Trotwaer. Jaargang 33

[p. 347]

Pake syn klokje en de sûnde fan Sake Salverda
Meinou Piebenga

Sjoerd Bottema, It aai fan Siderius. In inspekteur Hofstra mystearje. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2001. 126 siden. f 30.

‘It binne altyd de bern dy't it slachtoffer wurde’ en ‘de mooiste meisjes lopen aan de overkant van de gracht’. Foarbyldsinnen fan hoe't Sjoerd Bottema de toan set yn de misdieroman It aai fan Siderius.

De earste komt út de mûle fan de Kamstersylsters dy't it hiele boek troch doarpskommentaar jouwe op wat der bard is op de pleats fan Sake Salverda. De lêzer kin dan noch net witte hoe wier 't dy útspraak is, al is it bern dêr't it om draait op in hiele oare wize slachtoffer as de lju tinke. En dat is no krekt it moaie deroan. De twadde wurdt optekene troch de ik-figuer Marten Siderius, in loser. Fansels wennet Foppe Hofstra (Foppe Brinta foar de Kamstersylsters) oan de oare kant fan de grêft. Foppe en Marten wienen freonen yn 'e jongesjierren en Foppe koe alles wat Marten net koe. No komt de earste werom nei it bertedoarp as ynspekteur om de moard op de Salverdapleats te lossen. It horloazje dat Marten fan syn pake erfd hat wurdt fûn op it plak fan it delikt en sa komme Foppe en Marten wer meiïnoar yn kontakt.

As jo it boek foar de twadde kear lêze, falle jo hieltyd mear fan dy lytse dûbelsinnichheden en aardige fynsten op. It wurd ‘faderlik’ op side 93 bygelyks is prachtich keazen.

Op it omkaft wurdt by de titel ‘in ynspekteur Hofstra mystearje’ tafoege. Dat ‘in’ suggerearret dat dit boek ien út in searje is of wurde sil, mar al op de earste side wurdt dúdlik dat Foppe dit ferhaal net oerlibbet en dat soe in oanwizing wêze kinne dat jo it misdie-aspekt yn it boek net al te serieus nimme moatte.

Earne is oer de Fryske misdieliteratuer ris skreaun dat der noch gjin fyts yn stellen wurdt. No, yn It aai fan Siderius wurdt in lyk opgroeven. It docht jin tinken oan it barren yn Anjum in pear jier lyn en ek oan dat gefal earne yn Grins. ‘Stel dat de keapers yn'e tún begongen om te graven, je seagen dat faak genôch[...]. Dat soe problemen jaan kinne as se krekt op dat plak de skeppe yn 'e grûn setten.’ (s. 31) Wol in libbensechte situaasje, dus. Mar de iroanyske wize fan ferheljen makket dat jo nearne skrilje. De sûnde fan Sake Salverda - hoe slim dan ek - en pake syn klokje litte jo allinnich mar laitsje.

De oanwizings foar yn hokker rjochting jo de oplossing sykje moatte, wurde ek te eksplisyt jûn om oannimme te kinnen dat Bottema in spannend boek skriuwe woe dat jo mei reade earkes trochlêzen docht om't jo witte wolle wa't de misdie bedreaun hat.

Der is wol ien ding yn de opset fan de misdie dat in fraach opropt. Wêrom is wol drekt bekend dat it opgroeven lyk noch mar trije jier dea is en net dat it giet om in man fan sa'n sechtich jier? Duorret ûndersiik nei it lêste wat langer? Of is it omdat dan fuort de oare dy't it ek wêze kinnen hie, útsletten is?

Faaks al wer in bewiis dat de misdie mar in humoristysk motyf is yn dizze roman, dy't jo fan it begjin oan 'e ein yn besnijing hat.

It giet om de ûntjouwing fan Marten Siderius. Marten, dy't ûnwennich wurdt as er de berne-

[p. 348]

ferhaaltsjes oer pratende bisten fan syn (eks) frou lêst. ‘Heimwee’ nei jeugdlân. It begryp ‘jeugdlân’ wurdt beskreaun yn Grootbrengen door kleinhouden (1984) troch Lea Dasberg. Bottema seit it sa: ‘Dat leave lytse wrâldsje dêr't dy bisten yn libje, it is dêr sa smûk en sa oersichtlik.’ (s. 73)

Marten wol it leafste werom nei de koken fan it âldershûs, dêr't syn mem lekkere hapkes foar him makket. Hy hat der muoite mei him oan te passen en rekket syn wurk as learaar kwyt. Hy, dy't neat oandoart, mar mei drank op ta wûnders by steat is, moat no einliks ris learn to fly.

In moai konstruearre karakter, ôfset tsjin dat fan Foppe, dy't eartiids Marten wat oerhearske. Op Foppe syn inisjatyf hawwe se tegearre yn har bernetiid Jelco Hannema gauris te pakken. En dêrom wol de ‘ik’ Jelco yn in episoade fan it boek in helderol spylje litte, om it wat goed te meitsjen.

Al wer moai fûn.

Mar wat oan dit boek it measte respekt ôftwingt is de komposysje. It is in ‘rûn’ ferhaal, it begjint der mei dat it lyk fan Foppe fûn wurdt. Dan giet de skriuwer yn de tiid werom en wurdt bytsje by bytsje út de doeken dien wat der bard is en sa komme jo stadichoan wer yn it no. It is skreaun fan trije ferskillende posysjes út.

Der is in soarte fan alwittend ferteller, dy't ferslach docht fan hoe't de Kamstersylsters oansjogge tsjin wat der op de Salverdapleats bart. Dat is op rabjende wize. De lêzer hat allegeduerigen it gefoel dat er noait oan de weet komt wat him echt ôfspile hat, want de ynterpretaasje fan de doarpslju hoecht net de goede te wezen. In lyts part wurdt ferhelle fanút it perspektyf fan ynspekteur Hofstra, dy't sa wat fan himsels sjen lit. Oars wie de lêzer noait te witten kommen dat by it sjen fan in strakke, sterke keardel him de kul yn de kiel kloppe. Om te begripen hoe't soks fysiologysk yn elkoar stekt, sille jo wol man wêze moatte.

It grutste stik wurdt optekene troch in ikferteller, Marten Siderius. It is mooglik dat hy ek de alwittende ferteller is en dat er ferslach docht fan hoe't de doarpsroddels op him oerkamen, mar dêr fine jo net in bewiis fan en foar de ynhâld docht it der net ta.

Sa'n konstruksje makket dat der dûblueres yn de ynformaasje binne, mar dan wol op in oare wize beljochte en dat makket it ferhaal allinnich mar nijsgjirriger. Alles falt oan de ein moai yn elkoar.

It bart ek wol dat Marten yn de ik-stikken in pear kear itselde fertelt. (bg. Op side 91 as de mem wer fertedere is oer it sitten mei de knibbels omheech, wat yn it begjin fan it boek ek al wiidweidich oandacht hân hie.) De funksje dêrfan is net dúdlik, of it moat al wêze dat nochris sein wurde moat dat dy wize fan sitten faker yn de famylje foarkomt. Faaks past it ek by de styl fan Bottema, dy't hjir en dêr wat wiidweidich is.

It aai fan Siderius is de earste roman fan Sjoerd Bottema en syn tredde boek. De hechte komposysje, de iroanyske ferteltrant, de humor en de wize fan sjen nei it libben op it Fryske plattelân, meitsje dat it in orizjineel, goed boek is.