Trotwaer. Jaargang 33

[p. 43]

Biten en brokken
Jan Pieter Janzen

Omrop Fryslân út 'e koers

De nijstsjinst fan in Amerikaansk televyzjestasjon yn Chicago hat it ôfrûne jier de koers drastysk ferlein. Gjin idel fertoan fan persintatoaren en oare omballingen mear, mar it nijs as ienichste mjitstêf, sûnder oproppen, oankundigingen fan eigen programma's en oare nijsfrjemde eleminten. Je net troch de konkurrinsje ôfliede litte, mar sjoernalistyk je eigen gong gean. Dy hard-news approach hat fertuten dien: it tal harkers en sjoggers is wer tanommen.

Ynvestearje yn sjoernalistyk en dus yn minsken en net allinnich mar yn technology en management, is it boadskip út Chicago. In boadskip dat bij Omrop Fryslân noch net oankommen is. Dêr gong de radio it nije jier yn mei in útwreiding fan fiif oeren deis, ûnder it motto It hâldt net op, hjir is de omrop non-stop (alle wurkdagen fan moarns seis oant jûns alve oere; yn 't wykein moat it mei gâns minder ta en is de radio fan njoggenen oant sânen yn 'e loft).

In ferrassende koerswiziging. Want wie it de nije direkteur-haadredakteur sels net dy't yn novimber 1997, op in feestlik oanklaaid sympoasium oer ‘Regionale media, de kânsen en bedrigings’, iepenlik ôfstân naam fan it mearis-better-firus dat Omrop Fryslân ûnder syn foargonger yn 'e besnijing krigen hie? Net de kwantiteit mar de kwaliteit moast tenei foarop stean, sei Pim Gaanderse:

Ik zie regionale omroepen hun uiterste best doen om naar een avondvullend programma te werken op tv en 24 uur radio per dag te maken. Dat zij zich daarbij steeds minder onderscheiden van landelijke zendgemachtigden, steeds minder complementair zijn, lijkt er te weinig toe te doen. Op den duur zie ik daarin een bedreiging. Hoe meer uren des te kleiner de kans om uitgesproken regionaal te zijn, te kunnen zijn. [...] Daarom denk ik dat degenen die kansrijk willen zijn er goed aan doen het lef te hebben om te kiezen. Te kiezen voor de beperking. [...] Ik denk dat het fout is de programma-opzet te laten verwateren. Door slappe aftreksels te maken die steeds minder met regio of provincie te maken hebben.

Dúdlike taal, mar fansels wol folslein yn striid mei de útwreiding dy't amper trije jier letter samar trochfierd waard. ‘Voortschrijdend inzicht’? Basearre op minne harksifers en it fergriizjen fan it fêste harkerspublyk? In ultym besykjen om tweintigers en tritigers te lûken? Wêrmei? Mei muzyk fansels, ‘non-stop muzyk’, ôfwiksele mei de breanedige promo's foar it eigen produkt.

Fierders in ekstra oere ‘nijs’ of wat dêr foar trochgean moat. Foar it oare de bekende programma's, presintearre op de al like bekende en fertroude wize, dus foaral noflik en mei in heech ‘fansels’-, ‘jimme’- en ‘jo’-gehalte - wij binne ommers ien grutte harkersfamylje en moatte foaral net pleage wurde mei tefolle kwaliteit. Nee, kwantiteit, dêr sieten wij as harkers om te springen en dy ha wy per 1 jannewaarje dus krigen.

Dochs soe in behoarlike, kwalitative opfrisbeurt fan ‘it nijs’ gjin kwea kinne. LC-haadredakteur Rimmer Mulder hat dêr op datselde sympoasium oer ‘kânsen en bedrigings’ al in fraaie foarset foar jûn:

Als de Leeuwarder Courant met nieuws komt over baggerende gedeputeerden of dealende waterschappen, dan hoeven de getroffen bestuurders, om de zaak te sussen, alleen maar aan Om-

[p. 44]

rop Fryslân uit te leggen dat het allemaal zo erg niet is. Ik weet het, de omroep werkt anders dan de krant. De radio is vooral sterk als primaire nieuwsbrenger en dat moet niet te diep gaan. Maar, beste omroepcollega's, laat het niet helemaal in routinematig agendawerk ontaarden. Ik hoor bij de omroep te veel ober-kelner-journalistiek. Dat is berichtgeving waarbij de verslaggever de indruk wekt even langs te komen om de bestelling op te nemen.

