Trotwaer. Jaargang 33

[p. 353]

Diever en Jorwert: slagge bewurkingen
Piter Terpstra

Toanielbewurkingen freegje respekt foar de skriuwer. Hoe fier kin men gean by it bewurkjen of hielendal op 'en nij skriuwen fan in toanielstik of opera en dêrby it orizjineel yn syn wearde litte? Mannich skriuwer of regisseur sjocht dêr in útdaging yn en is derby faak hiel frijmoedich te wurk gien. Soms hat dat in respektabel resultaat oplevere, mar it run ek faak op in mislearring of in skeining fan it orizjineel út.

Oer wat Corina van Eijk yn Spanga fan 't simmer fan Verdi syn Aïda makke hat kin ik persoanlik net oardielje, want nei ien minne ûnderfining kom ik net mear yn dy folproppe tinte. Ik sinjalearje allinne even dat de regisseuze gjin algemiene wurdearring krige. Sa skreau Anthony Fiumara yn Trouw: ‘In een even krampachtige als onbegrijpelijke poging de noodlottige liefdesgeschiedenis te actualiseren, vindt Van Eijks versie van het verhaal plaats in een jaren zestig-dekor en gaan de zangers gekleed in soul-kleding uit de jaren zeventig of aerobic-pakjes uit de jaren tachtig. Een videoscherm dat boven de Bühne hangt dient beurtelings als Big-brotherachtige spy-cam en als medium voor een grappig bedoeld tv-journaal.’ De resinsint frege him ôf: ‘Waarom zou je de hartverscheurende plot van Aïda brengen als een aaneenschakeling van flauwe grappen en platte humor in vergelijking waarmee Benny Hill een toonbeeld van scherpzinnigheid genoemd mag worden?’

In oar foarbyld fan in yngripende oantaasting fan in klassyk stik spile him ôf yn Bergen aan Zee. Dêr hat de Compagnie Dakar him yn de dunen weage oan in troch Jeroen van den Berg makke bewurking fan De meeuw van Anton Tsjechov. Neffens Hanny Alkema, ek fan Trouw, rôp dizze produksje sawol ‘wrevel’ as ‘vertedering’ op. It stik is ‘verhaspeld’, fynt se. Dochs komt se ta de freonlike konklúzje: ‘Al met al past deze “Meeuw” naadloos in het pretentieloze vermaak dat Zomerfestival heet.’ It soe my net ferwûnderje as it rezjy-koppel Meirik-Kleene àl pretinsjes hân hat. Yn hokker foarm ek, it giet dochs altyd noch om Tsjechov.

It lit my mei ôfgriis tinke oan hoe't ferline jier tidens it Frysk Festival de oangripende sage oer Orpheus en Euridice oan de Bombrekken by Warkum skeind waard. Troch it neifolgjen fan de achttjinde-ieuske opera fan Christoph Gluck feroare de djippe tragyk oan it ein yn in foar in grut publyk ta foldwaning stimmend ‘happy end’.

Ek by de twa bekendste iepenloftspullen yn it noarden, Jorwert en Diever, hawwe wy te krijen mei bewurkingen fan in al besteand stik, of, om krekt te wêzen, fan in film en in Shakespeareproduksje. By beide is it ek nijsgjirrich om te beoardieljen oft yn de nije foarm it oarspronklike wurk yn syn wearde litten wurdt of der miskien wat oan tafoeget. Dat lêste is, wat de entoeraazje oanbelanget, yn Jorwert it gefal. Yn Diever is it benammen de tekst dy't jin, ek al hat men it stik withoefaak sjoen, boeit troch orizjinaliteit.

Thús yn Grimley

Jorwert, dat de lêste jierren iepenloftstikken bringt dy't de loftige kant it neist binne, keas

[p. 354]

foar de bewurking fan it ferneamde Ingelske stik Brassed off- der bestiet in film- en in toanielferzje fan -, dat de Fryske titel Utblaasd meikrige. Film en toaniel sjocht men meastal rjocht foar jin, mar yn Jorwert sitte de taskôgers midden yn de hanneling. Dat is fansels faker fertoand, mar it is net earder sa oertsjûgjend op my oerkommen as yn de notaristún.

It dekor foarmet, mei in poadium, trochgongen en dia's dy't heech boppe it publyk projektearre wurde, in karree en sa sit men midden yn it stedsje Grimley (Yorshire) by in koalemyn, dy't mei sluting bedrige wurdt. Dizze driging leit in swiere druk op de bewenners dy't it al net rom hawwe en foar wa't it noch minder wurde sil. Mar se sitte net allinne oer it stoflike yn, ek harren brassband, foar de measten suver it iennichste ljochtpunt yn harren sober bestean, sil wol ferdwine moatte.

Dochs is it krekt dy band dy't dizze produksje sa libben en fleurich makket. De muzikanten komme út alle hoeken wei en slingerje troch de paden en om it toaniel. Harren muzyk klonk prachtich yn myn leke-earen.

