Trotwaer. Jaargang 33

[p. 284]

Noord Nederlandsche Boekhandel
Al in heale ieu in aparte saak
Jitske Kingma

Hast mear as twa ieuwen hat de winkel op 'e hoeke fan 'e Foarstreek en de Koaningsstrjitte yn Ljouwert boekhannel west. De âlde sfear is suver noch wat te priuwen. Der binne sels noch taastbere herinnerings út de foarfoarige ieu. It lêste restje foarried fan bygelyks De grietmannen in Friesland (‘gedrukt voor rekening van de schrijvers en te bekomen bij W. Eekhoff te Leeuwarden Nov. 1848’), is noch altyd te keap.
Dat wol net sizze dat it in âldfrinzige winkel is dêr't it stof fan ieuwen op ûnferkeapbere boeken leit. Arend Runia dy't de winkel yn 1953 oernaam, wie ien fan de earsten dy't de boekhannel yn de jierren sechstich-santich in iepen oansjen joech. En letter, yn de iere jierren njoggentich, rûn soan Theo foarop mei automatisearring en ynternet.
In portret fan hast fyftich jier boekferkeap yn Ljouwert troch de eagen fan Dicky en Theo Runia fan de Noord Nederlandsche Boekhandel.

Arend Runia wurke oan it begjin fan de jierren fyftich by printerij Jongbloed. Hy hie niget oan boekferkeap en oerlei yn 1953 mei L. Havenga, doetiidske eigner fan de Noord Nederlandsche Boekhandel oer in oername. Yn april waard dat allegear offisjeel yn oarder makke, mar de folgjende dei wie Havenga dea. Runia stie der allinne foar. Hy wie 23 jier en hie gjin sint. Hy ferstoar yn 1999.

Dicky Runia, syn widdo, fertelt oer dy earmoedige begjinjierren, doe't de boekhannel der noch hiel oars útseach:

‘It wie in hûs mei allegear gonkjes en treppen en moarmeren flierren. Der is ris in sigeuner nei boppen kommen en dy hat de tekkens fan it bêd helle. Je hiene der gjin sicht op. De kasten rikten oan it plafond ta en je moasten der mei trepkes by. De etalaazjes wiene allegear ticht, mei doarkes deryn. Je mochten net sels omsneupe. Op tafels leine standertwurken en skiednisboeken. Der wiene ek streekromans fan Callenbach, boeken oer godstsjinst en keunst. En fierders psalm- en gesangboekjes en boeken oer de natuer. As je wat sochten, dan fregen je dat oan it personiel en dan waard it foar 't ljocht helle. Myn man hie fjouwer famkes en in jonge yn tsjinst. Dy hiene der in protte wurk fan om alles te beskriuwen. Der wiene gjin masines, dus alles kaam yn grutte boeken te stean. It wie in ôfgryslik wurk om alles by te hâlden.’

As minsken yn de winkel kamen, dan advisearre Runia harren. As er ynkocht dan hie er faak al yn 'e holle foar hokker klant guon boeken nijsgjirrich wêze soene en dêr wiisde er harren dan op: ‘Minsken kamen del, dan waard fan alles toand en hja praten oer de boeken. Dêrnei waard besluten. Dêr wie allegear tiid foar.’

Yn de begjinjierren lei der op 'e souder in enoarme foarried fan útjouwerij Meijer en Schaafsma, de eigners fan foar Havenga. Dy hie

[p. 285]

Soan Theo en mem Dicky Runia fan de Noord Nederlandsche Boekhandel yn Ljouwert (foto S. van Ek)

Runia der by keapje moatten: ‘Der stie in hiel protte âld spul út it begjin fan de foarige ieu. De winkel en de souder stienen der fol mei. Foaral boeken fan mr. L.J. van Apeldoorn, bygelyks De synode en de kerkgoederen. Dy hie yn de oarloch ferkeard west hie en dêrom woene de minsken de boeken net mear ha.’

Yn 1964 trouden Arend en Dicky en sûnt dy tiid wie sy altyd by de boekhannel belutsen. Se holp altyd mei en stie ek yn 'e winkel: ‘Myn man en ik liezen alle jûnen in pear oeren en dan praten wy der oer. Under oaren de literêre standertwurken fan bygelyks Vestdijk en Slauerhoff, mar ek in protte oer keunst en skiednis. Sneins gongen wy nei musea yn Amsterdam.

Troch de wike namen wy altyd boeken mei nei boppen. Myn man makke oeral oantekeningen fan: tink om dit, dat moatte wy besprekke, tink om dit of dat. Nei't er stoarn is fûnen wy echt oeral briefkes.’

