Trotwaer. Jaargang 34

[p. 98]

Sympatyk omeameljen fan de Blauwe Fedde
Henk van der Veer

Meindert Talma en Nyk de Vries, De Blauwe Fedde yn petear. Libbensferhalen fan 15 eigensinnige Friezen. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2001. 242 siden. € 16.

Op it omkaft fan De Blauwe Fedde yn petear stiet in prachtige foto fan Sibbele Hietkamp út Kollumersweach: ‘Ik bin in âlderwetse boer dy't it allegear noch docht op de âlderwetse toer.’ De 83-jierrige frijfochten boer, ek wol bekend as De Bonte Hond, sjocht fleurich yn 'e lins, de broek op healwei seizen en de rjochterwiisfinger priemkjend nei foaren: ‘It sit him yn 'e geast fan 'e tiid. It folk is losslein. Ik ha heard, famkes fan tolve, trettjin jier sitte al by de joeperij’, sa seit er yn it fraachpetear.

Hietkamp is sûnder mis de meast bysûndere fan de fyftjin persoanen dy't troch Meindert Talma en Nyk de Vries ynterviewd binne. It ynterview mei aktrise Joke Tjalsma is ‘nij’ yn dizze bondel. De oare fraachpetearen binne allinne wat bewurke yn fergeliking mei de publikaasje yn it literêre tydskrift De Blauwe Fedde en yn it opinyblêd Frysk en Frij. Dat Sibbele Hietkamp op ferline jier septimber it earste eksimplaar fan de sammelbondel yn ûntfangst nimme mocht, wie dan ek terjochte. Neffens de auteurs wurdt yn har peteareboek anty-sjoernalistyk bedreaun. Mmm...

De beide skriuwers Talma en De Vries rane yn dit boek op subtile wize gear yn 'e fiktive persoan fan de Blauwe Fedde. Dy Blauwe Fedde giet op besite bij fyftjin eigensinnige Friezen om har libbensferhalen op te skriuwen. En dêr nimt de Blauwe Fedde werklik alle tiid foar. Sa stapt er op tiisdei 19 augustus 1997 de jûns om healwei achten tegearre mei de Kesanova de doar út foar in petear mei ‘de bekende Fryske folksskriuwer’ Rink van der Velde. Dat rint wat út:

De Blauwe Fedde en de Kesanova sitte mei lege fleskes Belgys bier yn 'e hân op har stuollen. It is oer alven as de droege klik klinkt fan it opnimapparaat. It lêste kassettebantsje is fol. Yn de tas sitte gjin nijen, dat it petear liket in ein oan te kommen. De Blauwe Fedde en de Kesanova kinne oerein komme en Rink van der Velde betankje foar de moaie jûn. Mar dat gebeurt net. Van der Velde hellet der romerkes by en begjint te dielen út eigen flesse. Letter moat der noch in flesse bykomme, it ferhaal giet troch en hâldt de hiele nacht oan. Op 't lêst trilje de gleskes, rûke de fingers nei oliven en sile de ferhalen frjemd troch de hollen. Dit binne sesjes, hear. It is oeren letter as Van der Velde yn 'e wâl stiet te pisjen en werom op 'e feranda seit, dat we fan dit lêste mar net alles opskriuwe moatte. Dan wurdt der ôffûstke en giet it mei de swiere hollen troch de beammen de wei op. Dêr docht yn 'e betide skimer bliken dat it al hast healwei seizen is. Dat is aardich let. Foaral om't it doel wie om moarn betiid noch even te fiskjen, it leafst mei as resultaat in pear ieltsjes. It wurde úteinlik snotterpoasken.

It is net allinne opfallend dat de Blauwe Fedde, de Fryske namme foar Magere Hein, op

[p. 99]

papier alle romte jout oan de minsken dy't ûnderfrege wurde, fan de fyftjin bijdragen binne der tolve langer as tsien siden. Ek it neammen fan it eksakte plak en tiden fan ynterviewen komt hieltyd werom: ‘It is 7 febrewaris 1996. De Blauwe Fedde stapt de Grinzer statonsresatauraasje yn...’; ‘Op 21 april 1997 dûkt de Fedde it lytse pittoreske húske oan it Sylspaed yn, dêr't Atze en syn frou Rieki no al wer sa'n tritich jier wenje.’

De ynterviews binne, lykas alle fraachpetearen, fansels momintopnamen. De Blauwe Fedde, jout dan oan 'e ein fan elk ‘libbensferhaal’ ek in Post Scriptum mei de meast aktuele ynformaasje, en dy is fan maaie 2001. Fan 'e fyftjin ynterviewden geane nei maaie 2001 trettjin libbensferhalen troch. Dammer Bauke Bies en Rink van der Velde binne net mear ûnder ús, harren post scriptum is definityf. It earste ynterview waard ôfnommen op 7 febrewaris 1996, it lêste op 7 maart 2001. Der binne trettjin manlju en twa froulju ynterviewd.