Holpen hat dy kollegiale oantrún net. Dat die my op 8 jannewaarje wer ris bliken, de earst gewoane moandei nei de krystfakânsje. Bij wize fan proef ha 'k fan goed seis oere ôf Omrop Fryslân-nije-styl derfoar - mei nijs dat foar fierwei it grutste part fan de sneons en de sneis datearret. Wat gjin besier is om it noch in kearmannich te herheljen. Kampioen eameler Piet Paulusma neamt in kearmannich de mooglikheid fan pleatslike glêdens troch opfriezen, mar it is de nos dy't as earste mei in berjocht oer ferkearsûngemakken komt: ‘In Friesland ontstonden door de gladheid tientallen aanrijdingen. Daarbij ontstond alleen blikschade.’ It sil oant nei tolven ta duorje foar't Omrop Fryslân Aktueel mei in eigen nijsbijdrage komt.... yn de foarm fan in telefoanysk petearke mei plysjefoarljochter Oenema (fansels). Eksimplarysker koe it net.

Dochs mar wat faker oerstappe nei Radio 1, foar it echte nijs, sfearfolle reportaazjes en ynteressante diskusjes.

LC tsjin de tiidgeast yn

Nei't Pieter Sijpersma ferline simmer opstapte as haadredakteur fan de Ljouwerter Krante, ûntstie yntern in pittige diskusje oer syn opfolging. Net sasear oer it ‘profyl’, it gong foaral oer de fraach oft der wer in twamans lieding komme moast of dat ien algemiene haadredakteur better wie. Uteinlik hat de streaming ûnder lieding fan Rimmer Mulder har sin krigen: ien (algemien) haadredakteur, dy't him foaral dwaande hâldt mei de bestjoerlike kanten, in plakferfanger, benammen dwaande mei de ynhâldliksjoernalistike aspekten fan de krante, en in adjunkt.

En sa gong Ljouwerter Krante de nije ieu yn mei Rimmer Mulder as algemien haadredakteur, eks-Volkskrantkorrespondint Wio Joustra as plakferfanger en Sybe van der Meulen as adjunkt. Dêrmei kaam in ein oan goed fyftich jier fan twakoppige lieding. De nammen steane tenei yn in kolofon op 'e opinyside, dêr't ek dy fan de trettjin ‘chefs’ yn neamd wurde (stik foar stik manlju trouwens).

Wurdt de haadredaksje net mear op de foarste side neamd, it haadartikel hat syn fêste plak wol houden (in tradysje, dêr't de Ljouwerter mei Trouw as ien fan de alderlêste kranten oan fêst hâldt). Sûnt it fuortgean fan Sijpersma is it kommentaarskriuwen lykwols net mear it foarrjocht fan de haadredaksje. Ek oare redakteuren krije in kâns (earst anonym, sûnt 1 jannewaarje mei har inisjalen). En dêr is dy rjochterkolom behoarlik fan opknapt. De kommentaren binne der in stik libbener, pittiger en fariearder op wurden.

‘De overlevingskansen van het hoofdartikel liggen in het vermogen van de (hoofd-)redacties om weerstand te bieden tegen al te veel common sense en haar oordeelsvorming aan te scherpen, desnoods dwars tegen de tijdgeest van de behaaglijkheid in’, sa skreau âld-sjoernalist en heechleard histoarikus Jan Bank ferline hjerst yn De Journalist. It is krekt as wienen se doe bij de Ljouwerter dy nije wei al ynslein.

