Trotwaer. Jaargang 33

Wolle jim de doar wol even tichtdwaan? Moai!
Henk van der Veer

‘En as beppe dea giet, wurdt se fêst in fûgel. In mosk, in protter of miskien ek wol in seemok.’ Dizze twa sinnen, dy't de beppesizzers fan Hylkje Goïnga boppe har rou-advertinsje sette, binne sa typys Hylkje dat ik net wit oft ik der no om gûle of glimkje moat. Mei hast deselde wurden hie Hylkje ek alris mei mij oer it libben nei dit libben praten. ‘Witst wat ik sa moai oan Sint Maartens zee fyn? It is fral hearlik om lange kuiers bij it strân lâns te meitsjen. Dan tink ik wolris, as der in libben nei dit libben is - en der leau 'k wol in bytsje yn! - dan soe ik in seefûgel wêze wolle. In seemok dy't him los en frij fuortbeweecht. En dan kinne de bern letter at se in seefûgel fleanen sjogge, sizze: miskien is dat mem wol...’

Op 27 april praat ik foar it lêst mei har. Yn it Sint Antonius (‘begrypsto no dat se dat Sint der foar weihelle ha?’) sikehûs fan Snits leit se as in siik fûgeltsje yn in fiersten te grut bêd. Se hat mij dy deis trije kear belle. As ik de voice-mail ôflústerje ha 'k fuort yn 'e gaten dat it ‘mis’ is. Yn dat kreakheldere ienpersoans- sikehûskeammerke leit se finzen oan in soerstofsonde. Ik bliuw net lang en wimpelje har oanbod om nei har húske yn smz ta te gean beslist ôf: ‘Ik kom oer in pear dagen wer..’

Op 3 maaie krij ik yn 'e hal fan it sikehûs in geweldige dreun. Hylkje leit net op ‘har’ keammerke. Mei in akelich foargefoel freegje ik oan 'e baly ‘wêr't mefrou Goïnga is’. As de freonlike mar net al te taktise meiwurkster nei in druk op it toetseboerd fan it kompjûterskerm ôflêst dat ‘mevrouw Goïnga op de ic ligt’, wurd ik stienkâld. Suver ferdôve rin ik de treppen op, dêr't ik op 'e gong dochter Pepi tsjin kom. Fierder gean ik net. De wiken dy't folgje ha 'k hast alle dagen kontakt mei Hylkje har bern. De berjochten, dy't eins striemin binne, wolle net yn

[p. 197]

mij del. Ik stek leaver de kop yn 't sân.

Nammerste grutter is de klap as ik op 24 maaie, it berjocht fan har ferstjerren te hearren krij. Ik bin der folslein ôf.

Hylkje wie net sa mar in freondinne. In minske as Hylkje wie der mar ien, se wie folslein unyk. Wij hiene al jierren in hiel yntinsyf kontakt. ‘Alles’ wat ik skreau, krige sij ûnder eagen. En der soe ‘noait’ in ferhaal of in kommentaar bij har op 'e post gean, as ik it net lêzen hie. De folsleine typoskripten fan Nei it park en Tine en ik, foar in part yn kopy, foar in part orizjineel, joech se mij: ‘Sju, dit moast do mar ha, ik wit net wêr'st der mei hinne moast, mar toe mar...’ En altyd sieten der fan dy lytse kattebeltsjes oan 'e ferhalen fêstplakt: ‘Moandeitemoarn, 30.11.98 Henk, fynst it wat of fynst it mar niks. Groeten foar allegear, Hylkje, dus.’ Yn wêzen hie se hielendal gjin selsbetrouwen en Klaas Jansma sloech de spiker op 'e kop doe't er yn syn I.M. kursyfke (Friesch Dagblad, 26.05.01) oer Hylkje skreau: ‘Hja hie, hoewol in master op it skerpe wapen, net folle selsbetrouwen. Dat hat men faker mei krityske minsken, en kritysk wie se, en dêrmei ek wolris wat erchtinkend.’

Ut de skatkeamer fan har brieven en kattebellen dy't se oan mij skreau helje ik hjir in tal persoanlike herinneringen oan.

