Trotwaer. Jaargang 33

[p. 225]

Medea net iennichste hichtepunt fan Tryater
Piter Terpstra

Yn de foarpublikaasjes en letter ek yn de kritiken like it der op, dat it toanielselskip Tryater nei it jier 2001 tagroeid is mei it spyljen fan in Grykske trageedzje en dat it him weage hat oan Medea fan Euripides, dy't sjoen wurdt as ien fan de grutste treurspulskriuwers yn de Aldheid. Heiner Müller syn Philoktet, basearre op Sophokles syn Philoktetes, dat yn 1989 yn de enoarme romte fan de ôf te brekken elektrisiteitssintrale yn Ljouwert spile waard, soe dan in oanrin west hawwe nei wat goed tsien jier letter in soarte fan bekroaning op it 35-jierrich oeuvre fan Tryater wurde soe. Ik leau der neat fan.

As Medea yndied as it hichtepunt fan dat oeuvre beskôge wurdt dan soe dat betsjutte dat it útkomt boppe wat Tryater mei stikken fan ûnder oaren Shakespeare, Ibsen en Hugo Claus al lang berikt hat. In ûnderlinge fergeliking liket my lykwols ûnmooglik.

As fan Euripides sein wurdt dat er de djipste skûlhernen fan it minsklik hert ûnmeilydsum oan it ljocht bringt en it leed dat de leafde mei him meibringt trochkringend werjout, dan hoecht dat net te betsjutten, dat er dêr yn de fiifentweintich ieuwen dy't nei him kamen ûnneifolchber yn west hat en dat in toanielselskip pas it heechste berikt hat as it syn stikken rjocht dwaan kin.

Dizze trageedzje giet oer djippe leafde, dy't oerslacht yn bline haat. Neidat de keningsdochter Medea de keningssoan Jason holpen hat it Gouden Flues te feroverjen, moatte se nei Korinte flechtsje. Dêr kin Jason kening wurde, at er mei de dochter fan de kening dêre trout. Hy lit Medea yn 'e steek. Dy har grime en

Jan Arendz en Marijke Geertsma as Jason en Medea. (foto Ben van Duin/Tryater)

wraaksucht wurde yn it stik oangripend werjun. Se fergiftiget harren beide bern en slacht dêrnei de hân oan harsels.

Dat in Grykske trageedzje ek yn ús tiid noch oansprekt is in feit dat troch Tryater befêstige wurdt, al hawwe wy al lang oare toanielfoar-

[p. 226]

men kennen leard. Yn Medea barre skokkende dingen, mar foar in grut part komme se oer yn ferheljende foarm. Skakespeare is winliken, ieuwen nei Euripides, de earste grutte toanielskriuwer dy't yn sênes de hanneling ek op it toaniel bringt, mei dramatyske en komyske effekten. Hoe geweldich dat wêze kin hat Tryater yn 1989 yn Richard III sjen litten. Ik wol dus mar fêststelle dat wy Medea net as in pas troch kwalitative ûntjouwing berikt resultaat yn de artistike prestaasjes sjen moatte.

Wol is it sa dat it selskip it prestearre hat om ien fan de grutste Grykske trageedzjes sà oer te bringen dat it foar in grut part jonge Tryaterpublyk, dat dúdlik syn easken stelt, oansprutsen wurdt, hoe oerdramatisearre de ynhâld eins ek is.

De bewurking fan Andy Daal en de oersetting fan Bouke Oldenhof hawwe in byldzjende Fryske tekst yn geve, noch gebrûklike taal as resultaat hân. It dekor hie yn de Aldheid faak allinne in oantsjuttende funksje. Roel Schneemann hat der yn dizze produksje lykwols sfearfol foarm oan jûn. Opfallend binne de ljocht- en skaadeffekten. De troch Roos van Geffen ûntwurpen kostúms drage der ta by dat der grutte mooglikheden wiene foar de presintaasje fan dizze trageedzje.

Op de fraach hoe't regisseur Andy Daal dy benutte hat, blieken - net sasear by it publyk as wol yn in pear resinsjes - de antwurden net ûnferdield geunstich te wêzen. Mar ik tink dat de kritisy in soad nuansearring yn de rezjy ûntkommen is. En as de oeraktearring fan de wanhopige Medea bekritisearre wurdt, dan stel ik dat de Grykske sentiminten troch harren tefolle mei Fryske eagen besjoen wurde. Al leau ik net dat it spyljen fan Medea it hichtepunt is yn de karriêre fan Marijke Geertsma. Dan moat men alteast inkele oare hichtepunten ferjitte. Mar benammen mei Jan Arendz as Jason bringt se it spyljen fan dizze trageedzje wol ymposant.

Ik haw my al ôffrege wêrom Joop Wittermans de tekst fan de boade (de ferteller) sa achteleas en sûnder folle diksje bringe moat. Miskien wol de regisseur in dúdlik kontrast skeppe mei de swierladen rollen fan de oare akteurs. En dat is noch net iens sa gek.