Trotwaer. Jaargang 33

[p. 417]

In monumint foar in natuerpark
Klaas Jansma

Sietske Rintjema e.o. (red.), De Alde Feanen, schets van een laagveenmoeras. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2001. 192 siden. f 49,50.

Soms is in foaropwurd ûnbedoeld mear as in samling klisjees. Sa hat it ‘Ten Geleide’ by De Alde Feanen, schets van een laagveenmoeras yn 'e earste rigels mear problematyk meikrige as de amtlike ghostwriter foar Ed Nijpels ornearre hie. Der stiet: ‘Sinds het verdwijnen van steeds meer natuur uit ons land, voorheen aangeduid als “woeste grond” of “ûnlân”, neemt de belangstelling voor die natuur juist toe.’ Dêrmei is yn ien sin like ûnskuldich as treffend de problematyske ferhâlding fan 'e moderne dekadinte Nederlanner/Fries mei syn natuerlike omjouwing ûnder wurden brocht.

Nijpels suggerearret dat it ferdwinen fan ‘woeste grond’ yn ús lân noch hieltyd trochgiet, en dat ‘natuer’, ‘woeste grond’ en ‘ûnlân’ synonym binne. Hy soe it sa net skreaun hawwe as er dit eigenste boek oer de Alde Feanen fantefoaren mei ynmoed lêzen hie. Dêr stiet yn dat fan de ûnbekultivearre ‘woeste grûn’ net folle mear ferdwine kin, om't der sûnt de wurkferromjende maatregels yn 'e jierren tweintichtritich mar in inkeld postsegel-hoekje fan oerbleaun is, dat beskerme wurdt as wie it de goudfoarrie fan de Nederlandsche Bank. Sels It Waad wurdt fan 'e seedyk oant de eilanner polderdiken sa beboarre, bedold en befearn, dat men krantefoto's sjocht mei deputearren dy't mei in happer fan kultuergrûn wer ‘natuer’ besykje te meitsjen.

Unlân is der aldergeloks noch al; it liket him sels út te wreidzjen, oant yn 'e dekors fan djoere wenwiken en rekreaasjeparken ta. It heart by kultuergrûn as yin by yang. ‘Natuer’ is fan in oare, hegere oarder: it is foar de professionals dy't oan dit boek meiwurke hawwe mear in proses as in produkt, mear wêzens- as ferskiningsfoarm.

De Alde Feanen tusken Earnewâld, de Feanhoop, Grou en Warten binne gjin woeste grûn. Hja binne sûnt de achttjinde ieu foarme troch leikjende ferfeanters, lânoanmakkers, reidsnijers, polderbehearders en boeren. Rekreaasjeûndernimmers binne der ynvestearjend delstrutsen en lokje alle jierren hûnderttûzenen besikers. Earnewâld driuwt op dy koark, Grou foar in moai part.

Benammen lânbou en rekreaasje libje yn in spannende ferhâlding mei natuerkrêften, dêr't it Fryske Gea sûnt 1934 foar opkomt. Doe kocht dizze organisaasje ‘foar natuer en lânskip’ de earste bunders yn 'e Prinsehôf, om foar te kommen dat alle ûnlân yn in pear jier feroare yn boeregreide. Hja besiket der no ‘natuer’ in kâns te jaan.

Kwaliteit en stoplapen

Yn De Alde Feanen jout in fiif man sterke redaksje mei help fan tsientallen ‘losse’ meiwurkers in yndruk fan 'e natuerlike en lânskiplike kwaliteit. Mei redaksjeleden as Theo H.L. Claassen en Eddy Wymenga hoecht men oer de plant- en fûgelkundige ynformaasje yn dit boek net yn te sitten. Halbe Hettema kenne wy as in kundich popularisearder en paadwizer yn 'e Ljouwerter Krante. Ultsje Hosper is as direkteur fan it Fryske Gea mei eigen ynsichten al lang moedich út it skaad fan syn yllustere foargongers Hylke de

[p. 418]

Boer en Henk Kroes stapt. Einredaktrise Sietske Rintjema hat har mear as ien kear bewiisd as betrouber en korrekt wurkjend publisiste. Nim dêr de foarmjouster Beitske Sikkema (spitich dat se net by de ‘redactie’ neamd wurdt), de yllustratrise Babs Wynstra en fiif ferneamde fotografen by, en men hat in hecht fûnemint foar in moai, ynformatyf boekwurk. Dat wint noch oan kwaliteit troch it opnimmen fan gedichten en ferhalen om de sfear yn it grinsgebiet tusken kultuer en natuer op te roppen.

