Trotwaer. Jaargang 34

[p. 151]

Slagge poëzydebút fan Jabik Veenbaas
Syta Palma

Jabik Veenbaas, Metropolis. Omslach ûntwerp en binnenwurk Gert Jan Slagter. Utjouwerij Bornmeer, Ljouwert 2001. 48 siden. € 8,90.

Yn 1979 debutearre Jabik Veenbaas mei twa Hollânsktalige fersen yn Mokumse dichters pleisterplaats. As oersetter hat dizze Fryske Amsterdammer namme makke mei it ferhollânskjen fan wurk fan û.o. Obe Postma, D.A. Tamminga, Trinus Riemersma en T.S. Eliott. Foar it Frysk toaniel sette er inkele stikken oer en skreau er sels ienakters en monologen. Yn 1990 ferskynde syn earste ferhalebondel, Tusken himel en hel. tsien jier letter folge troch De brulloft fan Valentijn. Metropolis is Jabik Veenbaas (1959) syn earste bondel mei Frysktalige fersen

De gedichten yn Metropolis slaan winliken allegearre op de fergonklikens fan it minsklik bestean, men moat jin net ferrifelje litte troch de titels. De bondel bestiet út trije skiften: It hûs (7 fersen), Metropolis en Nachttrein (11 fersen).

It earste fers, ‘De see’, begjint as in dûns, de lichte fokalen (klinkers) uterje bliidskip want:

de see hat wille
skomflokken fleane
de see boartet
mei de sleauwe seestjerren de oanfallige anemoanen
de springfisken laitsje.

By de fjirde strofe giet it mis, ‘hop, hop’, bedjert de boel. It fers kriget wat bernichs, wylst de dichter religieuze sentiminten ynlasket dy't net ta har doel komme.

‘It hûs’ sprekt my wol oan. Op in aparte ma nier wurdt de lêzer gewaar wat him dêr yn dat hûs allegear ôfspile hat. Sa is it hûs efterinoar in famke, in frou, in man, in skou en flechtsjend dier en op it lêst in stikkene stien. It sprankeljende fers ‘Libbensrin fan it rivierlyfke’ soe noch mear sizzenskrêft krije sûnder de yrritearjende herhellings.

By de measte fersen yn dizze bondel komt gjin einrym foar, dat is ek hielendal net needsaaklik, der binne wol oare mooglikheden dy't in tekst ta in gedicht meitsje. Neffens de Frânske dichter Verlaine is muzikaliteit ien fan de essinsjele kwaliteiten fan in fers. En dat slacht no krekt op de fersen fan Jabik Veenbaas. De wurden dûnsje by him fan it papier ôf. It wie dan ek lang net ferkeard en lês syn fersen lûdop, lykas dy earste rigels út ‘Hoe't de wurden de dichter fûnen’: ‘it wie maitiid / de wurden sprongen as jonge dieren / bliid by de dingen op.’

Dat de dichter wolris wat frjemde tinksprongen makket, moat men foarearst mar op 'e keap ta nimme. De lêste strofe fan ‘Ofskie fan it deiljocht’ is wer in foarbyld fan grutte muzikaliteit: ‘ik sil ferlieze / kriezjend ferdwine yn in skiere / iensume kier.’ Men fielt de pine fan it ferlies yn 'e fokalen, wylst de konsonanten (medeklinkers) it libben yn har knieren knarse litte.

By it fers ‘Dûns fan de fjoerfrou’ grypt de dichter wyld yn 'e snaren. Dy fjoerfrou soe de Yndyske fjoergoadinne Agni wêze kinne, de goadinne fan de heechste libbenskrêft. As men har net akseptearret, lykas de man yn it gedicht, dan is men op jinsels oanwiisd, de gefol-

[p. 152]

gen binne desastreus. Lyksa giet it mei de fjoerfrou. Op it lêst dôvje har krêften en komt se yn folsleine opoffering ynderlik ta rêst. It is in ekspressyf fers oer it brutsene libben fan de minske. Sûnder wat mytologyske en psychologyske foarkennis komt men net fier mei sa'n gedicht, tinkt my.

Wy binne sa njonkelytsen by it sintrum fan de bondel kommen, by it fers ‘Metropolis’ (earder publisearre yn Trotwaer, novimber 2001). Sa't yn it earste part it hûs en syn bewenners oan 't ferhaal rekken, sa is it hjir de stêd dy't oan 't wurd komt. De ‘ik’ is in soarte fan rûnombywêzige geast dy't him yn elk en yn alles oppenearret:

ik, de man dy't ivich op it bankje sit yn it park,
ik, de nerveus klaksonearjende auto's foar it stopljocht
de diskjockey yn jim dûnsclubs, it kreakjende bêd
yn jim switterige sliepkeamer, ik,
de oanwêzige.

Wannear't er de stêd yn har gehiel fertsjintwurdicht, feroaret syn toan alhiel. Op sa'n stuit is it krekt as set in besiele profeet syn lûd út:

brek my ôf
meitsje my ta púnfal
en op in oar plak ferriis ik, ûnferoare,
ik, de stêd fan alle stêden
wa sil my reitsje?

As de dichter lykwols te folle op 'e details yngiet, ferliest it fers syn sizzenskrêft en wurdt it komysk. Fierders makket it typografysk eksperimintearjen mei de dantiid it gehiel wat ûnrêstich, tinkt my. Foar de begryplikens fan it gedicht is it net needsaaklik.

De gedichten út it tredde skift Nachttrein hawwe wat trystichs, de felare fokalen, de efterlûden, dominearje: ‘de lange nacht wachtet / mei bange eagen.’ Sels doe't de ferteller mei syn leafste yn 'e nachtlike trein ried, wie er net bliid. Soks seit fansels neat oer de kwaliteit fan it fers, want ‘Nachttrein’ is neffens my ien fan de moaiste gedichten út de bondel. De dichter hat der oer alle boegen flyt op dien. De trein is nei alle gedachten it symboal fan it libben dat foarby raast. Kommunikaasje is amper mooglik en op it lêst hielendal ûnmooglik as de leafste útstapt is: 'en ik wie de iennichste passazjier / yn 't glede rút glom myn bleke skime / de nachttrein jage as in hongerich dier.’

De dichter hâldt fan fariaasje, mar men moat de fersen net efterinoar lêze. Sa kin it barre dat men ynienen út in berneliet wei yn de psychoatyske tinkwrâld fan ‘Eangst’ telâne komt. Dat nimt net wei dat it gedicht op treflike wize de bedriigjende situaasje fan in minske yn psychyske need werjout:

ik miende dat ik yn in messtek ferdwine soe
mar waard nei in hichte brocht
rûnom stiene de loften tsjin my op
ljochtfleagen boarren har yn myn iisgesicht
myn geast fersloech yn in lilke wolk.

Jabik Veenbaas is in wier taalkeunstner, fokalen en konsonanten springe, rinne en drave oant de ‘wurden wurch waarden’, sa't er sels earne seit. Dan wer brûkt er se mei betûfte wissens om in trein op gong te bringen: ‘de trein sette skokkendewei útein / hy hoarte allinken mei hastiger halen.’

It kin net oars as Metropolis moat wol in grutte oanwinst wêze foar de Fryske poëzy. Veenbaas makket mei dizze bondel wier wat er ea yn in ynterview sein hat: ‘It Frysk is gjin reden om minder kwaliteit te easkjen fan auteurs mei literêre ambysjes.’