Trotwaer. Jaargang 33

[p. 350]

Sjoch defamkes, sjoch se gean
Sjoerd Bottema

Baukje Wytsma, Lokaal 13. Foarmjouwing: bw h Ontwerpers, Ljouwert. Afûk, Ljouwert 2001. 32 siden. f 24,90.

De fersen fan Baukje Wytsma dogge soms tinken oan dy fan Rutger Kopland: mankelikens, langstme nei de bernetiid, in waarme neitins oan de heitefiguer, in yntinsyf belibjen fan geuren, kleuren, lûden en de ‘dingen fan de dei’. It fers ‘Sinleas petear’ yn Kom mei in koer ropt reminisinsjes op oan ‘Standbeeld’ fan Gerrit Achterberg: ‘... mar stadichoan rekket it byld beferzen /... en langzaam kruipt het mos over ons standbeeld heen.’ De moaiste rigels fan Kom mei in koer steane yn ‘Ik hie gelok’: ‘...dat de koele dea ús lang om let / omearmje sil as in swarte mem dy't aloan / tichterby glidet op sachte fuotten’.

Sawat tagelyk mei Kom mei in koer ferskynde Lokaal 13, in bondel spesjaal ornearre foar de jongeren yn it fuortset ûnderwiis. Hoewol't de fersen fan Baukje Wytsma oer it generaal net te lijen ha fan poëtyske tsjusterens mar ridlik helder en tagonklik binne, falt it dochs daliks op dat de fersen yn Lokaal 13 in stik ienfâldiger en direkter binne as dy yn Baukje Wytsma har oare bondels. Mar de toan en de ynhâld binne soms alhiel dy fan Baukje Wytsma, lykas yn it prachtige ‘The day after’. Neffens my is dat trouwens net in typysk ‘jeugdgedicht’; it is skreaun út it perspektyf fan in folwoeksene wei dy't mei distansje weromsjocht en beseft dat er it neisjen hat. Nei myn idee soe dat fers ek hiel goed passe yn Kom mei in koer. datselde langstme nei de - ferlerne - jeugd, dyselde mankelike toan, in toan dy't trouwens yn de hiele bondel, ek yn de mear direkte gedichten, op de eftergrûn meiklinkt: Dort wo du nicht bist, ist dasz Glück.

Sjoch defamkes,
sjoch se gean,
har hier rûkt noch nei reek
en om har hinne
gûnzet it fan nachtgeheimen.

Ek ‘Oer iis’ is net in typysk jeugdgedicht, mar wol typysk Baukje Wytsma. Dit gedicht hie yn de blomlêzing Snie & lis stean moatten! Prachtich binne de beide lêste rigels: ‘Noait wie ik fierder fuort, / noait tichterby.’

Typyske jeugdgedichten binne dit dus net. Dat jildt ek foar it titelfers ‘Lokaal 13’. Dat gedicht appelleart mear oan de learaar as de learlingen: de learaar ommers wurdt ‘fan binnenút’ beskreaun en de learlingen ‘fan bûtenôf’. Mar likegoed, prachtich. Ik wit út eigen ûnderfining hoe't in oerdwealske twadde of tredde klasse de boel yn 'e bulten jeie kin, dat ik sjoch it hielendal foar my: ‘... in famke / blaast har kaugom ta in weake tennisbal. / Twa jonges rûgelje oer mekoar hinne, / boeken falle mei in klap tsjin de flakte’.

Yn ‘Nijstêd’ treffe wy in hiele oare Baukje, stakkato en spotsk fan toan: ‘Stel dy foar / tocht ik / ik stjer op in dei / samar / midden op 'e Nijstêd. / De man dy't foar my rint, / hat it net iens yn 'e gaten, / dy't deun achter my rint / stroffelt oer my hinne / en flokt. / Dat is dan it lêste / wat ik hear / en dan faaks / ek noch net iens / yn geef Frysk.’ Mar in typysk jeudgedicht? De toan is mear dy fan in synyske âldere - yn in bondel fan Jan J. Bylsma soe dit gedicht net út 'e toan falle - as dy fan in puber. En geef Frysk,

[p. 351]

dêr bekroadzje de jongelju har net om.

Jeugdgedichten? No ja. Mar dêr binne se neat minder om, hear. Miskien sels wol better. Guon fan de gedichten dy't wol hiel dúdlik út it perspektyf fan de jongeren wei skreaun binne, dogge nammentlik wat opfokt oan, ha wat ûnechts: de âldere dy't och sa syn bêst docht om de taal fan de jeugd te praten, bygelyks yn ‘Sweet sweet sa't wy sweve’: ‘You give me power babe / you give me power.’

Sa would be as it foarige gedicht klinkt, sa streekrjocht en sûnder oanstellerij is ‘Fytstas’, mei in moaie tragykomyske pointe: ‘As er wachtsje moat / by it stopljocht / ha ik gelok. / Soms komme ús fytstassen / dan tsjin mekoar oan.’