De Friese Pers Boekerij hat de gearstallers sa te sjen net by de tomme heind. Kleurige tekeningen, ynformative grafiken en oersichtlike listen binne fullcolour ôfprinte. Dit moast sa wol in monumint yn boekfoarm foar in lânskipsmonumint wurde - en dat is it wurden. It is yn al syn kleur en fleur en ynformaasje gâns riker en folsleiner as de eardere wurken fan Evert Zandstra, H.C. van Dockum en ds. De Stoppelaar byelkoar.

Undergrûn, ûntstean, okkupaasje en dynamyk wurde yn histoarysk perspektyf yn grutte halen beskreaun. Minsklike aktiviteiten krije frijwat oandacht, foardat saakkundigen djipper en wiidweidiger yngeane op seldsume en weardefolle planten en dieren. Men gunt har graach de suver hast obsessive niget oan reade-list soarten, dy't foar kenners en bûtensteanders de ferrassend grutte wearde fan dit gebiet yllustrearje.

It skiedkundige part hie hjir en dêr wol wat detaillearder en spesifiker mocht, foaral yn it haadstik ‘Wonen en leven in het waterland’. De striid tsjin it wetter is hjir tusken 1860 en 1920 fûleinich fierd, mei ‘adresseskriuwer’ ds. Bolleman van Veen jierren yn in haadrol as ferdigener fan 'e belangen fan dridzige boerebedriuwen. Wy krije fan dy striid en fan it drama fan in troch in oplichter bestellen wetterskip mar in bytsje mei.

Guon bydragen binne net folle mear as stoplapen fol heale wierheden. De ‘voormalige gemeente Idaerderadiel’ is net itselde as it Boarnsterhim fan tsjintwurdich. Stjelpen binne gjin ‘stolpboerderijen’, teminsten as men krekt wêze wol, en in ‘pleats’ is gjin ‘buorkerij’. Yn Earnewâld wurdt ien winkel neamd, mar der is ek al jierren in slachter en der binne wettersportsaken en wol trije boubedriuwen. Bearend Mink waard net yn 1956 ‘de schipper op de Nijverheid’, hy wie it sûnt 1948 al. Earnewâld kocht syn skûtsje om't er sûnder motor gjin bestean mear hie. En in trekker fan 80 pk is fansels net like sterk as tachtich hynders; ik ha my fertelle litten dat in goed hynder sa'n 20 oant 24 pk oan krêft fertsjintwurdiget.

Belangestriid

De rekreaasjedruk mei syn floaten walmjende krusers en ivich de rêst fersteurende motorskouwen en rûnfeartboaten kriget net it oardiel dat it fertsjinnet. Hoe't Earnewâld de ‘Buitenplaats’ It Wiid skipe hat, wurdt wol trije kear neamd en ien kear wiidweidich beskreaun. Mar hoe maklik gemeentebestjoerders mei tasizzings oan 'e doarpsmienskip omgyngen en it gesicht fan Earnewâld mei beton skeinden, wurdt net kritysk útdjippe, de aaklike dilemma's foar in pragmatysk Fryske Gea, dat troch de bocht moast, bliuwe wat dizenich. Dat no yn 'e omgong mei it toerisme ‘gezocht moet worden naar een evenwicht’ is yn dit ferbân in brave, mar neatsizzende útspraak. Hoe dan? De status quo? Noch mear rikjende boaten en feestfierend jongfolk en dan foar it lykwicht in pear otters?

Foar syn oanpart yn 'e balâns bejout it Fryske Gea him yn dizze krite yn 'e ‘natuurontwikkeling’. Dat lêste is in wurd mei in paradoksale mar politike betsjutting, want it freget in soad omtinken en it kostet jild - dat boeren like

[p. 419]

graach fertsjinje wolle as professionele natuerbeskermers en lânskipsbehearders. Op dy belangestriid wurdt amper yngien, op it belied wol - en moai oersichtlik, hoewol't de styl fan it part ‘Over veranderingen in het natuurbeleid’ wat amtlik oandocht. Nijsgjirrich is benammen de bydrage ‘Van natuurbehoud naar natuurontwikkeling’. De oandacht foar ‘soortenbescherming’ is minder wurden, lês ik, om't ‘systeembeheer’ en ‘procesgericht beheer’ mear sicht jouwe op in dynamyk dy't natuerlik is.

Men soe hast tinke dat soks ek better rjocht docht oan 'e yntegriteit fan 'e natuer - hoewol't it twadde nûmer fan it Gea-magazine my aardich kjel makke mei de kop ‘De natuer moat der wêze foar de minsken’ - wat suver hast utilitaristysk klinkt. Mar dat hat mar sydlings mei it prachtige boek oer de Alde Feanen te krijen, dat foar my ekstra aardich is om't de toponimen yn it Frysk opnommen binne, ek dy út Smellingerlân en de noch net ferfryske wetternammen.