Trotwaer. Jaargang 33

[p. 298]

Donald Duck foar grutten, sûnder plaatsjes
Wieke de Haan

R.R. van der Leest, Komme dy kepers? (draaiboek foar in b-film) / Boef fan Rys (tekstboek foar in sjongspul). Twadde printinge, rige Fryske Klassiken II. Koperative Utjowerij, Boalsert 2001. 239 siden. f 28,95.

Hoe komme de romans fan Reinder Rienk van der Leest, ferskynd yn 1969 en 1972, no, oardel generaasje letter, oerbrocht yn nije stavering, op in ‘gemiddelde Frysk-lêzer’ oer? De lêzer moat my mar net kwea ôf nimme dat ik beide boeken trochinoar hinne besprek en der oer skriuw as wie 't yn pleats fan ien bân, ien boek. Foar my is it ‘ien pot wiet’, om by 't jargon fan de skriuwer oan te sluten. Benijd? It earste boek set daliks al goed yn: ‘Elke oerienkomst mei net besteande persoanen is tafallich.’ De lêzer is sadwaande warskôge dat alles optocht is. Mar dyjinge dy't dêr oerhinne lêst, krijt op side 46 noch in kâns: ‘As elkenien elkenien besoademitere, soene wy in earlike wrâld ha.’ Dat doocht net.

Alles en elkenien wurdt oer de kop helle of yninoarfage yn dizze beide detektiveromans. Wurdt der dan ien fermoarde, ûntfierd, tramtearre? It plot stelt eins neat foar, mar dat hoegde leau 'k ek al net fan de skriuwer. It liket in aventoerlik kolderferhaal, mar it is yn wêzen in satire op de maatskippij fan hjoed (of fan sa'n tritich jier lyn?). Kinst in ferhaal no ien kear net allinne oer taal gean litte, om wat mei de taal dwaan te kinnen, sil der op d' ien as d' oare wize in ferhaaltsje yn sitte moatte. Mar hast der as lêzer hielendal gjin hâldfêst oan. As lêzer wurdst op 'e doele brocht mei in overkill oan tsjinstridichheden, ûnsin en taalmasinaasjes.

De wurdgrapkes en literêre boarterijkes binne hjir en dêr wol aardich fûn en litte dan sjen wat der allegear mei taal mooglik is. (‘“Ik lis der oan te kommen”, seit Nier dy't noch plat leit.’ s. 170. Mar as de taalgrapkes oant yn it absurde trochfierd wurde, wurdt it al hiel gau allemachtich ergerlik. Efkes sjen litte hoe goed jins wurdskat is, is grappich, mar om no 37 kear oan te jaan wêr'st in wurd of útdrukking fine kinst... Sok etalearjen hie grappich wêze kinnen as it net sa yrritant west hie, sa'n spultsje is 't yn beide boeken.

Alle romanfigueren ha in namme dy't wat seit oer de persoan. Sa't in drogist yn in ferhaal fan de Donald Duck mei gemak Leo Dorant hjitte kin, sa hjitte de figueren dy't om Dynte en Nier hinne strune bygelyks Al Pino en baron Pappsack. It komt dan ek net as in ferrassing dat de earste in alpino op hat en de oare der plomp útsjocht...

It is fansels grotesk dat suver yn ien siken it Frysk folksliet, Readkapke en Shakespeare de revu passearje. It giet om in persiflaazje op it Frysk folksliet (‘It wetter stiet him noch mar oan de knibbels ta.’ s. 23). Readkapke wurdt yn in erotysk ramtwurk set. As Kiki Rascall neaken op bêd leit en der skreaun wurdt dat se der streksum by leit (s. 36):

‘Hast ûndogenske eagen’, seit Nier
‘Dan kin ik dy better sjen.’
‘En gemiene earkes.’
‘Dan kin ik dy better heare.’
‘En in brutale mûle.’
‘Dan kin ik dy better priuwe.’

Ien bledside letter hellet dyselde Nier - in man

[p. 299]

dy't it mier hat oan ûnferwachte komplikaasjes en fynt dat syn dei glêd en planmjittich ferrinne moat - Shakespeare der ek noch by: ‘It libben is in karretou, lang tin en smoarch.’

