Trotwaer. Jaargang 33

[p. 291]

Opvallend veel muziekpremières
S. van Ek

Het seizoen 2001-2002 geeft op het gebied van de moderne muziek veel premières te zien. Het gaat hier niet om korte werkjes die in de programmering ergens onopvallend tussen de grote meesters zijn weggemoffeld maar om belangwekkende en soms grootschalige werken van gerenommeerde componisten uit binnen- en buitenland. Een inventaris.

Orkestwerken

De grote orkesten hebben niet de reputatie vernieuwingsgezind te zijn. Het accent ligt meestal op conservering van het bestaande repertoire. Ze moeten ook wel, want programmeren is opereren in dat ondankbare spanningsveld van wat artistiek wenselijk en wat voor het publiek haalbaar is en dat zijn doorgaands niet de meest avontuurlijke programma's. Toch heeft het Noord-Nederlands Orkest het aangedurfd het komende seizoen maar liefst acht premières te geven.

Het feit dat in Leeuwarden de belangstelling voor het nno in de afgelopen jaren niet erg groot is geweest, is kennelijk geen reden geweest om de programmering voor de Friese hoofdstad aan te passen want zes van de acht premières worden ook hier gespeeld.

Om te beginnen verzorgt het nno deze maand in het kader van het Blue Moon Festival in Groningen de eerste uitvoering van Paradiso, een oratorium van Jacob ter Veldhuis. Het is te beschouwen als een eigentijdse versie van het verhaal van Beatrice, die Dante naar het paradijs leidt. (www.blue-moon.nl)

Johan de Meij, een componist die veel muziek voor harmonie- en fanfareorkesten schreef, componeerde zijn Tweede symfonie voor symfonieorkest, The BigApple, geïnspireerd op New York en de muziek van Leonard Bernstein en John Adams. Verder is er op verzoek van het nno een orkestwerk in de maak van Toek Numan.

De symfonie van Jacob van Domselaer (1890-1960) is ongetwijfeld het meest curieuze stuk dat het nno ten gehore zal brengen. Pianist Kees Wieringa, die Van Domselaer tijdens zijn conservatoriumtijd heeft ontdekt in de archieven van het Haags Gemeentemuseum, karakteriseert de muziek als ‘on-Hollands’ en ‘compromisloos’. Er zijn invloeden te bespeuren van Brahms, Mahler, Stravinsky en Busoni. Bij de laatste heeft Van Domselaer enige tijd gestudeerd. De symfonie zal in een door Kees Wieringa enigszins aangepaste versie worden uitgevoerd.

Naast deze wereldpremières van Nederlandse componisten zijn er vrij wat ook Nederlandse premières van nieuw werk buitenlanders.

Friedrich Kuhlau, Niels Gade en Per Norgârd zijn wellicht de enige Deense componisten die enige bekendheid genieten. Een figuur als Emil Horneman, een tijdgenoot van Gade, zullen echter weinigen kennen. Het nno laat het Nederlandse publiek voor het eerst kennis maken met diens Gurre Suite.

Philip Glass begon ooit als vernieuwer met langdurig repeterende en hypnotiserende riedels. Gaandeweg ontwikkelde hij een eigen

[p. 292]

versie van de minimal music: die van de zelfherhaling. Na ene aantal succesvolle opera's ging hij in de jaren tachtig voor orkest schrijven. Het vioolconcert (1986) was het eerste orkestwerk dat hij voltooide. Daarna zouden nog symfonieën volgen. Het vioolconcert is dan wel een première voor Nederland, velen zullen er erg veel bekends in horen.

Ook Penderecki was aanvankelijk een vernieuwend componist. Hij verwierf grote bekendheid met Threnody to the Victims of Hiroshima. Een keerpunt was zijn eerste symfonie in 1973. Daarna werd zijn schrijfwijze traditioneler. Penderecki kreeg veel kritiek op de neoromantische stijl die hij zelf als een noodzakelijke vernieuwing beschouwde. De Derde symfonie staat in ieder geval mijlenver van de snerpende tonen van Threnody en andere avant-gardistische werken uit de jaren zestig. Het nno heeft geen betere ambassadeur voor deze Derde symfonie kunnen uitnodigen dan Pendereckispecialist Antoni Wit.

