Trotwaer. Jaargang 33

[p. 372]

As gewoane Fryskprater bin ik fol respekt
Jaap van der Bij

Foar my is Tsjêbbe net ien dy't ik allinne mar ken út wat hy skreaun hat of oer wa't ik wat lêzen ha. Ik ha it gelok hân dat ik in jier lang in eintsje mei him oprinne koe.

Nei de fakânsje yn 1971 kaam der in fraach op ús learaarsfergadering fan de Kweekskoalle yn Snits oft der noch in learling by koe yn de eksamenklasse. Jimme sjogge, wy praten doe noch fan learlingen, in jier letter waarden it studinten. Yn myn learaarsaginda fan 1971/72 stiet Tsjêbbe ûnderoan byskreaun yn klasse 51. Wêrom at hy yn de eksamenklasse fan skoalle feroare, wit ik net mear. It kaam mear foar dat letter ferneamde skriuwers fan skoalle feroaren.

Neffens my fielde Tsjêbbe him al gau thús yn dy klasse. It wie de tiid dat der fûl diskusjearre waard oer de fernijing fan de ûnderwizersoplieding. Akademisearring wie it biedwurd: der moasten kolleezjes jûn wurde lyk as op de universiteit en rippetysjes moasten tenei tentamens wurde. Der soe mear tiid komme moatte foar selsstúdzje en yn de lessen moast mear romte komme foar projektûnderwiis. Oft jo de leararen wol of net by de foarnamme neame mochten wie doe hast in wrâldprobleem. Letter ha ik begrepen dat guon leararen en de direksje fan de skoalle har nochal bedrige fielden. Yn Beverwyk wie de Kweekskoalle beset en ús direksje hie al in draaiboek klear lizzen foar it gefal dat it ek yn Snits ta in besetting komme soe.

Yn de klasse fan Tsjêbbe wie de diskusje al wat belune want oan de ein fan it jier moast der eksamen dien wurde. Ik hie net it gefoel dat dizze saken Tsjêbbe it meast dwaande halden. Neffens my wiene der foar him wichtiger saken yn 'e wrâld. Sa't my heucht fûn hy al dat gepraat ek wat tiidfergriemerij. My stiet by dat er sa no en dan besocht as de debatten heech oprûnen de kwestje wat te relativearjen.

Dat selde relativearjende fernaam ik ek by syn hospitearferslaggen. Der wiene guon dy skreaunen dikke pakken papier fol oant se der hast pears fan seagen. Dit ta grut fertriet fan de begeliedende learaar want dy moast al dat net al te nijsgjirrige proaza mar wer trochlêze. Foar Tsjêbbe wie dizze skriuwerij in needsaaklik kwea. En gelyk hied er. Sa ûnferskillich stie hy net foar syn eksamenûnderwerp oer. Ik wit noch dat wy doe praten ha oer ‘opvoeding tot vrede’. Hoe't it eksamenpetear ferrûn is wit ik minder goed en om net ‘hinein te interpretieren’ doar ik dêr ek neat oer te sizzen.

In broeinêst foar oankommend talint?

Studinten ha har diploma helle en geane dêrnei har eigen paadsje. Tritich jier lyn hie ik net befroedzje kinnen dat Tsjêbbe en ik elkoar dizze middei wer moetsje soene op it momint dat hy de Gysbert Japicxpriis kriget. Hy wie al fan skoalle doe't yn 1973 syn earste bondel ferskynde, Yn dit lân. At Tsjêbbe ek yn de skoallekrante, Jaberwokki, skreaun hat wit ik eins net.

Doe't ik dizze wiken Yn dit lân yn hannen krige rôp dat by my wol de sfear fan dy tiid op, net allinne omdat de Witte Kat, de kroech dêr't ús studinten in grut part fan har foarming hân ha, der as sponsor fan de bondel in advertinsje yn hat - in dichter moat ek ite soe Trinus Riemersma wol sizze en Tsjêbbe komt út it fermidden fan keaplju. Dy bondel mei de tekeningen ropt herinneringen op oan dy skoallekrante. Miskien wol foar it grutste part troch de tekeningen.

[p. 373]

Minsken dy't yn it ûnderwiis wurkje wolle graach ha dat, as âldlearlingen wat berikt ha, sy dêr ek in bijdrage oan jûn ha. Fansels ha ik my de lêste wiken wolris ôffrege oft de Kweekskoalle yn Snits - lit ik it wat beskieden útdrukke - in feilich fermidden wie foar in oankommend skriuwer, Wie it in bytsje in broeinêst foar oankommend talint? It komt yn elts gefal net fan de learaar Frysk, want yn it tredde jier stie der gjin Frysk mear op it roaster. De learaar Nederlânsk miskien? Of hat it Fryske klimaat fan de skoalle yn Snits fan ynfloed west? Of kaam it miskien troch meilearlingen as Jelle Kaspersma-en-dy? Of moatte jo ta de konklúzje komme dat nettsjinsteande de skoalle, in skriuwer yn de dop net behindere waard troch de skoalle? En dat is ek al hiel wat.

