Trotwaer. Jaargang 33

[p. 74]

Totaal produkt fan Wilco Berga
Santjin Fryske fersen yn kadoferpakking
Joop Boomsma

Wilco Berga, Eilânliet / Eilandlied. Gedichten schilderijen. Utjouwerij Fryslân, Ljouwert 2000. 60 siden. f 35.

Healwei oktober beseach ik yn Galerie Goutum in tal nije skilderijen en objekten fan Wilco Berga. Ik bin gjin keunstkenner dy't him liede litte kin troch teoretise kennis en in brede achtergrûn fan fergelykjende sjocherfaring. Ik skôgje keunst mei yntuysje: fyn ik it moai of net moai, docht it wurk wat mei my, wol ik it yn myn keamer ophingje en der elke dei nei sjen? Ienfâldige kritearia, ik wit it, mar dat is net oars. De skilderijen fan Berga fûn ik nijsgjirrich en mear as ien fan de stikken soe 'k graach romte foar meitsje yn ús húskeamer. Ik seach it Waad en de fûgels. Ik seach de kleuren fan dat gea. Ik hie it besef dat ik, wat Wilco Berga skildere, earder sjoen en wurdearre hie. Mei eigen eagen. Mei myn eigen gefoel.

Doe't ik in skoft letter de bondel Eilânliet / Eilandlied ûnder eagen krige, yn 'e hannen naam, trochblêde, wiene it dan ek de yllustraasjes dy't ynearsten myn oandacht krigen. Lytse reproduksjes fan de keunstwurken dy't ik noch op it netflues hie - werkenning. Doe lies ik de gedichten. Yn it Frysk. Letter de oersettings yn it Nederlâns. De Fryske teksten nochris. En wer beseach ik de yllustraasjes. Op 'e siik nei it ferbân tusken fers en byld. De bylden yn 'e fersen.

Al gau waard it my dúdlik dat Eilânliet / Eilandlied gjin dichtbondel is yn de wenstige betsjutting: in tal fersen bondele. Hjir ha wy te krijen mei in boek fan in mearsidich minske: skilder, byldzjend keunstner, dichter yn it Frysk en it Nederlâns, foarmjouwer. It wol my dêrom ek net oan dat Berga op in stuit syn wurk yn hannen jûn hat fan in útjouwer om dêrnei geduldich te wachtsjen op it einrisseltaat, de bondel. Wilco Berga moat him oan it ferskinen ta fiks bemuoid hawwe mei it ta stân kommen fan dit boek, oant yn 'e allerfynste puntsjes. Dêrom moat Eilânliet /Eilandlied nei myn betinken sjoen wurde as in totaalprodukt fan in byldzjend keunstner/dichter. Unyk yn de Fryske literatuer, tocht ik. Dat de reproduksjes troch freondin Tanja Blokland útsnien en mei de hân op de siden plakt binne (en dus net meiprinte), sil in sintekwestje west hawwe. Mar soks jout tagelyk wol in apart effekt oan it gehiel.

De bondel befettet santjin nije Fryske fersen, ferstruid oer 60 siden stevich papier en ferskûle tusken Nederlânse oersettingen en tsien reproduksjes fan byldzjend keunstwurk. En soks allegear ferpakt yn in prachtich omslach. Ik bin djip ûnder de yndruk fan dizze útjefte. It boek.

Mar it moat hjir ek gean oer dy santjin Fryske fersen, dêr't guon fan ‘lieten’ neamd wurde: ‘Liet fan simmer’, ‘Liet foar in opera’, ‘Liet fan drokte’, ‘Liet fan oaren’, ‘In havenliet’ en fansels it titelfers. In liet ymplisearret sjongsumens, in lichte toan, mar yn de fersen fan Berga is dy lichte toan komselden te finen, ek yn dy lieten net. De dichter lit benammen syn jongestiid yn him omgean

[p. 75]

