Trotwaer. Jaargang 34

[p. 139]

Meine
Berber van der Geest

‘Leist der ek yn?’ sei er. Hy wiisde op 'e griene kiste njonken de teetafel. Oan 'e foarkant skimere in nûmer.

‘Us heit sinent. Ut 'e Earste Wrâldoarloch, fjirtjin-achttjin. Ha der foto's en kranteknipsels yn. Wolris fan dikke Bertha's heard? Nee? Ik miende oars dat jim sa ûntwikkele wiene. Skeaten se mei; mortieren fan it grutste kaliber. In alderheislikst leven makken dy dingen. Yn 'e Belgyske loopgraven hat er lein, ús heit. Dizze kiker hjirre komt der ek wei. Hat er mei nei hûs ta nomd. Seachst mei in bocht ta de grûn út de fijân oankommen. 'k Brûk him noch wolris by keatspartijen. Kin 'k moai oer oaren hinne gûkje. En dizzen - hy wiisde op lange griiseftige moffen dy't oer it bekling fan in stoel hongen -, dizzen ha fan in Ingelsman west. Moaie eksimplaren, no? Ja, 'k ha in protte lektuer oer de oarloch; oer de twadde. Samar troch de Dútsers op in moarn by myn griente weihelle. Yn it Burmaniahûs sitten. Jawis! Ha se my wakker tamtearre. Ja, dy bewuste wetterbak ek sjoen mar 'k hie harren neat te melden. Ho wachtsje, sil 'k dy wat sjen litte.’ Ut 'e kast helle er in boekwurk. ‘Steane de nammen fan al dy minsken yn dy't neffens de Dútsers fertocht wiene; oppakt wurde moasten. Dêr't ik in krúske by setten ha, dy binne dea. Sjoch,’ tsjutte er my, ‘dizze ha 'k goed kend. En dizze en dizze. Wat seiste? De man op it portret hjirre by my yn 't finsterbank? (Op in kladde papier hie er dêr it wurd “vermoord” by setten) Nee, dy net. Nee, dat is Heine, myn bêste freon. Op 'e râne fan oarloch en frede troch flechtsjende, yn panyk rekke Dútsers, út in auto wei delsketten. Dea. En syn frou swier fan harren earste bern. 'k Lit alle jierren in krânse op syn grêf besoargje.’

In floed fan wurden rôle de keuken no troch; ferheftich, oandeard.

Wurden dy't net langer te heinen wiene; hege tempo-wurden, binnenmûlske wurden. ‘Grebbeberch’, ferstie ik.

‘Hoe't it dêr omweigong! En witste, de lêste tiid komt my nachts gauris dat gesicht fan dy jonge foar d' eagen. Dy jonge dy't nêst my lei. Wolst ús mem de groetnissen oerbringe, sei er en stoar. En dat is no al mear as fyftich jier lyn. En dat men dêr no noch altiten mei omtizet, snapst dat no?’

Wy wiene noch lytse bern as op tiisdei en freed griente út Menaam by ús yn 'e strjitte útsutele waard. Mei in motorbakfyts; âlde Donker op it seal, syn soan Meine achterop. Alle wiken, fêste prik.

Doe't de âld man ferstoar, kaam de soan allinnich. De bakfyts waard grientekarre; Meine bleau wakker deselde. Yn overall en op klompen, pet

[p. 140]

op 'e holle, altiten in fleurich sin. By de foardoar waarden de klompen útckopt, bestellings oant op it oanrjocht ôflevere; in bakje kofje yn 'e achterkeamer wachte.

Altiten hie Meine praat, nijsgjirrich praat, humoristysk praat.

‘Ek wolris wat praat op it kantsje ôf’, woe mem ha. Mar wy laken. Ek dy kears doe't him yn 'e gong in spjelde rjochtop yn 'e foet stiek.

‘Wa hat him dat lapt!’ rôp er. ‘Godallemachtich!’

‘Ha wy sa ryklik mei dy dingen omstruid? Myn suster hat west te naaien’, lei mem út. ‘Nij út âld makke en dan moat der foar de gongsspegel past wurde. Hè, wat aaklik no.’

Meine, hy hearde by ús bernetiid. Wy fûnen him grappich, gesellich, gol.

‘Hy jout himsels nochris wei’, lake mem, want altiten lei der wol in ekstra par, prom of appel op it oanrjocht.