Oer it Frysk dat De Blauwe Fedde brûkt is sa foar en nei al hiel wat kritys ôfskreaun. It wie benammen lc-redakteur Sietse de Vries dy't it blêd kritys folge. Lekker lullich dat dyselde Sietse de Vries no it foarwurd fan it boek skriuwt:

De earste ynterviews yn De Blauwe Fedde foelen krekt as de ferhalen benammen op troch it minne Frysk en de faak absurde lingte. Mar tusken dy tekoartkommingen kamen ek hieltyd faker de kwaliteiten fan Meindert Talma en Nyk de Vries as skriuwers en as ynterviewers nei foaren. De natuerlike omgong mei it Frysk, de nijsgjirrige symbioaze fan wâldsjer komôf en Grinzer studentikositeit en foar alles: se namen de tiid.

Gelokkich hawwe de auteurs wol sa eigensinnich west en feroarje net al dat saneamde ‘min Frysk’ yn in gever ekwivalint. De sjarme fan dizze ynterviews is krekt it hjir en dêr knoffelich brûken fan it Frysk en dy ‘út 'e losse hân skreaune’ fraachpetearen hawwe simpelwei wat.

As de Blauwe Fedde bij Rink van der Velde ûnder de feranda fan syn simmerhúske sit giet it op in gegeven stuit oer de wize fan Blauwe Fedde syn ynterviewen:

‘Ha jimme dy apparatuer noch hieltyd oanstean?’ freget Van der Velde.
‘Ja.’
‘Oh.’
‘Is dat in beswier?’
‘No, nee. It is praat fan niks fansels, mar afijn.’
‘De krityk op de Blauwe Fedde is meastentiids dat er mar wat omeamelt.’
Van der Velde skodhollet stadich, yn it skynsel fan de kers. ‘Dat dogge we allegear hen. Wy roppe mar wat no.’

Dat relativearjen fan har eigen ynterviewkapasiteiten hat wat weaks, dat ‘omeameljen’ ropt in bepaalde sympaty op, sa fan ‘och it binne sokke aardige jonges’.

Troch de minsken alle gelegenheid te jaan har dingen te sizzen, kinne der ynienen juwieltsjes fan libbenswiisheid op papier komme. Sa as yn it ynterview mei yoga-learaar en eks-fuotbaltrainer Atte Bouma as dy oer syn 94-jierrige pake praat. Bouma fertelt oer it lêste petear dat er mei syn pake hie:

En doe bin ik, deselde nacht dat er ferstoarn is, by him west. Hy hie kompleet gjin krachten mear. Ik siet by him en koe net folle mear sizze. Hy wie noait in prater west en in serieus petear hie ik myn libben noch noait mei him hân. En doe sei er, samar, út it neat wei...dat is foar my noch hieltyd net te ferklearjen... hy sei tsjin my... Ik frege

[p. 100]

him ek niks, ik sei, hoi hoe is it, of sokssawat. Mar doe sei er samar... hy fette eigentlik yn inkele wurden syn hiele libben gear. Hy sei: dû tinkst dat it komt, mar it komt noait. En dat stiet by my yn marmer gebeiteld. Dat is in hiel libben yn 't koart. Hy wie op syn manier sykjende, allinnich, hy socht it yn 'e matearje. Hy hat gewoan de pech hân dat er yn in ferkearde tiid libbe. Hy kaam út 'e bittere earmoed wei, út 'e tritiger jierren, en berikte toch min ofte mear wat er berikke woe: in sekere foarspoed, in sigaar roke kinne, iderien in eigen hûs, En toch sei er by syn ferstjerren: Dû tinkst dat it komt, mar it komt noait.

Sa'n passaazje, út in petear dat miskien wol hielendal neat om 'e hakken hat, dàt is fansels grandioas yn al syn ienfâld. It is boppedat geweldich sfearfol, hoe't de Blauwe Fedde dy situaasje sketst, sels de gedachtestipkes hawwe funksje. De lêzer wurdt dielgenoat fan it petear, it is wiere human interest. Gjin bobo's, gjin jetset oan it wurd, mar deagewoane Friezen, eigensinnich, dat wol, at se no Menno Bakker, Klaas Bruinsma, Simone Scheffer, Sibbele Hietkamp, Willem Wijngaarden, Atze de Groot, Rink van der Velde, ‘Swarte Klaas’ Venema, Geert van der Velde, Tinus Douma, Pieter Verhoeff, Bauke Bies, Wietse Veenstra, Atte Bouma of Joke Tjalsma hjitte.

Nei de peteareboeken fan Tiny Mulder, Hwer hast it wei (1970), Joop Boomsma, Peteareboek (1976) en Henk te Beisebeek Dea en wille (1996) is De Blauwe Fedde yn petear in prima oanwinst foar it sjenre. Dat der ferlet fan ditsoarte fan boeken is, docht wol bliken út 'e ferkeapresultaten. De Blauwe Fedde yn petear is in bestseller, it keapsjogge omslach mei

Omslachûntwerp: Henk Feenstra

de foto fan dy monsterboer fan 'e Sweach docht dêr sines ek ta.

Is der dan hielendal gjin krityk op dizze bondel? Och ja, der sitte genôch flutstikken tusken en om mij hiene der ek noch wol wat mear froulju oan it wurd mochten. Mar ik haw it boek yn ien siken útlêzen, omdat dizze libbensferhalen ôfgryslik boeie. De Blauwe Fedde portrettearret hjir in tal Friezen op in ‘heule’ meinimmende wize.