De minsken yn it stedsje komme tichter by jin trochdat it wjerfarren fan de famylje Overkamp, ûnderskate mynwurkers, in direkteur en in geologysk ûndersykster yn it stik befrissele wurde. De rol fan dizze lêste, Gloria Muller, dy't in skoftsje út it stedsje wei west hat en har no folslein foar de band ynset en boppedat in solo op har jachthoarn útfiert, wurdt troch Anja Abma treflik spile.

Danny Overkamp is de dirigint. Syn longen binne oantaast troch syn wurkjen yn de myn, dochs set er troch, lykas syn soan Phil, dy't de wjerstân ûnderfynt fan syn frou Sandra. Dy ferwyt him dat er mear foar de band opkomt as foar syn yn earmoede libjende húshâlding. En dan is der noch pakesizzer Tim, in binend elemint tusken de ûnderskate sênes, ferrassend goed spile troch de trettjinjierrige Arjen Zwerver. Regisseur Romke Toering hat fakkundig gebrûk makke fan dit jeugdige talint.

De brassband rêdt it op it lêst net, mar wint al de earste priis op in concours yn de ferneamde Royal Albert Hall. En dat soarget foar spektakulêre slotsênes.

It sukses fan Jorwert is dat fan in hiele ploech spilers mei útelkoar rinnende kwaliteiten. Mooglikheden om rollen út te djipjen binne der net folle, mar wol slagget it benammen Homme Fopma de hieltyd tryster wurdende dirigint Overkamp stâl te jaan.

Jan Schotanus hat de toanielbewurking fan Paul Allan oer de ta ûndergong feroardiele myn yn byldzjende taal, mei sentimint en humor, oerset. Dat men jin de hiele jûn midden yn Grimley suver thúsfielt is mei oan de yn Jorwert debutearjende dekorbouwer Durk Kramer te tankjen.

Jonge hûnen

It iepenlofttoaniel yn Diever, dat jier op jier Shakespeare trou bliuwt, hat him diskear oan in eksperimint weage. Dat hat it earder dien mei it nei dizze tiid ferpleatsen fan ien fan syn stikken, mar dat wie net in sukses.

Fan't simmer haw ik dêr foar de sechde kear Een midzomernachtdroom sjoen en it heucht my net dat dêr weachstikken by wiene. In tradisjonele opfiering leit ek foar de hân. It natuerlike dekor - midden yn it bosk - freget amper oanfolling. De beljochting fan de beammen en planten yn al har fariaasjes (fjirtich jier lyn troch de lampe fan de dokter syn motorfyts en no troch in útbalansearre kleurefariaasje út de skynwerpers) liede op harsels al ta feeërike effekten.

Diever hat sawol natoertalinten as knoffelige spilers oplevere, mar it entûsjasme hat altyd grut west. Se ha dêr ek goed foar eagen hân dat

[p. 355]

de kwaliteit fan de produksjes opfierd wurde moast om de tradysje fuortsette te kinnen foar in grut publyk dat hegere easken stelt as fuort nei de oarloch. Fan de amateur-regisseur Broekema (dy't wol grutte eare takomt foar syn dryst inisjatyf en trochsettingsfermogen), koe dat op 'en doer net ferwachte wurde. Hy is opfolge troch de beropsregisseuse Wil ter Horst, dy't de toanielploech mei fallen en opstean op in heger peil brocht hat. Om my hie se der noch wol mei trochgean mocht, mar nei in lange perioade hat se har taak oerdroegen oan de jongere Jack Nieborg.

Dat in inkele kritikus it foarkomme lit as betsjut dat in brekken mei tradisjoneel toaniel is folslein ûnrjochtlik. Lykwols, Diever komt fan 't jier mei in opfallend eksperimint. Miskien wol omdat rûtinearre spilers en spylsters letterlik fan it toaniel ferdwûn binne. Opfolgers binne yn in tiid dêr't safolle oare dingen oandacht freegje, net altyd maklik te finen. Dêrom hat Nieborg oan de jeugtoanielgroep tocht en dêr in kar útdien foar wichtige rollen as Lysander, Demetrius, Helena en Hermia. Mei beheinde foarming en sûnder ûnderfining, mar fol oertsjûging hawwe dizze jonge minsken (sa'n 15, 16 jier), boartlik as jonge hûnen, foar libbene en soms hertstochtlike sênes soarge. Nieborg is wat frijmoediger as syn foargongers en hat yn de eroatyske sênes it bleat net mijd. Yn dy sênes lieten de fammen harren wol sa goed gean as de jongfeinten.

Fan de oare spilers wol ik allinne Wietse Hofman neame. Nei 25 jier spile er foar it lêst mei, yn de rol fan Oberon. Hy is ien fan dejingen dy't yn Diever útgroeide nei in peil dat in hiel ein boppe dat fan amateurspilers útkomt.

Jack Nieborg hat boppe syn regisseurs-kwaliteiten ek noch foar dat er de tekst knap oerset en bewurket. Dy rint der yn dizze Midsimmernachtsdream út troch geastige fynsten, dêr't it publyk dit jier bysûnder mei fermakke wurdt. Benammen troch him waard de sêne mei de ambachtslju dy't (yn it Drintsk diskear) it bekende ‘toanielstik yn it toanielstik’ spylje, ien fan de hichtepunten. Bewurking of net, Diever brocht Shakespeare hiel tichteby.