Trotwaer. Jaargang 33

[p. 309]

Regio-tv: in oanfolling op Hemminga
Bertus Mulder

De simmerfakânsje is in tiid om achterstallich lêswurk te dwaan. Sa bedarren boeken fan Burke en Blokland, Riemersma en Kingma, en Hobsbawn en Hemminga yn de tas. It proefskrift fan Piet Hemminga oer Het beleid inzake unieke regionale talen (fan septimber 2000) hie ik wat tsjinoan skytskoarre. Dat kaam mei troch de ûndertitel: Een onderzoek naar het beleid en de beleidsvorming met betrekking tot een drietal regionale talen: het Fries in Nederland en het Noordfries en het Sorbisch in Duitsland.

No binne proefskriften net direkt skreaun om de lêzer tewille te wêzen. De skriuwer lit sjen in ûnderwerp - ek teoretysk - yn de macht te hawwen. As âld-direkteur fan de Fryske Kultuerried, âld-skriuwer fan de Fryske Rie en meiwurker bestjoerssaken fan de Fryske Akademy is Hemminga de man dy't alles meibringt om dat te kinnen. En hoe't jo ek tebekskrilje foar de akademyske opbou fan it boek en it hantearre bic-ûndersyksmodel, Hemminga hat safolle aardichheden troch syn tekst struid - sprekkende krantekoppen, in monolooch fan Baukje Wytsma, útspraken fan âld-minister Ritzen oer it Ingelsk - dat hy hâldt jin derby. Boppedat, de heldere yndieling soarget derfoar dat jo flot opsykje kinne wat jins oandacht hat.

It gie my om de twa ûnderdielen dêr't ik direkt mei te krijen haw: de ûntjouwing fan de bestjoersôfspraken oer de Fryske taal en kultuer tusken de Provinsje en it Ryk en it tastânkommen fan de regionale televyzje. Oer de bestjoersôfspraken sil ik koart wêze. Hemminga giet wiidweidich yn op de earste fan 1989 en de twadde fan 1993, mar komt oan de behanneling fan de tredde fan 2001 fansels net ta. Dat is spitich, om't it Ryk dêryn yn prinsipe in nije posysje ynnimt: it giet no ek om it staljaan fan in nasjonale taalminderhedepolityk yn in Europeesk ramt. En dat kin gefolgen ha.

Wa't witte wol hoe't fan de jierren sechstich ôf op de regionale Fryske televyzje omstind is, kin it by Hemminga weromfine. Hy jout oan dat twa koalysjes foar elkoar oer steane, in wikseljende pleitkoalysje foar Fryske televyzje en in sterkerenien dy't dêr neat fan ha moast en hiel lang by steat wie Fryske televyzje te kearen.

Nijsgjirrich is dan te witten hoe't dy sitewaasje feroarje koe. Twa faktoaren spilen in rol: it trochbrekken fan it nos-monopoly as gefolch fan Europeeske rigeljouwing oer de kommersjele omrop, en it optreden fan de Twadde Keamer dy't troch in moasje Middel/Koetje de wetlike behinderings fan regionale televyzje opromme. De mooglikheid waard skepen dat provinsjes jild op it kleed leine foar in trijejierrich eksperimint foar regionale televyzje. Yn Fryslân wiene se der klear foar: Deputearre Steaten beslute yn desimber 1992 sa'n eksperimint mooglik te meitsjen dat yn febrewaris 1994 út ein sette kin.

It aparte is dat Hemminga hjir syn ferhaal ophâlde lit. Mar it eksperimint hat dan noch gjin fêste basis. It giet hjir boppedat net om Fryske televyzje, mar om it tastânkommen fan regionale televyzje, krekt like goed foar Fryslân as foar Drinte, Oerisel en Grinslân. En dat betsjut dus dat de pleitkoalysje foar de Fryske televyzje resultaat hie as ûnderdiel fan in bredere koalysje. Dat liket my fan belang foar it it bic-ûndersyksmodel, dat it eardere Belied, de Interaksje om beslútfoarming hinne en de Contekst dêrfan yn kaart bringe wol.