‘Foar de famkes’, wie it dan. Gauëftich skeat er dêrnei yn syn klompen en stuts ôf. En letter, tsjin 'e tiid dat wy ta teenagers útgroeiden, kaam er mei grammofoanplaatsjes fan Catharina Valente oansetten.

De perioade fan ta de hûs útfleane, op oare plakken delstrike, oan it arbeidsproses dielnimme, bruts oan. Meine ferlei syn rûte tuskentiidsk, dat wy ferlearen elkoar út it each.

Mar hoe wol it soms sa bryk. Yn 'e tachtiger jierren sette ik my ta wenjen yn 'e skriuwerswyk fan de stêd. Seach ik dêr oan 'e ein fan Betje Wolff en Aagje Deken in my bekende grientekarre stean, in my betroud figuer omstappen.

‘Meine!’ rôp ik en stapte fan de fyts.

‘Do hjirre?’ sei er.

‘Ja, ik wenje hjirre. Goed mei dy?’

‘Ja bêst’, sei er wylst er in kilo goudrenetten ôfweage. Hy krukke frijwat.

‘Hast wat oan 'e heupe?’

‘De Dútsers hèn,’ wie it antwurd.

O, tocht ik, Dútsers? Hjir wit ik neat fanôf. Soe Meine yn 'e oarloch...

‘Krijst der in klant by,’ sei 'k, ‘mar ryk silst fan my net wurde, myn húshâldinkje is lyts.’

Dat dat wie tenei wer alle tiisdeis en freeds de âld grientekarre yn byld.

Oan hûs komme die er net mear, foar griente moast men nei syn karre. Gesellichheid troef dêre. It wie prate, filosofearje, keapje, laitsje, in protte laitsje dêr. Guon brochten Meine kofje mei koeke, oaren in kop sop. In opsketten famke holp him as er it drok hie.

It kertierke skoft dat er by kunden tusken de middei wol trochbrocht, is him op in kear soer opbrutsen. Unrant naaide mei syn koperen skealjen út. In klant seach it, pakte de dieven by de kraach en brocht it ark werom.

[p. 141]

Te goed fan fertrouwen wie Meine. Faak stie de boarstbûse fan syn overall stiif fan de hûndertsjes. ‘Moat ik foar boeren nei de bank ta bringe. Noch gjin kâns ta krigen fan 'e moarn.’

‘Wurdst noch wolris oerfallen’, warskôge ik.

‘Watte?’ en hy raamde in grut mês tusken twa grientekisten wie. ‘Ik stek se flot dea.’

Te goed foar dizze wrâld. Krige ien fan de klante-froulju in lytse poppe, Meine hie yn syn kabine in presintsje klear lizzen. Sochten jo om in barometer? Meine wist foar in prikje sa'n ding foar jin op 'e kop te tikjen. Syn sosjale gefoel rikte fier. My is foar wier ferteld, dat doe't er noch mei syn nearing yn 't âldereinhûs te Menaam kaam, dat er dan de ierpels foar minsken mei rimmetyk-hannen ek wol skylde, de beantsjes koppe.

Foar postdo fungearre er ek.

Gauris moete ik by de karre in âld klearmakker. En dy hold wakker fan klassike muzyk. Syn soan sei er, wie fioelist. Sels reizge er noch geregeld op en del nei it Rotterdamsk Philharmoanysk.

Fûn 'k yn ien fan myn kranten in stik oer dat bewuste orkest. Dat ik knipte dat artikel út, die it yn in slûf en naam it de tiisdeis mei nei de karre. ‘De muzykman al west?’

‘Nee’, andere Meine. ‘Wat oan de lette kant, hjoed. Jou my mar, krijt er de post aanstens wol.’

Dy freeds lei boppe-op 'e kiste radizen in betankbrief fan de skroar. Tsja, sa gong dat dêre by Meine syn karre.

Doe't er op in goede dei mei de stôk by de griente omkrúske, sei in freondinne fan my: ‘Meine sal wel in ut harnas sterve, loof dat mar. Hoe oud su hy weze? Seuventech? Syn fruit wurdt der oek nyt beter op. Der sit gauw eens un rotte appel tussen ut spul. Mar we blive Meine trou. Dat binne we an su'n beste man ferplicht, wat jou.’

Spitigernôch ferdwûn de karre nei ferrin fan tiid alhiel út it tiisdei- en freedbyld. Nimmen ferwûndere dat winliken.

‘Yn 't sikehûs’, waard der grute. ‘Himsels ferwaarleazge.’