Soan Theo follet oan: ‘Hij hield ook alle literaire programma's bij en maakte aanteke-

[p. 286]

ningen. Vroeger hadden boeken die in tv-programma's besproken werden heel veel effect. Als Adriaan van Dis of Boudewijn Buch aandacht besteedde aan een bepaald boek, stonden de mensen de volgende dag in de rij in de winkel. Nu is dat veel minder zo.’

Yn 1973 hie it echtpear Runia de earste grutte ferbouwing fan de winkel. Doe waard de hiele gonkjeboel ferboud ta in grutte romte. De wenromte boppe bleau wol yn styl en it prachtige Frânske plafond waard yntakt litten. De winkel waard iepen en rom. Minsken koene frij sneupe en alles besjen, frij nij foar dy tiid, al wiene der mear boekhannels dy't der mei begûnen.

Frou Runia: ‘De dei fan de iepening wie in gouden dei. Myn man frege him ôf oft minsken it no net te moai fine soene, no't it âlde fuort wie. Mar der kamen safolle minsken op de iepening ôf. Wy ha in fantastyske omset draaid dy dei.’ It Leeuwarder Weekblad skreau: ‘De Noord Nederlandsche Boekhandel [...] heeft met de recente verbouwing een enorme metamorfose ondergaan. De winkel is vrijwel onherkenbaar veranderd in een zee van licht en ruimte, waarin de bezoeker ongehinderd kan rondgaan, zoekend en spiedend naar het boek of materiaal, waar zijn/haar verlangen naar uitgaat.’

Seksuele revolúsje

Doe begûnen de bêste jierren foar de boekhannel. Der kaam jild los en minsken kochten djoerdere dingen. Sa gongen der frijwat Winkler Prins ensyklopedyen de doar út, gau goed foar in pear tûzen gûne. Frou Runia: ‘Wat yn dy tiid ek hiel goed rûn wie it boek Het grote wonder, oer de befalling. It wie foar it earst dat der in boek mei ôfbyldingen oer swangerskip en berte wie.’

It wie de tiid fan de seksuele revolúsje en wat de literatuer oanbelanget sloegen Jan Cremers en Jan Wolkers foar master op: ‘Dy boeken waarden ûnder de toanbank wei ferkocht. It moast allegear stikem. Mar der kamen in protte minsken foar en sa wie it in moaie kassafolling. Ik haw Ik Jan Cremer sels ek lêzen, dat fûn ik wol nijsgjirrich. Mar letter binne wy der mei ophâlden. Wy woene net mear mei de massa meirinne.’

Minsken kamen ek foar boeken oer seksuele foarljochting: ‘Soms bedoelden se dan porno en dy minsken, meast mannen, stjoerden wy nei Geeske Seks, in winkeltsje even fierderop yn 'e Koaningsstrjitte. Sy sei altyd: “Bedankt dat jum mij sufeul klanten sture.” It wie ien fan de earste sekswinkels yn Ljouwert. Der leine lege doaskes Prodent yn de etalaazje as kamûflaazje, want it mocht net fansels, sa'n winkel. It wie in fleurich frommes. Se siet altyd yn it strjitsje yn de sinne. Se hie de brune bân en koe de mannen wol oan. Se besloech alles mei de gek. Wy hiene nea lêst fan har. No sit der in metadonprojekt, dat is hiel wat oars. Se hingje altyd om en smite de rotsoai foar je doar.’

Yn de jierren santich wie de nnb in aparte boekhannel, foar yntellektuelen, notarissen en histoarisy. Datselde publyk komt no noch.

Yn de jierren tachtich kaam der in yngripende feroaring. De Runia's kochten en ferbouden it pân fan Slauerhoff, de âlde jongereinbibleteek, deun by harres en Dicky begûn in eigen boekhannel mei twaddehâns guod en fûnsrestanten. Doe kaam ek it spul fan souder, de nea ferkochte boeken fan útjouwerij Schaafsma en Meijer foarop. Dat wie wat nijs foar dy tiid.

Nei fiif jier is se der wer mei ophâlden, se fûn it te nuodlik om allinne yn de winkel te stean. Der wie altyd in protte stellerij en fernieling. Sa kamen der ris twa jonges dy't mei de boeken troch de winkel goaiden. Doe't se de folgjende dei mei in grutte hûn op 'e nij de win-

[p. 287]

kel yn kamen, wie it har oer.

Yn de jierren njoggentich waard de saak wer yngripend ferboud. Yn de kelder, earder de keuken foar tsjinstfammen, soene cd-roms ferkocht wurde, mar dat kaam nea fan de grûn. No steane der kompjûters en de dûbele foarried. Yn 1987 kaam soan Theo yn 'e saak. Hy hie niget oan automatisearring en paste dat ta yn 'e winkel. Sels woe er ek graach yn de boeken. Hja wurken doe mei har trijen yn 'e winkel en hiene middeis Henny Snijder-Peetsma as help. Dy wurket der no noch, yntusken tweintich jier.

