Trotwaer. Jaargang 33

[p. 409]

De Messeslikker hie mear refleksje fertsjinne
Jitske Kingma

Sikke Doele, De Messeslikker. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2001. 144 siden. f 30.

De superlativen oer Sikke Doele syn debút De Gouden Teeman (1999) spatte suver fan de efterflap fan syn koarte românse De Messeslikker ôf. Om trije te neamen: ‘Sikke Doele is in skriuwer, in echten’ (Trinus Riemersma yn Kistwurk), ‘bysûndere ferhalen, dy't tige besibbe binne oan it wurk fan F.B. Hotz en Remco Campert’ (Ernst Bruinsma yn frsk), ‘Doele bewiist mei dit boek dat ek yn de Fryske literatuer in ferrassing noch altyd mooglik is’ (Joop Boomsma op syn Ynternet-Thússide).

Dat noeget my benammen út om De Gouden Teeman te lêzen en ik moat sizze, se ha net oerdreaun. Prachtige irony, sterke dialogen, moai fan taal en in soad humor. Doele tekent de jierren fyftich en sechstich flot en feardich en set in fantastyske satire del.

De Messeslikker giet ek oer de jierren sechstich, mar mist it kompakte persiflearjende fan syn foargonger.

In iisferkeaper op in waadeilân, Wierd, bout ijsko's en in nije relaasje yn in simmer fol sinne. Syn foarige relaasje is krekt út, mar dat jout neat, al op 'e boat snúft er de ûnwjersteanbere rook fan frijheid op: frij fan thús, frij fan skoalle, frij fan Mieke. Hy komt dêr wol de nije frijer fan Mieke tsjin, mar dy traktearret him royaal en dat levert Wierd ferhalen dy't hast net wier wêze kinne en in hiel protte pilskes op.

Syn nije baas, Thijs Ruijg fan IJs van Thijs, is hurd mar wol geskikt. Dy leart him de technyk fan it foardielich iis smarren, wêrby't de klanten belazere wurde (‘de basis fan alle hannel’) sûnder dat it opfalt. De earste nachten stiet Wierd op camping Balgzand, dêr't de skiep strang fan de bokken skieden wurde en dêr't nachts bange famkes har troch kampwachten op stjonkende brommers fan 'e ferkearde helte fan it terrein in droege sleat ynjeie litte om foar te kommen dat har kampkaarten ynlutsen wurde. It foldocht Wierd min, net allinne om't er gjin froulike útfanhuzer ha mei - dy hat er dan noch net - mar benammen om't er oant healwei trijen nachts út 'e sliep hâlden wurdt. Hy slagget oan in rêstich plakje mei in romtinkende campingbaas oan 'e oare kant fan it eilân en dat jout in protte romte foar de ferkenning fan it lichem fan syn eilânleafde Lucy.

Yn de prolooch wurdt de ferloedering fan it sedeleaze eilân sketst: bluisterige nachtravers, patatfretters en fytsedieven slane foar master op. De plysje hat der in dei- en in nachttaak oan om it geile jonge spul in bytsje binnen de stringen te hâlden. De epilooch toant Wierd yn de tsjintwurdige tiid. Hy hellet syn dochter op, dy't op fakânsje west hat op itselde eilân. Se hat dêr in freon opdien oan wa't se om Wierd net hingjen bliuwe hoecht. Wierd sels is hjir in man dy't frij wat argewaasje hat fan de wrâld om him hinne. Dêrmei liket er tige op de minsken dy't yn it ferhaal oer de jonge Wierd safolle argewaasje hawwe fan dy jongelju, út op sûpe, skoare en de jacht op in willich wiif.

Taal en styl fan it begjin binne tige ûnthjittend. De dialogen tusken Wierd en de nije freon fan Mieke binne flitsend en fol humor. Mar by de beskriuwing fan de campingbaas en syn wurkjouwer floeit Doele syn taal al wat

[p. 410]

trager. Syn beskriuwing fan seurkonten dy't mear iis ha wolle as Wierd jaan wol of dy't him in healoere op ôfwaaid praat trakteare, wankel op har fyts sittend mei de karre as hâldfêst, is wol wer hiel puntich en skerp.

Guon dialogen binne masterlik. Utbalansearre wurdkar, geef yndikke, gjin wurd tefolle, orizjinele draai. Doele is dêr hiel sterk yn, dat hat er yn De Gouden Teeman toand en dat is yn De Messeslikker ek te sjen, allinne dêr by lange nei net faak genôch. It praat tusken Wierd en Lucy is gauris flau en gewoan. Pas as regisseur Doele it gehiel no en dan in swypslach jout, komt de faasje werom.

Wat de karakterûntjouwing oanbelanget sitte der nochal wat losse eintsjes yn it boek. Wêrom is Lucy sa bang foar messen? It wurdt my net oertsjûgjend dúdlik. Wêrom giet se by Wierd wei? En wat is der krekt bard by har thús? Se fertelt der wol oer, mar net sa dat je it meifiele kinne. It spilet yn it boek in marzjinale rol, mar bepaalt wol besluten fan ien fan de haadpersoanen. Dat jildt ek foar de campingbaas en Lucy har restaurantbaas. It binne figuranten. Wolle se wat mei Lucy, leit sy it mei harren oan? En Mieke krijgt ek net folle tekening. Fan har witte je suver allinne dat se foar hânbal libbet. Soms wurdt har dat hast op karikaturale wize oanwreaun, al is dy lange wiete ôfskiedstút dy't se him jout en dy't letter ek noch in rol spilet yn it ferhaal, wol moai. De ûntjouwing fan de relaasje tusken Wierd en Lucy hat ek sa syn útfallen yn de beskriuwing. Soms sit der gong en reliëf yn, oare kearen is it sa flau as luzen, bygelyks as it giet oer de aaien dy't Wierd nedich hat mei al dy frijerij (‘oars reitsje ik hielendal leech’).

It is spitich dat der net in winter fan refleksje oer dit romandebút hinne gien is. Doele lit mear as ienris sjen dat er wol skriuwe kin. Hy set situaasjes nei syn hân, hat humor. Mar op de ien of oare wize hat De Messseslikker net dy besonken behearsking fan de ferhalen fan De Gouden Teeman. It liket as hat er net genôch ôfstân nommen om te skrassen wat oerstallich is, te finearjen wat krekt wat djipte nedich hat.

Wêrom't it boek yn de jierren sechstich situearre is, bliuwt ek in grutte fraach. Miskien bedoeld as weromsjen fan de haadpersoan, dêr wiist de epilooch min of mear op, mar dan soene je in doel ferwachtsje by dat weromsjen. Dingen dy't er meimakke hat en dy't weromkomme. Of in ferskil tusken doe en no. Mar dat is de allegear net. De plysjes bekeure je as je de hân net útstekke of as je it foarwerp yn je hân net yn it ferlingde fan je earm útstekke, of as je justjes te brutaal binne. Allegear net mear foar te stellen,. Mar allegear beskreaun oft it normaal is.

De Messeslikker is krekt wer te literêr om foar ‘gewoan’ leafdesferhaal te fersliten, sûnder nei ferdjipping te sykjen. Dêrfoar hat Doele krekt wat tefolle yn de literêre bouten. Hy hat mei syn debút sa'n ûnthjit sjen litten. Miskien hie er gewoan in oare tiid kieze moatten. Of miskien hie er it langer lizze litte moatten. No hat it tefolle fan in ijsko fan IJs fan Thijs: it liket as sit der in kop op, mar it koekje is healleech.