Trotwaer. Jaargang 33

[p. 468]

Er is geen grens aan verlangen
Anneke Reitsma

Albertina Soepboer, De dieptering. Uitgeverij Passage, Groningen 2001. 48 pagina's. f 26,45.

Albertina Soepboer (*Holwerd, 1969) publiceerde haar vorige Nederlandstalige bundel, De hengstenvrouw (1997) bij Prometheus te Amsterdam. Het betrof hier overigens een bewerkte compilatie van de Friestalige bundels Gearslach (1995) en De twirre yn 'e tiid (1997). Dit uitstapje naar het Amsterdamse circuit lijkt haar niet goed bevallen te zijn, want voor haar nieuwste bundel De dieptering heeft zij opnieuw een noordelijk onderdak gevonden. Bovendien verwijst zij in de titel van haar bundel naar het waterstelsel rond het centrum van de stad Groningen, waar Albertina Soepboer al weer geruime tijd woont en werkzaam is. Het gaat om de Diepenring: het Groningse equivalent van de Amsterdamse grachtengordel.

Toch zal bij deze koerswijziging (men denke aan de recente uittocht van gerenommeerde Meulenhoff-auteurs) vermoedelijk ook een rol hebben gespeeld dat men als auteur liever een uitgever heeft die niet alleen van geld, maar ook van boeken houdt. De - jubilerende - Uitgeverij Passage voert wat dat betreft een duidelijk beleid: een selectief fonds - van Allen Ginsberg tot Simon Vinkenoog - waar het uitgeversplezier van afstraalt!

Vindplaats en projectiescherm

Al eerder werd duidelijk dat Albertina Soepboer - die zelf ook cursussen poëzie verzorgt aan de Schrijversschool te Groningen - allerlei piketpaaltjes uitzet om de lezer bij het interpretatieve proces behulpzaam te zijn. Zo heeft zij De dieptering een tweetal motto's meegegeven, die richtinggevend zijn voor de thematiek van de bundel. Het eerste motto is ontleend aan de cyclus ‘De buigzaamheid van het verdriet’ van Hans Lodeizen: ‘ik ben lang genoeg alleen geweest / ik speel met het droevige touw van de tijd / huil lach praat een beetje huil lach / en leer de buigzaamheid van het verdriet / ik zal bij je terugkomen als een schip.’ Deze regels resoneren - behalve in de proloog, die een tweetal liefdesgedichten bevat - met name in de tweede afdeling van De dieptering, waarin een wandeling ondernomen wordt door stad en taal: ‘Vrouw / en brug en schip hervinden hun plek in / de vermoedens die een stad voortdrijven’ (de verbinding van concreta en abstracta die Soepboer hier - en elders - toepast, is trouwens een typisch Lodeiziaans procédé).

Het tweede motto is een prozafragment uit The passion van Jeannette Winterson: ‘There is a city surrounded by water with watery alleys that do for streets and roads and silted up back ways that only the rats can cross. Miss your way, which is easy to do, and you may find yourself staring at a hundred eyes guarding a filthy palace of sacks and bones. Find your way, which is easy to do, and you may meet an old woman in a doorway. She will tell your fortune, depending on your face.’ Dit citaat maakt goed duidelijk waar het Albertina Soepboer om te doen is: de stad, inclusief het waterstelsel van de Diepenring, is een sprekende omgeving, met wie je een dialoog aan kunt gaan. De stad is vindplaats èn projectiescherm ineen, waarbij heden en verleden over elkaar heenschuiven.

[p. 469]

Het risico van verdwalen is - voor wie de diepte zoekt - inherent aan de reis: de stad kent immers ook een onderaards gangenstelsel van riolen, waar de ratten huizen. De stad is, kortom, ons gepersonifieerde evenbeeld.