De freonskip mei Hylkje wie yn dy sin sa bysûnder dat ik mei har dingen beprate, en net allinne oer literatuer, dy't ik net mei myn neisten diel(de). Blykber wie dat bij har ek it gefal. Op freedtejûn 15 septimber 1989, as se yn har twadde húske yn Sint Maartenszee sit skriuwt se mij: ‘...en do Henk, bist de iennichste dy't wit fan al dy dingen. Mei myn bern haw ik it der noait oer.’ Dy brieven dy't Hylkje út smz wei skreau, einigen noait yn mineur. Ut dyselde brief in moai foarbyldsje oer har ytgewoanten:

Hylkje Goïnga en Henk van der Veer ferline simmer yn Sint Maartenszee, mei harren oanwinsten fan de ‘Kofferbakmarkt’: in ikoan en Alderheljen fan A.M. Wybenga. (foto Piety van der Veer)

‘Ik ha jûn byf hân, fan 't hynder - en dat stie my al kôgjende sa tsjin, dat ik it net opiten ha - soe ik ris goedkeap...’ Hylkje iet altyd fan dy mûzehapkes (‘ik ha myn salmslaatsje even opiten, fan Poiesz’), noait normaal en faak op 'e frjemdste tiden.

Ien fan har meast entûsjaste brieven krij ik op 10 septimber 1989. It giet oer it Boekewikegeskink fan 1990: ‘...Henk, ik kin dy fertelle (fal net fan 'e stoel, nee gjin G.J.priis, dan krijst f 100,=), dat ik frege bin om it boekewikegeskink foar 1990 te skriuwen. “De tomaat” fan Eppie wie it foarige jier - sa lang moast it ûngefear - in hiele eare, en (hâld dy beet) ik ha it

[p. 198]

al ôf, ja, hoe is it mooglik, ik stean sels ek fersteld. Allinnich ik ha noch gjin titel, mar der moat it wurd “fiver” yn. No ja, ik ha oant jannewaris ta de tiid. Jim binne (bûten Klask Snoek) de iennichsten dy't it witte, dat ik dy opdracht krige. Ik ha teminsten sein, dat ik NET wol dat se it tsjin ien sei, omdat ik net wist oft it wol wat waard. Ik fertel jim NET wêr't it oer giet, mar as jim wolle, mei jim it lêze.’

It Frysk Boekewikegeskink komt op 13 maart 1990 út en Hylkje oerlanget it earste eksimplaar oan Tiny Mulder. Opfallend dêrbij is dat de úteinlike titel neat mei in fiver te krijen hat. De novelle hjit, sa't bekend is, Op stap. Titels pankoekbakte Hylkje dochs faak mei om, mear as ien kear haw ik foar har ferhalen dan ek titels betocht. Sa wie de oarspronklike titel foar Nei it park ynearsten Achter slot.

Al dy ferhalen skreau Hylkje earst mei de pinne op en typte se earst letter út. Ik ha har noait in kompjûter oanprate kind, in tekstferwurker wie it ‘hoogst haalbare’: ‘...in djoer ding, Henk, sa as dy fan dy, mar as der wat oan mankeart, dan bist ek wol sa de lul...’

Yn har korreksjes wie Hylkje altyd hiel sekuer, gjin inkeld foutsje ûntkaam har, se hie in enoarm taalgefoel. Frans wie ien fan har favorite talen, dêr joech se ek wol bijles yn. Italiaans en Sweeds koe se ek goed neikomme. Ingels hie folle minder har foarleafde. Al skafte se wol tagelyk mei mij de thematische woordenschat Engels fan Intertaal oan. Alle dagen stampte se der in tal blêdsiden yn, om har talekennis te fergrutsjen. Dat se in geweldige taleknobbel hie, dêr rûn se fansels net mei te keap.

Alhoewol, doe't se ferline jier wer ris meidien hie oan it Groot Dictee der Nederlanden, liet se mij har resultaat sjen. Seis fouten. ‘Fynst dat goed, je?’ ‘Goed? De lanlike winner hie mear as tsien fouten, Hylkje!’

It like wol oft Hylkje letters friet, yn alle soarten en maten, yn alle talen. En net allinne literatuer. Ut 'e skroeven, ik koe har werklik net blider meitsje, wie se as ik wer ris in steapeltsje Weekends, Story's of Privé's brocht. Yn Sint Maartenszee, dêr't wij ús fakânsjes ek altyd trochbringe, fûn se it hiel spannend as ik bij skimerjûn fan dy pulpblêden út 'e âldpapierkontener klaude. Gefolch wie wol dat se de oare moarns hiele lytse eachjes hie, se hie oant djip yn 'e nachten dy blêden lêzen. En wa't net better wist soe tinke dat Hylkje omgong hie mei alle bn'ers, se koe ommers alle in's en out's fan 'e Gooise Matras.