Frou Runia docht it wurk mei in soad nocht: ‘Wy ha altyd in manjefifike winkel hân. Wy ha in hiel soad fêste klanten, dy't al jierren en jierren komme, soms wol 35 jier lang. Minsken sizze faak: hoe kin it dat jim dit of dat hawwe, wy fine dat nergens mear. Myn man hat ek altyd in protte oansjen hân by de minsken. Dat fernaam ik benammen doe't er stoar. Wy krigen safolle brieven en kaarten mei positive ferhalen oer myn man. Dêr wie ik hiel bliid mei.’

Nei't er stoarn wie, moast se hiel bot wer har eigen lykwicht sykje. Se miste him ferskriklik, foaral ek it tegearre lêzen en der oer praten. Hy woe mei de kiste troch de winkel as er begroeven wurde soe: ‘Hy sei, de boekhannel is myn libben. Wy ha it dien sa't syn winsk wie. Wy stiene hjir mei ús allen en rûnen mei de kiste de hiele winkel troch.’

In skoftsje nei syn ferstjerren is de hiele solder leechhelle en it grutste part ferkocht oan in antikwariaat. Dat woe se doe út de wei ha.

Ferkeaptrends

Oer wat hjoed-de-dei rint is Theo dúdlik: ‘Esoterie is uit, theologie zit in een klein verdomhoekje en met Harry Potter en Rink van der Velde is de piek ook voorbij.’ Wat se wol in protte ferkeapje is Fryske skiednis en boeken

De Noord Nederlandsche Boekhandel oan de Ljouwerter Foarstreek. (foto S. van Ek)

oer de Earste en Twadde Wrâldoarloch. In oare topper is Geart Mak. Fan syn De eeuw van mijn vader en Toen God verdween uit Jorwerd gongen der hûnderten eksimplaren oer de autintike houten toanbank.

Benammen de boeken dy't yn 'e etalaazje steane wurde goed ferkocht. Der binne njoggen

[p. 288]

etalaazjes, ynrjochte op tema. Dicky Runia feroaret alle dagen ien. Se skriuwt noch altyd op hokker boeken út de etalaazje ferkocht binne, dêr hat se aardichheid oan. Sa'n tsien oant tweintich persint fan de omset komt troch ferkeap fan boeken út de etalaazje.

Theo Runia hat syn eigen etalaazje, op ynternet: www.nnbh.com en www.internetboekhandel.nl. Dêr steane hûnderttûzen boeken op, fjouwertûzen mei in foto en in omskriuwing. Dat binne foaral boeken oer Fryslân en alles wat der mei te meitsjen hat. Theo hat regele dat hy by de grutste sykmasjines boppe-oan stiet mei de nnb. Syn hiele foarried is yndeksearre yn dy sykmasjines en in pear jier lyn hat er alle domeinnammen mei boekhandel en boeken kocht. Syn syksysteem sit sa goed yninoar, dat oare útjouwerijen en kollega-boekhannelers him al frege ha hoe't er dat dien hat. Mar dat bliuwt syn geheim. De ynternetferkeap is yn it earste fearnsjier ferlike mei ferline jier mei 145 persint tanommen.

Theo sjocht foar de takomst ien grutte bedriging: it loslitten fan de fêste boekepriis. ‘Dan is er alleen maar ruimte voor de massa en zie je de kleinere boekhandels verdwijnen. Het gaat alleen maar om het marktaandeel. Als de top onder de inkoopsprijs gaat verkopen, wat je nu al bij cd's ziet, dan blijft er voor veel mensen niks meer over. In België zie je dat ook, daar is in veel plaatsen niet eens meer een boekhandel.’

Wat er ek hieltyd mear sjocht, is dat grutte postbusfirma's de abonneminten op blêden en rigen oernimme. Sa binne se koartlyn de gemeente Ljouwert as klant foar fêste bestellingen kwytrekke. Dat stekt him tige, om't er it te kâldwei, sûnder warskôging of petear, te hearren krige en om't er fynt dat de gemeente lokale bedriuwen stypje moatte soe.

Foar Theo sitte de spesjalistyske klanten dy't net nei de winkel komme kinne benammen op Ynternet. Minsken dy't aparte dingen sykje, oft it no oan 'e Foarstreek is of yn de firtuele winkel, se sille wat him oanbelanget noch lang by him terjochte kinne. De winkel mei dan as apart jilde, as je nearne oars terjochte kinne ha je foar guon boeken by de Noord Nederlansche Boekandel noch in kâns. En dat wolle Theo en Dicky Runia graach sa hâlde.