Dynte, de froulike haadpersoan, mei har misdiedich moaie lea, har liiflike weelde en har dekorative skonken, foarmfêste kûten en dito boarstpartij, docht wat der fan in ferdivedaasjefamke ferwachte wurde mei en brûst as in trochtaastend frommes troch it ferhaal hinne. Op suggestive wize wurdt beskreaun wêr't sy har mei dwaande hâldt (‘Earne skylt Dynte op 'e taast in banaan mei ritssluting.’ s. 202), mar har maat kin der ek wat fan (‘En Nier byt yn de prommedanten fan in pommerante.’). Sa is de fruitskaal gau leech fansels.

Mar goed, ien dy't sa moai is as Dynte en sokke wûnderlike aventoeren belibbet as har, wurdt al gau net mear serieus naam as froulike detektive en as in popke - stripfiguerke sa't men wol - beskóge. Anno 2001 is 't krekt oarsom. De froulike ynternet-stripfiguer Lara Croft, in tekene popke, skynt sa razend populêr te wêzen, dat besletten is om in film fan har te meitsjen. De filmmakkers fan Tomb Raider moasten foar de firtuele Lara Croft in aktrise fan fleis en bloed sykje dy't net bestie, mar ‘makke’ wurde moast mei help fan ekstra sillikoaneguod.

Foar dat it om in lúks útjûn boek giet, hie 't wol fan respekt tsjûge as de skriuwer en de útjouwer de grouwélichste taalflaters der wat útfiske hiene. (‘Se belt nei har hûs.’ s. 41; ‘Hy trochsiket it hiele hûs.’ s. 46; ‘Dan giest dêr mar sliepen.’ s. 51; ensfh.)

Ut it neiskrift fan Tineke Steenmeijer haw ik begrepen dat de oersette Hollânske siswizen fan Chick Anus mei opsetsin sa bryk brûkt binne (‘Ik koe gjin brij mear sizze.’, ‘Dêr kinst tonger op sizze.’, ‘Ien pot wiet.’, ‘“Soa, werom



fan fuort west?”’, ‘“Sis mar dei mei it hantsje.”’, ‘“Dat is dan foar mij nijs hyt fan de nuddel.”’, ensfh.). De skriuwer jout op side 176 sels al oan dat soks eins net kin, sok letterlik fan de iene taal yn d' oare oersetten, mar likegoed docht er it al (‘jonges niet zo over mijn straatje wadden hokfoar apegryks is dat, ach dat minske set har Frysk altiten letterlik yn it Hollânsk oer, soks kin fansels gjin kant út!’).

It liket as wol de skriuwer him hieltyd ûntskuldigje foar eventuele bonkjes yn it Frysk en ek it ûnderskrift ‘draaiboek foar in b-film’ kin

[p. 300]

betsjutte dat er him yndekt dat minsken net te hege ferwachtings ha moatte of dat er straal de gek mei himsels hat.

Ek al hat it ferhaal hielendal neat om 'e hakken (sorry!), dêrom is it noch wol skattich om te lêzen hoe't it miniatuerportofoantsje dat Déa op in stuit oan Nier jûn hat, dochs noch fan nut is foar Nier en Dynte. Krekt lykast by it sjen fan alde James Bond-films ek blau lizze kinst om al dy skitterjende fynsten fan Q (of hyt er fan Cue?), mar dy't yn ús digitale tiidrek slim datearre oandogge, sa is it ek fermaaklik om Dynte har kaprioalen te folgjen as sy it portofoantsje betsjinnet. Sy brûkt net om 'e nocht sok djoer toskeboarstelersguod en har tosken kinne noch wol wat mear as yn in apel bite: skitterjend betocht!

De poëtyske beskriuwing fan bluodderich ferbân is nuver foar in detektive (‘Se besjocht syn hân. It siden sjaaltsje is al trochblet. In fermiljoenen sinne middenmank swarte modderspatten.’ s. 27). Fierderop wurdt in ferbân om 'e holle fergelike mei in tulbân dêr't de bloedplakken foar robinen oansjoen wurde. Moai fûn, mar wat moat de lêzer der mei?

Doe't ik it boek einlings trochwraksele hie, krige ik by it trochblêdzjen fan in reklamefolder fan de Etos oanstriid om de trije deikueren Jetlag relief, After fun relief en Party Booster, trije produkten mei krûden, fitaminen en mineralen dy't soargje datst dy fit fielst nei in oerdoasis telangtefolle, allegear tagelyk troch te slokken, mar ik ha my beholpen mei in Verkade-reep mei hazzelnuten.