[p. 310]

De regio-tv nei 1994

It betsjut ek dat it ferhaal net dien wie, yn 1994. Periodyk hat der dêrnei fan de Provinsje út oerlis west mei de Omrop-direksje en -foarsitter oer de finansjele gong fan saken. De tekoarten mochten net oprinne en der moast sicht komme op in strukturele finansiering. Der is tagelyk yn dy jierren in soad praten oer de regionale televyzje tusken it ipo, it Ynterprovinsjale Oerlis en it ministearje fan ocw. Dat hie fan dy gefolgen dat wy yn desimber 1996 in foarstel yn de Steaten fan Fryslân behannelje koene dêr't dy har yn ree ferklearren de luister- en kijkbijdrage mei in tientsje te ferheegjen foar de regionale televyzje, en dat de minister dat ferdûbele. Boppedat koene de tekoarten fan it eksperimint weiwurke wurde.

Mar ek hjir jildt dat soks net allinnich sa wie foar Fryslân, ek al wie Fryslân de earste. De nije regeling makke dat lang om let ek de troch de vvd oerhearske provinsjes Noard- en Súd-Hollân keazen foar regionale publike televyzje en dat njonkenlytsen de Noard-Brabânske en Limboarchske cda-eksperimenten foar publyk-private gearwurking op 'e non rûnen. Mar foar it ôfrinnen fan it trijejierrich eksperimint lei der in nije, fêste finansjele basis ûnder de regionale televyzje fan Omrop Fryslân.

En it ferhaal giet troch. Yn Den Haach wurdt besletten om de Dienst Luister- en Kijkgelden op te doeken; de ynkassokosten wiene te heech. De omroppen wurde tenei betelle út de belestings en itjildtwurdt har taparte fia it Provinsjefûns. Dat betsjut dat de ferdielkaai tusken de provinsjes beskiedendis foar de omroppen. Dat hâldt weryn dat de koalysje mei de oare, lytsere provinsjes nedich is om de omropbydragen oerein te hâlden.

Dêr sit noch in nijsgjirrich elemint oan fêst. It jild fan de Luister- en Kijkbijdragen wurdt ynhelle troch it ministearje fan Finânsjes. Dat fan ocw hat op syn begrutting noch in grut bedrach stean foar it oanfoljend stypjen fan minder befolke regio's: de ocw-bydrage lei in flier yn de bedragen foar provinsjes as Flevolân, Seelân en ek Fryslân. As dat bedrach ferparte wurdt neffens de ferdielkaai fan it Provinsjefûns, sjitte de lytsere provinsjes derby yn. Sawol yn it ipo as yn it oerlis tusken ipo en steatssekretaris Van der Ploeg is dit ûnderwerp foar petear. Ik bin bliid dat ik as lid fan de ipo-ûnder-hannelingsdegelaasje dêrby wêze kin.

Koartsein, it is frjemd dat Hemminga syn ferhaal yn 1994 ophâlde lit. De Fryske pleitkoalysje hie gjin sukses hân as der gjin oansluting west hie by it algemiene stribjen regionale televyzje stal te jaan. De saken yn ipo en tusken ipo en ocw binne noch net útûnderhannele en Fryslân hat dêryn in posysje te kiezen.

Dat jildt foar de deistige útstjoerings. De lanlike sneinsprogramma's fine har basis yn de earder neamde bestjoersôfspraken. Dat jildt ek foar de skoalletelevyzje foar it basisûnderwiis en no ek de basisfoarming (dat koene wy foar-útrinnend op de Tredde Bestjoersôfspraak yn 2000 regelje). Sa bestiet de Fryske televyzje út trije ûnderdielen dy't mei elkoar de televyzjepoat fan Omrop Fryslân foarmje.

Hemminga makket dúdlik dat by de eardere bestjoersôfspraken der gjin sprake fan wêze koe dat it Ryk de ferantwurdlikheid op him nimme woe foar de ûntjouwing fan Fryske televyzje. Mar by de Tredde Bestjoersôfspraak is no yn kêst 5.1 opnommen in nije bepaling opnommen: het rijk bevordert dat Omrop Fryslân TV op basis van het Fries als tweede rijkstaal, voldoende middelen heeft om een volledige en veelzijdige programmering te realiseren. Dat sil fierder ynfolling krije moatte. De Omrop hat foarstellen by de Provinsje dellein. It Ryk sil op syn ferantwurdlikheden ferge wurde moatte. In aardich, Frysk, ûnderwerp by de kommende Twadde Keamerferkiezings.