Dat dêr ha 'k ris in loop west yn mel-Súd. En letter ek ferskate kearen op fyts of mei wein nei syn hûs dat sa romantysk achter de linebeammen ferburgen lei.

‘Folluk’, wie it dan.

‘Ja’, fan achteren út 'e keuken. ‘Kom der mar yn.’

En wat je dêr dan seagen. Potte- en panne-ark, wit hoe heech op it oanrjocht steapele, in tafeltjedekje-magnetron dernjonken. In teetafel mei kopkes, pantsjes, foto's. Op ien derfan Meine as jongfeint; in ûnderskie-

[p. 142]

ding foar it rêden fan ferskate bern út it wetter, op 't revers. Op in oar kykje it famke dat him yn 't lêstoan by de karre assistearre. En fierder, wat seagen je fierder: in pitreiden koer, in kiste, in muorretelefoan út it jier nul, it earste telefoanboek fan Fryslân, kranten, berneboekjes, sketsboeken fol motors en weinen, in âld jachtgewear by de muorre op. Op in briedstoel leine ferklaaiersklean. Under dy stoel stiene syn klompen. Op 'e snút fan de iene wie Abe Lenstra skildere, op 'e oare Henny Jonkman. ‘Fan Sinteklaas krigen’, lake er. ‘Ja wier, fan Klaas.’

By de tafel ûnder it hege finsterbank hie Meine syn fêste sitplak. In clubkestoel hie er foar my ornearre.

Alle kearen wer gongen myn eagen dêr by him folop te gast. Brieven, rekkens, bankôfskriften, boeken, in koperen wekker, inketstel, itensmatsje, fan alles en noch wat stie der op dat finsterbank, dy tafel. Syn televyzje middenmank dy ûnoersichtlikens. En wilens stommele Meine dan nei it oanrjocht, makke in bakje moccona klear, snie in timpe koeke. En dán. Dan barsten de ferhalen los.

It ûnderwerp oarloch stie fakentiids op nûmer ien. ‘Praat my net fan dy tiid’, wie it dan. ‘Minsken dy't mei de fijân gearspanden, saken diene, binne nei de oarloch wer de grutte man wurden. Hy ek, dy grutte oannimmer út 'e stêd, in protte wurk op it fleanfjild ferrjochtsje en dan letter..

Rotsakken binne it.’

Dêrnei kaam steefêst it fuotbaljen op it aljemint. No hie dy sport net sasear myn belangstelling. In sliding, dropkick, sudden death en it sechtjin meter gebiet, wiene net oan my bestege. Mar dat ús Abe de alder-alderbêste fuotballer west hat, safolle ha 'k wol fan him begrepen. Nee, dan koene se hjoed de dei neat neffens him. Om fan 't jild dat se langer fertsjinnen mar net te sprekken.

Mei de Abe/Henny-klompen oan, reizge Meine de provinsje yn. Sa brocht de âlderein-taksy him wol nei It Fean en nei rommelmerken yn 'e Wâlden. Graach mocht er dêr wat omsneupe. Ark dat er brûke koe foar syn nifelderijen yn 'e âld grientewinkel, naam er mei.

‘Yn 'e Wâlden is in kroech’, fertelde er, 'en dêr betsjinnet in âld wiif op sokken: gatten op 'e hakken. Moai jong!’ Yn dy kroech socht er geselligens, maten dêr't er in pypfol mei prate koe. Nee, oan drank kaam er net, sei er. Nea.

‘By it keatsen? Jawis kom ik dêr. Yn Frjentsjer wol, op 'e Ryp, yn Ljouwert. En yn Marsum. Ja, dy Van Wierens, dêr kin ik dy wol moaie staaltsjes fan fertelle, dy hiene.. Okkerdeis hjirre, mei de merke, hiene wy ledekeatsen. Skeat de priiswinner nei ôfrin fuortdaalk de kroech yn. En dat gong op in sûpen. Lei er de oare moarns noch mei de krânse om 'e nekke op bêd, waard der sein.’

[p. 143]

De rottige maatskippij hie er ek gauris by de ein. ‘Op 'e kop ferkeard komt it’, sei er dan. ‘De grutste boeven rinne frij om. En it regear? Sa slop as in dweil. Oanpakke dy hannel!’