Wolfgang Rihm viel in 1972 op met zijn orkestwerk Morphonie. Het betekende een breuk met het serialisme door een jonge Duitse componist van amper 22 jaar die op het expressionisme teruggreep. Inmiddels heeft Rihm meer dan honderd composities op zijn naam staan en is een van de meest succesvolle hedendaagse componisten. Wat zijn zeer uiteenlopende oeuvre kenmerkt is een hoge mate van expressiviteit en het zoeken naar nieuwe vormen. Het nno speelt in het kader van het Festival Wolfgang Rihm Styx und Lethe voor cello en orkest uit 1998. Op dit driedaagse festival zal verder vocale werken en kamermuziek van Rihm worden uitgevoerd en verder werk van componisten door wie hij werd beïnvloed, zoals als Luigi Nono, Klaus Huber (met Stockhausen een van zijn leermeesters), Morton Feldman en Helmut Lachenmann.

Opera

Bij de Nationale Reisopera gaat dit seizoen Flight (1959) van de Engelse componist Jonathan Dove in première. De plaats van handeling is een luchthaven waar een aantal passagiers zijn gestrand wegens noodweer. De centrale figuur in de opera is een asielzoeker. ‘Iedereen die op het vliegveld verschijnt, heeft een ontmoeting met hem. Hij opent de emotionele bagage die zijn met zich meedragen’, zegt de componist over zijn rol van de vluchteling. Librettiste April de Angelis kwam op het idee naar aanleiding van een incident op luchthaven Charles de Gaulle waar een asielzoeker zonder papieren wel werd toegelaten tot de aankomsten vertrekhal maar niet het land in mocht.

Voor jong - althans vanaf 12 jaar - en oud is er het muziektheaterstuk Het domme paard van Alexander Knaifel. De tekst bestaat uit vijf-

[p. 293]

tien in het Nederlands vertaalde Engelse kinderrijmpjes die gezongen worden door Jannie Pranger, aan de piano begeleid door Anita van Groningen à Stuling.

Kamermuziek

Sinds de oprichting in 1972 door Louis Andriessen en Willem Breuker, heeft een groot aantal componisten voor het Orkest De Volharding geschreven. De vaste bezetting van fluit, hoorn, drie saxofoons, drie trompetten, drie trombones, bas en piano bleken ook een uitdaging voor Allison Cameron (1963) en Scott Godin (1970). Beide Canadese componisten komen speciaal naar Leeuwarden om hun nieuwe werken - hedendaagse muziek met jazz- en rockelementen - toe te lichten voor het publiek.

Elliott Carter moet op het ogenblik zeker een van de oudste componisten zijn. Geboren in 1908, heeft hij een groot deel van het Amerikaanse en internationale muziekleven in de vorige eeuw van dichtbij meegemaakt. In Homages & Dedications blikt hij terug op die tijd. Het is een muzikaal eerbetoon aan componisten als Ives en Copland, ensembles als het Arditti Quartet en musici als Robert Mann, violist van het befaamde Juilliard Quartet. Met een tijdsduur van enkele minuten zijn het eerder miniaturen dan uitgebreide portretten. De bezetting is met een strijkkwartet, een viool- en cellosolist, klein en intiem gehouden.

Beeld en muziek

Een opmerkelijke trend van de laatste tijd is het integreren van beeld en muziek. Het verschijnsel is al jaren ingeburgerd in de popmuziek en de moderne dans, maar op het concertpodium is het verschijnsel - afgezien van de filmbegeleidingen die een tijdje in de mode waren - betrekkelijk nieuw. Een mooi voorbeeld is Paradiso van Jacob ter Veldhuis. Videokunstenaar Jaap Drupsteen maakte bij dit ‘multimedia oratorium’ beelden die tijdens de uitvoering op een groot projectiescherm in de omgebouwde Groninger Helpmancentrale zullen worden getoond.

Behalve beelden die illustratief zijn voor de muziek, worden in toenemende mate vooraf filmpjes vertoond die informatief van aard zijn. Tijdens het concert van het Nieuw Ensemble zal Elliot Cater zelf op enkele korte films van regisseur Frank Scheffer zijn werk toelichten. Iets dergelijks doet het Ensemble Prime. Zij voeren werken uit Claude Vivier. Hoewel de belangstelling voor deze in 1993 vermoorde Canadese componist de laatste jaren groeiende is, behoeft hij in Nederland bij een groter publiek zeker enige introductie. Daarom laat het Ensemble Prime delen zien uit de documentaire die Cherry Duyns en Reinbert de Leeuw voor de vpro maakten.

Nieuwe digitale technieken zorgden begin jaren tachtig voor een standaard (midi) waardoor het voor musici gemakkelijker werd om met elkaar te musiceren en dit digitaal vast te leggen en te noteren. Georg Hajdu ging nog een stapje verder en creëerde via Internet een internationaal concertpodium. Wat nog niet eerder kon, werd nu mogelijk: musici over de hele wereld kunnen gezamenlijk musiceren zonder dat ze hun woonplaats hoeven te verlaten.

