’

(7 maart 2002)