Wol wat te ferlykjen mei ‘Fytstas’ is ‘Sprakeleas’, in gedicht dat de jeugdige lezer, tink ik, ticht op 'e hûd sit. ‘Fytstas’ is orizjineler, mar ‘Sprakeleas’ omskriuwt in gefoel dat hast elkenien wol herkenne sil: ‘Gewoan sizze / - ik hâld fan dy - / hoe sis ik dat?’

Om in idee te krijen fan wat de jeugd der sels fan fynt, ha ik boppeneamde fersen foarlein oan twa groepkes learlingen út it fuortset ûnderwiis, sân learlingen út in ûnderbougroep (13-14 jier) en seis learlingen út in boppebougroep (17-18 jier), beide út havo en vwo. Seis of sân learlingen, dat is te min om te konkludearjen dat harren miening represintatyf is, dat wit ik ek wol en dy pretinsje ha ik dus ek net, it giet hjir om net mear of minder as de miening fan dizze seis en dizze sân learlingen. De boppebougroep ha ik ek noch trije fersen foarlein út Kom mei in koer. Ik wie benijd oft de wurdearring foar dy gedichten wol of net oars útfalle soe as foar de fersen út Lokaal 13. Ik ha de gedichten sûnder útlis of kommentaar oan de learlingen foarlein en se mochten net meiinoar oerlizze. Der koe keazen wurde út fjouwer

Twa siden út Lokaal 13

beoardielingen: neat oan / giet wol / wol moai / prachtich.

[p. 352]

Dat ûndersykje smiet de folgjende resultaten op:

Fan de learlingen út de ûnderbou fûnen de measten (46.9%) ‘neat oan’ de gedichten út Lokaal 13 (‘giet wol’: 26.5%, ‘wol moai’: 14.3%, ‘prachtich’: 12.2%), fan de learlingen út de boppebou fûnen de measten (50%) dyselde gedichten ‘wol moai’ (28.6%) of ‘prachtich’ (21.4%) (‘neat oan’: 26.2%, ‘giet wol’: 23.8%). Opfallend by de boppebougroep wie dat de wurdearring foar de fersen út Kom mei in koer (noch) heger útfoel: mar leafst 83.2% fun dy gedichten ‘wol moai’ of ‘prachtich’. Hoewol't, lykas earder sein, it tal learlingen te lyts wie om oan dit ûndersykje betroubere algemiene konklúzjes te ferbinen, kin ik it net litte en sjoch yn it resultaat in befêstiging fan myn fermoeden dat jongeren fan 17-18 net sa'n ferlet ha om as ‘jongeren’ oansprutsen te wurden, se wolle ‘serieus’ nommen wurde, leaver as ‘folwoeksenen’ behannele wurde

In absolut djiptepunt yn de ûnderbougroep wie de wurdearring foar ‘Sweet sweet sa't wy sweve’ - dat gedicht dêr't Baukje Wytsma o sa har best yn docht om in blitse, jeugdige toan oan te slaan -: dêr fûn net ien wat oan. O, o, wat sakje je dan raar troch it iis. Sterk lykwols wie it iis yn Baukje Wytsma har wintergedicht - dat gedicht dat, ôfsjoen fan de direktens en de tagonklikens, amper ôfwykt fan Baukje Wytsma har ‘folwoeksen’ fersen -: 85.7% fûn ‘Oer iis’ in prachtich gedicht.

De boppebougroep hie de measte wurdearring foar ‘Nijstêd’: 66.7% fûn dat in prachtich gedicht (wylst der yn de ûnderbougroep net ien wie dy't der sa oer tocht en mear as de helte der neat oan fûn; hat dat ferskil miskien wat te krijen mei in op 13- à 14-jierrige leeftyd noch ûntbrekkend en in pear jier letter ‘ontwakend’ synisme?). Spitich fûn ik wol dat de boppebouwers (66.7%), likemin as de ûnderbouwers (85.7%), gjin wurdearring opbringe koene foar it fers ‘Fytstas’: wat ik wol grappich fyn, dat fine sy dus flau. Pynlik.

Hoe komt it dat de wurdearring yn de boppebou safolle positiver is as yn de ûnderbou? Oan de gearstalling fan de groepen kin it net lizze, want yn beide groepen siet ûngefear itselde tal jonges en famkes en boppedat wie it ‘stimgedrach’ fan de jonges net opfallend oars as dat fan de famkes. It sil dus de leeftyd wol wêze.

Poëzy is foar de happy few en sa besjoen is Lokaal 13 troch dizze learlingen hielendal net gek ûntfongen: ien op de fjouwer ûnderboulearlingen fynt Lokaal 13 wol moai of sels prachtich, en dy positive wurdearring jildt yn de boppebougroep sels foar ien op de twa learlingen.

Dat is foar in dichtbondel in hege score, tink ik. En wat my oanbelanget, alhiel fertsjinne.