Deze nieuwe vorm van samenspelen paste Hajdu toe in zijn compositie Quintet.net, die vanuit Theater Romein wordt uitgevoerd door de fluitiste Anne la Berge en gelijktijdig door musici uit Duitsland en Amerika. Een muzieknotatiesysteem zorgt ervoor dat de gespeelde muziek meteen voor iedereen zichtbaar wordt op een aantal notenbalken. Hoewel het hier strikt genomen niet om een première (die vond

[p. 294]

vorig jaar plaats) gaat, is het element van improvisatie zo groot dat er eigenlijk iedere keer sprake is van een nieuwe compositie.

Repertoire vernieuwing

Letterlijk nieuw leven blazen in het repertoire van harmonie- en fanfareorkesten is de bedoeling van New li(f-v)e on Stage, een initiatief van MuziekGroep Nederland en het Nederlands Instituut voor de Blaasmuziek. Het is een project dat vier jaar gaat duren en vooral zal bestaan uit het verstrekken van opdrachten aan componisten. De composities moeten een vernieuwend karakter hebben want het streven is niets minder dan het blaasorkest een volwaardige plaats te geven naast het symfonieorkest. De resultaten zullen aan het eind van ieder jaar ten gehore worden gebracht door een fanfareen een harmonieorkest die steeds afkomstig zijn uit een andere regio. Op die manier hoopt men landelijk een groot aantal orkesten vertrouwd te maken met vernieuwende blaasmuziek.

Het eerste concert in de serie wordt gegeven door het Frysk Fanfare Orkest en het Amsterdams Blazers Collectief. Op het programma staan nieuwe composities van Daan Manneke, Ron Ford, Cornelis de Bondt en Alexander Comitas.

Agenda

12, 13 en 14 september - Groningen, Helpmancentrale: Jacob ter Veldhuis & Jaap Drupsteen, Paradiso; Noord-Nederlands Orkest en de vrouwen van het Noord-Nederlands Concertkoor; dirigent: Alexander Liebreich; Beatrice: Claron McFadden (sopraan); Dante: Tom Allen (tenor).

28, 29 en 30 september - Groningen, Festival Wolfgang Rihm.

28 september Leeuwarden, De Harmonie: Rihm, Styx und Lethe; Noord-Nederlands Orkest; dirigent: Bernhard Klee; cello: Lucas Fels.

12 oktober - Leeuwarden, Theater Romein: Hot Canadian, Orkest de Volharding en Ensemble Prime.

1 en 2 november - Drachten, De Lawei (1 nov.) en Leeuwarden, De Harmonie (2 nov.): Penderecki, Symfonie nr. 3; Noord-Nederlands Orkest; dirigent: Antoni Wit.

18 november - Heerenveen, De Rinkelbom: Frysk Fanfare Orkest en het Amsterdams Blazers Collectief, New Li(f-v)e On Stage.

21 november - Leeuwarden, Theater Romein: Anne Round en ensemble De Ereprijs, Anne la Berge, Hanna Kulently, Georg Hajdu.

6 december - Groningen, Stadsschouwburg: Jonathan Dove, Flight; Nationale Reisopera.

24 en 26 januari - Drachten, De Lawei (24 jan.) en Leeuwarden, De Harmonie (26 jan.): Glass, Vioolconcert; Noord-Nederlands Orkest; dirigent: Nikolai Alexeev; viool: Robert McDuffie.

18 februari - Leeuwarden, Theater Romein: Het Domme Paard

7 en 8 maart - Leeuwarden, De Harmonie (7 mrt.) en Drachten, De Lawei (8 mrt): Van Domselaer, Symfonie; Noord-Nederlands Orkest; dirgent: Bernhard Klee.

14 maart - Drachten, De Lawei: De Meij, Symfonie nr. 2 ‘The Big Apple’; Noord-Nederlands Orkest; dirigent: Jurjen Hempel.

16 maart - Leeuwarden, Theater Romein: Elliot Carter, Homages & Dedications; Nieuw Ensemble; dirigent: Ed Spanjaard; sopraan: Susan Narucki.

11 april - Leeuwarden, De Harmonie: Hornemann, Gurre Suite; Noord-Nederlands Orkest; dirgent: Dirk Vermeulen.

26 april en 1 mei - Leeuwarden, De Harmonie (26 apr.) en Drachten, De Lawei (1 mei): Numan, Opdrachtwerk; Noord-Nederlands Orkest; dirigent: Alexander Vedernikov.