Pollendam

-wat wie en wat feroare: de grûn dêr't er op libbe, it hûs oan 'e mar dêr't er yn wenne en dêr't no in oar yn wennet, him net bewust fan jongesfantasij en -eangst. In soarte flechtsjen út it deistich bestean troch mei de boat it wetter op te gean of yn de top fan in hege beam de wrâld te skôgjen: it bewust sykjen fan iensumens. Ek in tema: de minske as in eilân yn it deistich bestean. Mar soms ek: treast fine, efkes, yn it oanreitsjen fan de hân fan in winkelfamke:

ik keapje, sy ferkeapet, en ús tinken
is de keapwaar, wy reitsje elkoar oan
mei lytsjild, hân op hân, ûnbeskamsum
stjit it laad har yn 'e skoat.

wy streakje elkoar de hûd mei wurden,
ferpakke it momint yn floeipapier,
en oan 'e ein ta stelle wy it út,
wat men keapet, wat men kriget.

[p. 76]

Mankelyk fan toan binne de measte fersen. It omsjen nei in tiid dy't foarby is, it stee dat ferlitten is. It titelfers is yn wêzen net oars as in ferslach fan in wykein nei in eilân, ‘de stêd út; / nei see, om te swalkjen en om sicht op / it ûnmjitlike.’ Efkes it eilângefoel letterlik oan it liif erfare. Suver parlando, dit fers, in opsomming fan ympresjes. Mar yn de lêste strofen - werom nei it libben fan al den dei - skrynt de metafoor:

Dan de hoarn fan de leste boat,
trije kear in heaze rop, suver skuldich;
ûnûntkomber is men eilân wurden,
libjend op ôfstân, smokend, drinkend.

Tij is kearend, ljocht is hastich, flechtet
hieltyd oer deselde dakken. Ast yn 'e
moarntiid fuortgiest, hast it oan 'e skuon,
oant yn 'e stêd it gielwyt sân.

Wilco Berga dichtet sa't er skilderet. Ien ûnderwerp yn in ramt, útfergrutte en útwurke yn (liket it) ienfâldige wurden en bylden, tekene nei wurklikheid en persoanlik gefoel. In iensume kob op in peal, in jonkje allinne yn in boatsje - jo sjogge en jo lêze en yn beide gefallen is dêr dat eilângefoel: ik yn in skiere wrâld, allinne, de inerlike blik rjochte op eartiids. It binne fersen dy't my oansprekke, lykas de skilderijen my oansprutsen, doe, yn Goutum. De wrâld is grut en wiid, it tilt rûnom op fan libben - mar de minske komt, libbet en giet as in wêzen dat yn 't foarste plak op himsels oanwiisd is. Syn wrâld in eilân. Byldzjend keunstner/dichter Wilco Berga makket soks nochris dúdlik.

En dan. Foar de safolleste kear yn de bondel omlêzend, fernim ik dat ik hyltyd wer hingjen bliuw by dat iene fers, dat oars is, dat in apart eilân yn dizze bondel foarmet en - tink ik - ien fan de bêste fersen is dy't Wilco Berga makke:

Sûnder erch stjerre se út, de omkes
en muoikes mei har reade hollen,
op 'e jierdeis liif oan liif tusken buffet
en glêzen tafel yn 'e moaie keamer.

Gleone wangen fan it melken,
kop en pantsje triljend yn 'e wrede hân,
as wie de gripe justlyn oan kant set, en
draaiden noch de Hektor en de Manus,

al mar sweve se yn 't bûthûs om,
pûnsmieten fleane oer de tafel, har taal
is keallerij, de lege molkpriis; it bin
wer jonges, swetsend yn getallen.

Skjinwosken sitte se te gnizen mei
jonkje en sigaar, muoikes leppelje
it advokaatsje mei de eagen taknypt,
triuwe alle kearen jild ta, libje ivich.

Ungemurken, lykas wyn him deljout,
is de laits ferdwûn; as inflecht krieën
op it lân sit men no byinoaryn stilte,
kop en pantsje triljend yn 'e wrede hân.

De ivichheid is in getal foar juster;
op jierdeis hear ik melkmasines,
skroeit sigarejiske yn it kleed, sit ik
der tuskenyn mei reade koanen.