Trotwaer. Jaargang 33

[p. 137]

Oerwinning troch tefolle drama ferswakke
Jitske Kingma

Riek Landman, De oerwinning. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2000. 192 siden. f 32,50.

‘“Minne resinsjes, in soad sukses!” dat wie it stopwurd fan Tetman.’ Dat skreau Riek Landman foaryn myn eksimplaar fan Skaden oer de snie, har twadde misdiedroman. Se skreau dat nei oanlieding fan in petear oer minne resinsjes. Har earsteling wie krekt hifke en te licht befûn. Tetman syn wurden klopje presys foar Riek Landman. Se hat yntusken seis ‘Sigrid en Anke’ misdiedromans skreaun. Stoarmen fan krityk hat se hân, mar der wie gjin skerpe pinne dy't keare koe dat har boeken by tûzenen ferkocht waarden. Njonken dy fakânsjeromans, weage se har twa kear oan it dregere wurk mei In sterke frou en In echte man. Dy boeken waarden swierder beoardield en, benammen In sterke frou (mei fiiftûzen Rieks topper aller tijden), noch better ferkocht.

Koartlyn kaam har tredde ‘grutte roman’ (efterflap) út: De oerwinning. Echt Landman: flot en spannend, mar se hellet der safolle yn oeral dat je as lêzer bytiden ôfheakje, wol ôfheakje moatte, wolle je it yn reedlikens ferarbeidzje kinne.

It boek begjint oars wol moai. Landman set pake Jabik, pakesizzer Jetske en har eigenaardige húshâldinkje fan strak begrinze ûnôfhinklikens knap del. Dat is ek daliks Riek Landmans grutte krêft, dy mei fine pinsieltsjes delsette karaktertekeningen, dy flitsende konversaasjesintsjes, dy ferdúdlikjende bywurden. Mar it giet fout sadree't se oan it oerdriuwen slacht. De drama's stekke al nei tsien siden de kop op en it wurdt allinne mar minder, grutter, swierder, breder.

Pake en Jetske wenje earst tegearre yn Den Haach. Har âlden en har broerke binne ferûngelokke doe't se njoggen wie. Sels ûntspoart se al frij jong. Pykt der jûns nei tsienen tuskenút om by in groep smokende, drugsbrûkende âldere jeugd om te hingjen en komt letter en letter thús. Har pake is syn frou en bern al oan syn hurde wurkjen ferlern en ferhuzet mei Jetske nei Fryslân om foar te kommen dat er ek har noch kwytrekket. Se binne op elkoar oanwiisd, hâlde in protte fan elkoar, prate in opmerklik bytsje oer saken dy't har echt dwaande hâlde en beheine inoar likefolle as se inoar romte jouwe.

Jetske hat pake syn lêste kâns op leafde, Kobe Frieswijk, mei har stûfens fuortjage en pake hat Jetske har selsfertrouwen in dúst jûn, mei't er sa noed foar har stiet, dat er him oeral mei bemuoit. Sa krijt se net de kâns, har eigen fouten te meitsjen. Se moat dan ek wol flechtsje, fansels folslein nei de ferkearde persoan, om har oan de klammende ban fan pake syn leafde te ûntwrakseljen.

Karikatuer

Har fal is in karikatuer. Nei de safolste rúzje mei pake stapt se by Freddy, in platpratende sjauffeur yn 'e frachtwein. Foar't se it wit wennet se by him op syn útrûpele fietsje yn minskepakhûs de Meenthe oan 'e Dokkumer Ie yn Ljouwert. Hy kommandearret har, slacht har en is hiel lilk as se swier blykt te wêzen. As er in pear dagen fuort is, ferliest se it bern yn in dramatyske sêne. Freddy is bliid dat se it kwyt

[p. 138]

is en dan wol se him ek kwyt. Se begjin te swalkjen en sa fynt pake har: in suterich protsje mins mei de hân biddeljend foarútstutsen. Hy nimt har mei en se moatte op 'en nij mei inoar besykje te libjen.

Jetske slút har ôf foar alles wat waarmte en leafde jout en Jabik kin de spoeken út syn ferline net baas wurde. Dêrby stjitte se noch krekt net elkoar mar fierder wol elkenien dy't foar wat ûntteien soarget, fan har ôf. It makket je as lêzer wanhopich: kin der dan echt neat goed gean?

It swakste yn dizze roman is it drama yn it kwadraat. Hie dy ferlerne soan no net fuort deasiik makke as er wer kontakt krijt mei syn heit. Jei sa'n aardige freon foar Jetske no net fuort de doar út as er har in bytsje tenei komt. En wêrom moat Jetske alles ferlieze, net allinne âlden en broerke mar ek har eigen berntsje. Dat elk paadsje wer in sydpaadsje hat, makket dizze roman soms te oerflakkich, om't net al dy situaasjes útdjippe wurde kinne. It fertriet fan Jetske oer de dea fan har berntsje is goed en suver beskreaun. As der wat minder drama's en mear djipgong yn it boek sitten hiene, lykas yn boppeneamde sêne, dan hie it in protte oan wearde wûn.

Struktuer en taal

De struktuer fan de roman foldocht my wol goed. De ferhalen wurde net gronologysk ferteld, mar yn sirkels oan de lêzers iepenbiere. Dat makket dat je weromlêze om oansluting te sykjen mei eardere puzelstikjes, om sa de haadpersoanen wat better te begripen. Troch dy konstruksje hâldt Riek Landman de spanning en de oandacht goed fêst.

It taalgebrûk is wikseljend. Soms skaait it nei it stereotipe út, soms wurde der tefolle útdrukkings brûkt, wat keunstmjittich oerkomt en soms is it suver poëtysk. Fan de beskreaune persoanen krijt Jetske it dúdlikst tekening. Se krijt wurden foar har wanhoop, triennen foar har fertriet en se is noch it bêste te begripen. By reade pake is dat oars. Dat er ‘sociaal bewogen’ is, foar Jetske libbet en fan Kobe hâldt wurdt wol sein, mar mei minder oertsjûgingskrêft, sadat je de man wat minder folgje kinne. De oare persanen yn it boek, Wouter, Freddy, Johan, bliuwe figuranten dy't har maklik nei de kûlissen triuwe litte.

Ik fyn it gjin straf om Riek Landman te lêzen. It is net sa frjemd, dat der in protte minsken binne dy't har wurk mei nocht lêze. Se skriuwt tige maklik, hat in hiel flotte styl. Mar de ‘grutte roman’ soe in kear as wat faker troch de mangel helle wurde moatte. Dan soe der neffens my úthelle wurde kinne wat der wis wol yn siet, mar ferpakt is yn omballingen fan drama en sydspoaren: in roman oer wearde en wredens yn it neakene bestean fan minskepakhuzen en jeugdige (ûn)wissichheden. En oer leafde fansels. Want dy krijt by Riek Landman altyd har gerak. Mar har leafde foar har geastesbern mocht him om my wol wat radikaler uterje. Fei dy oerstallige snotbongels ôf, diel ris in fikse klets út en lit it sels grut wurde, sûnder it keunstmjittich op te weidzjen. It is moai as minne resinsjes it sukses net tsjinhâlde. Mar fan sukses mei in (terjochte) goeie resinsje, wurde je faak wol fleuriger.