Wiene der noait ris dingen oan Hylkje dy't yrritearden? Oh fansels, it wie gjin hillige, se gûlde soms samar. En as ik ergens it mier oan haw, dan binne dat gûlende froulju. Hylkje wie ek seldsum nayf. Omdat se sels altyd fan it goeie fan 'e minske útgong, wie se stomferbaasd wannear't se besoademitere waard. De hele affêre mei Hylke Speerstra oer de fertaling fan It wrede paradys, simmer 2000, is der in skrinend foarbyld fan. Dat Pieter de Groot har letter (Leeuwarder Courant, 30.06.00) ferwiet, dat se neilitten hie om de útjouwer om sa'n briefke te freegjen, woe se mar net mear op reagearje. Ik haw oars àl swart op wyt (in ôfskrift fan in briefke oan Hylke S. datearre op 24.01.99), dat Hylkje wol om in skriftlik kontrakt frege hat!

Ut en troch wie se ek sleau. Har beurs is mear as ienris út it kuorke fan ien fan dy gekke lytse fytskes fan har stellen. Ik mocht dat dan ‘noait’ tsjin Thys sizze. ‘Noait’ hear, want ik fyn it sà stom fan mysels...’

En hoe faak soe har riidbewiis net ferrûn wêze? Op 10 augustus, no aansens trije jier lyn, krige ik in kladsje fan har mei: ‘Bin even thús west, want myn riidbewiis wie ferrûn - no wer

[p. 199]

klear, gean no wer de dyk oer, it is 12 oere 30.’ En rekkenje mar dat se hurd ried, folle hurder as men tinke soe. En dat paste dan wer net bij har miljeubewustens.

Yn har garaazje yn Ysbrechtum stiene waskkuorren fol mei âlde bier- en frisdrankblikjes, dy fandele se op har fytstochtsjes út 'e bermen wei. En it heucht mij net dat se mij oait in brief yn in nije slúf tastjoerd hat: ‘Foardat ik it ferjit BEWARJE ALLE Trotwaerenveloppen. Sa besparje wy beammen...’ (12.12.98, 20.00 oere 15)

It miljeu hie har omtinken, mar tink no net dat Hylkje in fanatike bistefreon wie. Har ôfgriis foar spinnen bygelyks wie grut. Yn septimber en oktober stiene yn har hûs oan 'e Finne yn Ysbrechtum oeral omkearde glêzen mei derûnder grouwe spinnen dy't in akelige dea stoaren.

Hiel opfallend wie ek dat Hylkje noait in postsegel op har brieven oan mij plakte, se skraste ienfâldich har adres troch en sette mines der foar yn 't plak. Dat fûn se dan wer ‘freeslik spannend’, mar se gong der moai mei troch. Har nijjierskaarten wiene fan in ferpletterjende ienfâld: meastal in útknipt fûgeltsje fan read papier. Dy foar dit jier wie goudkleurich: ‘foar jim allegearre: in sûn, goed en sinnich 2001’

In fûgel fleach fuort
boppe it bloeiende lân
har sang klinkt noch nei.

Tsjits

Al dy kaarten, dy brieven, dy kladsjes en kattebeltsjes, ik bewarje se as in kostber besit. En foar al dy minsken dy't har ferhalebondels net hawwe, it soe fantastys wêze dat har sammele wurk yn in linnense bân útbrocht waard. Goasse Brouwer, fan Frysk en Frij is de oanwiisde persoan om dy taak op him te nimmen. Op it omslach hoecht allinne mar in ienfâldich silhûet fan in seefûgel. Lykas op de liturgy fan 'e har ôfskiedtsjinst op moandei 28 maaie 2001.

In wûndermoaie tsjinst, al hie ik oars graach hân dat dy 29 jier letter plakfûn hie. De hilaritas yn 'e foarm fan in troch Hylkje sels skreaun briefke, en troch ien fan har bern op 'e binnenkant fan 'e tsjerkedoar prikt: ‘Wolle jim de doar wol even tichtdwaan? Moai!’, wie hielendal yn har styl. Bizar en humoristys tagelyk.