Jelmers referaat oer de bloedhûnen dy't harren rook op it iis kwytreitsje soene, dat se mei de redens ûnder yn it nêst kroepen.
Moatte wy dat leauwe, ûnderdûkers dy't fanwegen har fertrouwen yn it feilige skûlplak de redens op bêd ûnderhâlden? Wat nut hie dat dan? It wie fansels krekt oarsom. As ûnderdûkers de redens bytiden net ôfbûnen, wat yn Earnewâld noch foar wier ferteld wurdt, wie dat om hurder útnaaie te kinnen as it nypte. En wêrom fjouwer kear ‘harren’ yn twa rigels? In pear skrassen en it wie ta twa kear beheind bleaun en it stikje hie gâns sterker west. (Dat ‘harren’ yn in oare betsjutting as besitlik goarret trouwens by mear lju dy't goed Frysk skriuwe wolle).
Der heakket wat yn sa'n stikje, en yn gâns mear koarte episoaden. Dat is spitich, want yn in anekdoatysk opset ferhaal komt it op kompositoarysk ferbân oan: op dosearring, dus op 'e tiid ek snoeien en beheinen. De spanningsbôge fan ferteller en lêzer stiet ommers altyd yn 'e kiif.
Ik slaan wer samar in side op, 87. Dêr giet it oer Jan Roelof Kruidhof (jr), dy't raar fallen wie.
Kaak op twa plakken stikken, fierder alles ynoarder. De ortopedist skode de boel wer wat teplak. ‘Mar de hiele kop moast mei triedden byinoar holden wurde.’
In mûlfol spande triedden dy't fan in brike bek in rjochtenien meitsje moasten.
‘Ik hoegde mar seis wike keunstmjittich fuorre te wurden, dat ik koe moai troch traine.’
O ja, as ferteller yn fleurige selskippen ken ik dit effekt. Se laitsje om it earste en jo dogge der in skepke by op. Se laitsje wer. Noch mar mear. Wer laitsje. En dan de klimaks. In salvo en applaus! Mar lêzen en dus skriuwen freget in oar ritme. Dy mûlfol spande triedden en dy brike bek is krekt ien trime tefolle, as ik myn sin sis.
Soks wringt benammen as heech opfierde romantyk fan alearen konfrontearre wurdt mei de realiteit fan no op in tichtbefolke 200-meterbaan, mei as slimste soarch dat men in Westfrysk frommiske mei in kein kontsje kwytrekket. Dan is it, om ek mar ris in winterske metafoar te brûken, nuodlik om de skonken te wiid út te slaan.
Speerstra is foaral fakman as er him wat ynhâldt en beskieden noteart wat er heart en sjocht. Hy bewiist dat as er yn 'e Alde Feanen Jeen van den Berg mei Age Veldboom yn petear komme lit oer it Earnewâld fan alearen. Dan is it ferhaal genôch, oer Halbe en Beits, dy't yn 'e krisis har boerespultsje net boppe wetter hâlde koene. Dat epos is ek lang útspûn, mei in ferfolch noch wol by omke Fokke, mar it is autintyk en sûnder opgnissen sa sterk dat it jin net in tel los lit. En wat is dan in sober slot in ein moaier as de grappige pointe yn guon oare ferhalen: ‘Wy fan de Alde Feanen woene winne, soms tsjin better witten yn.’ Ja, de Van den Bergen ferlearen dus en stieken de kop earne oars wer op, oant yn 'e sport - mar dat hoecht der net iens by sein te wurden.
Sa ropt ‘de Kâlde Erfenis’ ambivalinte gefoelens op. Oer de styl en de taal, de ferteltechnyk, oer de observaasjes en de tusken ferheven en plat swalkjende filosofyen dy't se oproppe. En foaral oer it ‘konsept’ fan it nostalgysk kombyferhaal, dêr't Geert Mak ek mei dizze jefte noch net yn ferslein is.
Hylke Speerstra is by steat om echte Friezen ta libben te bringen en syn fertriet om har ferdwinen en fan it âlde Fryslân oertsjûgjend oer te dragen. Mar bytiden is de sucht om emoasjes oan te setten te sterk en stroffelet er oer syn eigen hastige feardigens. Dan rekket men as
Auteursrechtelijk beschermd