Eltsenien beweger

De Snitser Kweekskoalle, dy't letter de namme De Him krige, wie oars wol in skoalle fan Bewegers. Dêr waard besocht it Frysk in folweardich plak njonken it Hollânsk te jaan. Mar as jo dan oan Tsjêbbe tinke, dy't gewoan syn eigen gong gie, dan wurde jo wat foarsichtich. As it my net mist wol Tsjêbbe krekt nèt as beweger sjoen wurde. De léste tiid in ûnderwerp dêr't guon skriuwers wer mei dwaande binne trochdat Trinus Riemersma by de útrikking fan de Rely Jorritsmapriis dêr yn guon eagen wat bot mei de klompen yn it spul kaam.

Fansels wurdt dy earme Fedde Schurer dan wer fan stâl helle mei syn stikje oer ‘De bining forbritsen’ (1946). Dêroan ûntliene in bulte skriuwers de rjochtfeardiging om har mear of minder ôf te setten tsjin de Fryske Beweging, wat dat dan ek mar wêze mei. Neffens my wie it Schurer net sa sear te dwaan om bewegers en skriuwers tsjin elkoar oer te setten, mar gong it him der mear om dat skriuwers de romte krigen yn in blêd as De Tsjerne, dêr't se, sa as hy it útdrukt, net fuortdrukt wurde troch de yngenieurs mei har saaklike praatsjes.

Foar Fedde Schurer sels is neffens my dy ferbining nea ferbrutsen oars kin ik teminsten syn hâlden en dragen om Kneppelfreed hinne net begripe. Faak wurdt ek tocht dat it Schurer benammen gie om dy earme dichters dy't gjin kansen mear krigen. Mar as hy skriuwt: ‘De skriuwer hat syn tsjinst as wêzentlike bewegingsfaktor dien; de beweging moat har losmeitsje fen har erflike litteraire bining en eigen wegen gean’, dan freegje jo jo ôf oft dat byld wol kloppet. As Schurer it wurd kend hie dan hie hy dat ‘profesjonalisearring’ fan de Beweging neamd.

Wis is wol dat foar de oarloch de bining tusken de dichter en de yngenieur noch folslein wie. Dat wie al sa, neffens Gjalt Zondergeld, fan it Gysbert Japiksfeest ôf op 7 juny 1823 yn dizze stêd dêr't wy hjoed wer ûnder dy ferneamde namme by elkoar binne. Neffens Zondergeld wurdt dy dei faak sjoen as de bertedei fan de Fryske Beweging omdat doe foar it earst yn it iepenbier in Fryske skriuwer eare waard. Tichter kinne beweging en literatuer net by elkoar stean, tinkt my.

Dy hiele diskusje is in aardich stikje frijetiidsbesteging mar dy tsierderij liedt nearne ta. Ik kin min oer it hautêne gejeuzel fan frou Soepboer oer djipfriezen, sa as dat yn it oktobernûmer fan Trotwaer oanhelle waard. Dat komt temear omdat ik eins noch in stapke fierder gean wolle soe as Piter de Groot yn de Ljouwerter Krante [fan 12 oktober]. Hy seit mei Trinus Riemersma dat eltsenien dy't Frysk skriuwt in beweger is. Ik soe eltsenien dy't Frysk brûkt yn hokker foarm dan ek in beweger neame wolle, ek de Frysk prater thús en by de slachter yn 'e winkel. It binne de Frysk sprekkers en skriuwers ommers dy't der foar soargje dat it Frysk yn libben bliuwt.

[p. 374]

Wurdearring

Foar my is in dichter immen dy't in fearn mear hat as in bears as it giet om it libben hâlden fan in taal. Dat ekstra's wurdearje wy as mienskip mei it takennen fan in priis. Ik brûk mei sin it wurd wurdearje. Dêrmei nim ik ôfstân fan de omskriuwing sa as it yn it advys fan de Fryske Akademy oan Deputearre Steaten fuort nei de oarloch stie: ‘Wij twijfelen er niet aan, of de instelling van een dergelijke prijs, zal de auteurs aansporen tot grooter inspanning.’ (De Akademy skreau doe noch yn it Hollânsk oan Deputearre Steaten!!) As de priis in soarte fan suertsje by de boadskippen is of it plaatsje dat de skoalmaster by it opstel útdielt, dan soe ik as skriuwer foar de eare betankje.

Dêrom ha ik it fan 'e middei oer wurdearring foar it wurk fan Tsjêbbe, syn orizjinaliteit, sawol yn it skriuwen as de yndrukwekkende manier fan foardragen. Omdat ik yn Fedde Schurer syn terminology by de yngenieurs hear en net by de dichters gean ik dêr net fierder op yn. Dêr is de sjuery foar. Nei it lêzen fan alle kranteknipsels fan deskundige kommentatoaren doar ik dat ek amper mear. As gewoane Fryskprater bin ik fol respekt oer de bylden en klanken dy't Tsjêbbe oproppe kin en is dat eins net genôch?

Om by myn fragen oan it begjin werom te kommen: hat dy skoalle yn Snits dêr in bijdrage oan levere? Yn elts gefal hat dy net sa'n grutte behindering west dat Tsjêbbe syn talinten net ûntjaan koe. Ik kin it net litte, mar as ien dy't noed stean wol fan it Frysk, hoopje ik dat wy noch in protte fan dy hearre sille. Hiel hertlik lokwinske mei de Gysbert Japicxpriis en doch sa ast it útdrukt hast op de ein fan dyn bondel Fan lân loft en leaf de:

de eagen wurde minder
it libben jonger
myn loften wurger
en de fierten
wurde mearoan
fealer

ik gean op deselde foet fierder