Trotwaer. Jaargang 33

[p. 174]

Wat Jurre sei
Sjoerd Bottema

Mindert en Babs Wijnstra, Ast gelok hast foar bern fan 8 oant 88. Afûk, Ljouwert 2000. 96 siden, f 24,90.

Soms kin de televyzje je oan it tinken sette. Dat komt Joast teminsten oer, ien fan de beide haadfigueren yn Ast gelok hast:

Joast sjocht it gesicht fan in jonge frou mei sniewite tosken op it skerm. ‘It gelok laket dy ta!’ ropt in man mei in swarte snor, de presintator fan de show. ‘Gryp it gelok! Spylje mei yn ús grutte lotterij!!!’ ‘In gek wurd,’ tinkt Joast, ‘gelok...wat is dat eins? En wannear hast gelok? Ast sa'n moai gebit hast miskien?’

Joast tocht fansels oan de jonge frou op de televyzje, mei de sniewite tosken, mar yllustratrise Babs Wijnstra jout fjouwer oare foarbylden fan lju mei ‘moaie’ gebitten: fan kninetoskjes oant hynstebek. It is in moai foarbyld fan hoe't tekst en tekeningen inoar fersterkje: de kombinaasje fan dy twa soarget foar in irony dy't oars ûntbrekke soe.

Moai droech is de humor op side 17:

Syn âlders sitte al wer nei in oar programma te sjen. It giet oer de trouwerij fan ien fan de prinsen. Joast hat der fanmiddei ek al wat fan sjoen. Dit is grif de herhelling, want se gean al wer nei it stedhûs en dat hoecht oars mar ien kear. Behalve as se foar de twadde kear trouwe. Mar dan is it meastal mei in oar en dit is noch deselde as fan 'e middei.

En op side 23 liket it wol of is Frits van Egters út De avonden oan it wurd:

Lichting 3 is geschied stiet der op 'e brievebus. Joast sprekt it ludop út: ‘lichting 3 is geschied.’ It klinkt geheimsinnich, fynt er, krekt sa't de dominee yn tsjerke praat. As er de brief foar Sjutsje troch de gleuf glide lit, seit er sacht yn himsels: ‘Lichting 4 is geschied in de naam van de vader, de zoon en de heilige geest, amen.’

Prachtich realistysk - sa beare jonges op dy leeftyd ommers gauris - is de dialooch op side 45:

‘Ik ha ek sa'n rêchsek,’ seit de jonge, ‘in grienen.’ ‘Soa,’ beart Joast. ‘Allinnich minen is grutter,’ giet de jonge fierder, ‘ik fyn minen moaier.’ Joast en Sjutsje sizze neat. ‘Der kin mear yn.’ ‘Leuk foar dy,’ mompelet Joast. Hy sjocht nei bûten nei de foarbysûzjende greiden en boerepleatsen. Mar de jonge is noch net útpraat. ‘Minen komt út Dútslân,’ seit er, ‘hat fan in echte berchbeklimmer west.’

En hearlik nuchter is de reaksje fan Sjutsje, as filosoof Jippe fertelt oer Diogenes, dy't yn in lege tonne wenne en oars net hie as in âld jas en in stok:

‘It is fansels wol altyd moai waar yn Grikelân.’ Joast en syn freondinne Sjutsje reizgje nei de haadstêd om dêr by de burgerlijke stand harren ljocht op te stekken oer wat gelok is. Joast hat de amtner fan de boargerlike stân op de televyzje ommers praten heard oer ‘het jonge geluk’, dat dy sil der wol mear fan witte. Mar earst bedarje Joast en Sjutsje op it Buro foar Drege Fragen. De frou dy't harren deryn litten hat, leit út wat de allerdreechste fraach is:

‘De fraach is wêr't we wei komme en wêr't we hinne gean,’ seit de frou earnstich. ‘Wy komme fan 't stasjon,’ seit Joast, ‘en we gean nei de burgelike stam.’

Datsoarte grapkes - it letterlik ynterpretearjen fan wat figuerlik bedoeld is, it trochinoar heljen

[p. 175]

fan twa ferskillende betsjuttingen, it ferhaspeljen fan drege wurden - komt faker foar, men soe it hast typearjend neame kinne foar Mindert Wijnstra syn humor. Fan overkill, wat oars maklik wol by dit soarte wurdboarterij, is lykwols gjin sprake. Ik jou noch ien foarbyld:

‘Spylje mei yn de postkoadelotterij!’ ropt de presintator, ‘it gelok leit op strjitte...en wa wit...is dat jím strjitte!’ De presintator wiist nei him, nei Joast. Jím strjitte, seit er, en hy sjocht Joast oan. Joast skrikt derfan. Us strjitte? ‘Ik sjoch even bûten,’ seit er.

It is it begjin fan Joast syn syktocht nei it gelok. Neffens Jurre, de amtner fan de boargerlike stân, is gelok in gefoel:

‘...it sit binnen yn dy. En dat gefoel hast, tink ik, ast wist dat der in oar is dy't echt fan dy hâldt en dy't mear fan dy hâldt as fan wat ek op 'e wrâld. En dat dat noait oergiet... sels net ast dea bist.’

Neffens de filosoof Jippe is gelok it antwurd fine op de fraach wat gelok is:

‘Want dan bist wer wat wizer wurden en wiisheid is in soarte fan gelok.’

Dat hat er net fan himsels, mar fan Aristoteles:

‘Wa't wiis is en tefreden mei wat er hat, dy fynt neffens Aristoteles it gelok.’

Tefreden wêze mei wat je ha, dan siet Sjutsje der net iens sa fier neist doe't hja yn 'e trein ûnderweis wiene nei de haadstêd:

‘Witste, ik tocht sa, sa tegearre yn 'e trein, sûnder

[p. 176]

bemoeierige âlders en dan bôle ite mei echte sûkelade...is dat gjin gelok?’

Mar oan'e ein fan it boek is it amtner Jurre, dy't it lêste wurd hat:

As Sjutsje it blikje leech hat, flijt se har tsjin Joast oan. Se lûkt de fuotten op 'e bank, har holle leit se op syn skouder. Joast fielt him waarm wurden en kribelich. Hy stoarret nei bûten, mar sjocht neat. (...) Joast ferskikt in eintsje. Sjutsje ferskikt mei. Hy kin har gesicht no sjen. Se hat de eagen ticht en suchtet in kear djip.
‘Jurre,’ seit se sacht, ‘wat Jurre sei, dat is foar my gelok.’

De tekeningen fan Babs Wijnstra binne gjin yllustraasjes by, mar ûnderdiel fan dit ferhaal mei filosofyske trekjes en binne al like prachtich en geastich as de tekst. En se binne royaal foarhannen, hast op elke side. It is dan ek folslein terjochte dat it omslach gjin ûnderskied makket tusken skriuwer en yllustrator. Harren oandiel is lykweardich. Tegearre fertelle se it ferhaal. Wat der bygelyks stiet op it stikje krante dat Joast fynt, wurde wy út de yllustraasje gewaar. En dat bart withoefaak. De geheimsinnige, trochmidden skuorde leafdesbrief bygelyks, dy't letter, as de beide helten tsjininoar oanlein wurde, in ôfskriuwer blykt te wêzen. De briefkes fan Joast oan Sjutsje en oarsom. Wat Joast sjocht as er nei boppen of nei ûnderen sjocht. Wat foar artysten op de merke de oandacht fan de minsken besykje te lûken. En op hokker manieren men in ‘weesmeisje’ trochseagje kin.

Dêr is mar ien ding op te sizzen: Komt dat zien, komt dat zien!