Talige queeste

Ook via de compositie van de bundel geeft Soepboer thematische aanwijzingen. Na de erotische setting van de proloog (‘Sterker / dan ooit ruik ik de geur van overgave.’) wordt in de eerste afdeling een historische route afgelegd, waarbij het perspectief naar de Middeleeuwen verschoven wordt. Deze tableaus van valkenjacht, terechtstelling door de galg en rondwarende pest vormen het - deels nog steeds zichtbare - fundament van de stad. Hier is dus allerminst sprake van een idyllisch uitstapje naar een geïdealiseerd verleden, zoals in de romantische traditie wel gebruikelijk was. Alleen ‘Het klooster van Maria Virgo’ vormt een rustpunt, vooral wanneer een van de zusters zich over een oude valk ontfermt: ‘De valkenierster / van het hart stak de leren handschoen naar hem uit.’

In de volgende afdeling - ‘Stadstaal’ - zijn we naar de inhoud weliswaar terug in het heden, maar door de ballade-achtige vorm die Soepboer hanteert (inclusief de refreinregel over ‘de vermoedens die een stad voortdrijven’), blijft de band met het voorgaande behouden. Het verhalende niveau - een vrouw die de gang volgt van een schip door de stad - krijgt nu een poëticale verdieping, doordat de ik-figuur vanuit de wirwar aan mogelijkheden de juiste taal moet zien te vinden. Zonder díe taal immers is de stad onbezield: ‘Er is geen grens aan verlangen. / Mijn talen geven regelmatig adem aan de stad.’ Het is niet toevallig dat hier sprake is van een meervoud. De meertaligheid van de ik-figuur is namelijk niet alleen een verrijkend, maar ook een complicerend gegeven. In welke taal ben je thuis?

Dit dilemma wordt uitgewerkt in de derde cyclus (‘De nomaden’), waarin vader- en moedertaal tegenover elkaar gesteld worden. Hoewel de woorden niet vallen, kunnen we hier vermoedelijk het Nederlands en het Fries voor invullen, hetgeen een nomadisch besef met zich meebrengt. Het is alsof je in je eentje een tweeling bent, waardoor de keuze voor het één verraad betekent aan een ander deel van je persoonlijkheid: ‘Je bent een vreemd hart geworden.’ In feite borduurt deze cyclus voort op de thematiek van It nachtlân / Het nachtland (1998), die geheel in het teken stond van taal en identiteit. Taal is geen jas die je aan- of uittrekt, maar een huid.

Alleen de natuur - zo blijkt uit de prachtige cyclus ‘De oude cirkel’ - vormt nog enig tegenwicht voor dit schizoïde besef, al vallen bij Soepboer - net als bij Vasalis - erotiek en landschap veelal samen. Ook wat dàt betreft is er geen grens aan verlangen: ‘en in het roestige gras vind ik je kloppend hart terug.’

Alter ego's

Het procédé van de afsplitsing - door Soepboer eerder frequent toegepast in De hengstenvrouw - is in feite een uitbreiding van het romantische adagium dat er twee zielen kunnen wonen in één borst. Met dit dualisme neemt Soepboer echter geen genoegen, omdat dit een versimpeling van de werkelijkheid zou zijn. De slotcyclus van de bundel heet weliswaar ‘Een vrouw [cursivering door mij - A.R.], maar deze wordt vervolgens uitgesplitst in meerdere gestalten, die evenzovele alter ego's van de ik-figuur zijn. Vooral de ‘grachtvrouwe’ is een opvallende verschijning, omdat haar persoonlijkheid via een afwijkende vorm gepresenteerd wordt: het 5-7-5-schema van de Japanse haiku. Dat is een geweldige vondst, omdat de dieptering hier als

[p. 470]

het ware door de vòrm veroorzaakt wordt: ‘wervels in water / de gracht graaft zich naar boven / lagen bruin van blad’. Na de laatste haiku kun je moeiteloos weer terugkeren naar de proloog, de cirkel is rond: ‘nader te zijn tot / haar roestige mondhoeken / de dageraad spreekt’.

Met De dieptering heeft Albertina Soepboer een verrassende, strak gecomponeerde bundel geschreven, waarin zij meer vormvastheid vertoont dan voorheen.