In bytsje rjocht fan praten hie er wol. Sa kaam der in pear jier tebek op in jûntiid, in fint mei in mûtse oer 'e kop, syn keuken ynstowen. Jild easke er en âld-rapen. Meine iggewearre wakker tsjin, dat hy waard oan syn stoel fêstbûn. De man grypte de bút en naaide út. Op knibbels en mei de stoel noch oan it gat, koe Meine lang om let nei de buorlju takrûpe. Hat er ferwoeden dêr op 'e ruten ombûke.

‘En witste, hat my dy fint okkerdeis net skille!’ fertelde er my letter.

‘Als ik vrijkom, sei er, dan kun je me weer verwachten. No, no sis ik dy!’

‘Lit tenei dy foardoar dan ek net mear iepenstean, man.’

‘Wat wolste, ik kin net hieltiten dy hiele gong troch bûkelje.’

En alle kearen as ik dêr wer by him yn dy keuken siet en de foardoar gong op, dan sloech it hert my as in lammesturt.

‘De kranteman, je!’ lake Meine dan. ‘Jimme stedlju binne ek oeral benaud foar!’

Tsja, dy ferhalen dêr oan 'e Lytsedyk.

It ferhaal fan dy man dy't op 'e Ryp geregeldwei by de slachter in pûn gehak kocht, it ûnder de jas troppe en it al rinnende op hûs yn, opsnaske. ‘Neat fan oerkomd, je’, wie it dan. ‘Nee, dat gepraat oer fan dit moatte jo al ite en datte net, flauwe kul. Jou my mar brune beane mei bret spek. Stiet ek op it ferdomlistke fansels. Mar dy man dêr't ik it krekt oer hie, dy sloech ek samar seis rauwe aaien achteroer. In goede njoggentich is er wurden, dus ik bedoel mar.

‘Kenst it ferhaal fan Anne Snoekje? Dy hie in motor mei sydspan. Oer dat sydspan hie er in soarte fan hûske fabrisearre. Koe syn wyfke ek ris mei. Reizger wêrhinne hie er derop skildere. Fleach er op in kear samar by de Griene Weide, út 'e bocht, dat op 'e kop de hiele brut. Stiet my dêr in man op 'e stoepe en dy seit: Stappe jo altiten sa út?’

It lêste jier waard Meine minder; it rinnen woe net rjocht mear. ‘Mar de Mercedes stiet klear’, gnyske er en wiisde op syn rollater.

Kyn noch kúk hie er, mar nee, iensum fielde er him net. Dán kaam dy, sei er en dán dy. Dán kaam yn skimerjûntiid in freon, naam in sâlte hjerring foar him mei, dán makke er mei kunden in autotochtsje. De thússoarch kaam, de buorfrou hold tasicht. Nee, allinne fielde er him net, hoewol. Ienris hat er my in kykje sjen litten fan in kreas jongfrommis. ‘Dit hie se wurde moatten’, sei er doe. ‘Mar ja, fan it houtsje, dat dat gong oer.’

Syn dagen bekoarte er mei lêzen. Al myn Kleine Krantsjes fan Fenno Schoustra hat er hân. Omtrint oan alle minsken dy't dêryn beskreaun stie-

[p. 144]

ne, hie er kunde. Sáfolle kunde, dat doe't ik de blêden letter thús op solder wer teplak lei, ik ûntduts dat hy yn ferskate eksimplaren oantekenings makke hie mei de pinne. No soe 'k op in oar poerrazend lilk wurde as se my dat flikten, mar op Meine? Nee, dat koe 'k net.

Myn Wis-innen krige er, de boeken fan Hylke Speerstra. Op de oarlochromans fan Durk van der Ploeg wie er gek. Mar Kammeraat Hollanski fan Rink hoegde ik net mei te nimmen. ‘Sanent fertsjinnet grou jild oan in oar syn ellinde’, wie syn betinken.

Dy tiisdeis ha 'k noch by him west. Efkes sa'n loopke tusken alven en tolven. Griene koal stie er by it oanrjocht te snijen. De Wis-in fan augustus lei 'k op 'e tafel del. Skier om 'e noas seach er, Meine.

‘It klokje’, wiisde er. ‘Ik ha it wol sa benaud hân mei dy waarme dagen.’ En we praten en we laken, mar hy brocht my net nei de foardoar doe't ik ôfstuts; hy weau my net út dizze kear.

Dy freeds, de fjouwerentweintichste is er stoarn; ienentachtich.

Under it dak fan neisimmerske pracht hawwe wy him in deimannich letter út syn wente wei te hôf brocht. Gjin dûmny, gjin sprekkers, sa hie er it wollen.

De klokken fan de spitse toer letten weemoedich en lang.