Van Krimpen yntuityf

De útstalling stie heech op 'e list foar de simmer fan 2000. Der wienen troch it Frysk Mu-

[p. 45]

seum al tasizzings dien. Mar doe waard Wim van Krimpen direkteur. En dy like it Frysk Festivalprojekt om Kolonel L. Sjaarda Hzn. hinne wol nei fleanen. Ien fan syn earste aksjes oan de Twabaksmerk wie dan ek it útsprekken fan in veto tsjin de tentoanstelling fan de unifoarms foar it ‘Fryske leger’, ûntwurpen troch de net ûnferneamde byldzjend keunstner Auke de Vries. Sokke grappen pasten net yn de nije dynamyk dy't him foar eagen stie.

Noch gjin trije jier letter waard Van Krimpen promovearre ta direkteur fan it Haachske Gemeentemuseum. Ta skrik fan de hiele Nederlânske museumwrâld: ‘Dat kon niet. Van Krimpen, de puber van de kunstwereld, de man die pleit voor een veramerikanisering van het museumbeleid - wat moest díe nou in het bolwerk van traditie en behoud?’ sa fette De Volkskrant de reaksjes gear.

It foel ta. Van Krimpen begong yn de hofstêd foarsichtichoan. Sa spruts er gjin veto út tsjin de earste tentoanstelling dy't ûnder syn ferantwurdlikens houden wurde soe, ek al wie it deselde dy't er yn Ljouwert ferbean hie: de Nijfryske legerkostúms fan Auke de Vries. In entûsjaste minister De Grave die de iepening, sekondearre troch kommissaris Nijpels.

In goed moanne letter die de nije baas ‘intuïtief’ in eigensinnige kar út de Haachske kolleksje. In debut dat yn mear as ien kwaliteitskrante kreake waard:

Van Krimpen heeft het zich met zijn intuïtieve houding erg gemakkelijk gemaakt. Ik kan er ook niks aan doen dat ik deze werken mooi vind, lijkt hij te zeggen, ik hekel een wetenschappelijke benadering van de kunst, en kies daarom voor mijn gevoel. Pleidooi voor Intuïtie is dus een kwestie van smaak. Verantwoording ontbreekt bij de tentoonstelling. Een catalogus, uitleg, een rode draad - allemaal niet belangrijk. (Merel Bem, De Volkskrant 2/12/00)
Zijn intuïtie betekent: geen kwaliteit onderscheiden, niet inhoudelijk reflecteren, je niets gelegen laten liggen aan historische continuïteit, en de afwezigheid van iedere vorm van zelfkritiek. (Janneke Wesseling, nrc Handelsblad 24/11/00)

In hele oare resepsje dus as yn Fryslân, dêr't de media nochal op 't skik wienen mei dizze museale nijljochter en provokateur. Mar dat is Van Krimpen al fergetten: ‘Ik voel me hier helemaal thuis. Het is alsof ik hier al jaren ben. Het Fries ben ik al verleerd.’ (lc 23/10/00)

It risiko fan it fak

It EK fuotbal 1996. Nederlân-Frankryk. Nei de ferlinging is it noch 0-0. Clarence Seedorf mist de lêste strafskop. It binne de Frânsen dy't trochgeane nei de heale finale. In lytse tsien miljoen Nederlanners folgje de striid fia de televyzje; 79 fan har stjerre dy 22e juny 1996 oan in beroerte of in hertoanfal, 41 manlju en 38 froulju. Wat de manlju oangiet hast twa kear safolle as yn de fiif dagen foar en nei dy sportive ôfgong. Bij de froulju is it ferskil net opfallend grut: fjouwer mear as it gemiddelde.

Seedorf syn skuld, dy ekstra deaden? Nee fansels, it folgjen fan de wedstriid wie har eigen ferantwurdlikheid. Boppedat soenen de oare deis mar 21 manlju oan hert of harsens ferstjerre, seis mìnder as normaal. De ferklearring? Guon fan de ferstoarnen stienen dochs al op 'e list fan Blauwe Fedde; it wie de ekstra stress dy't har fataal waard.

Dit berjocht (yn de nrc fan 6 jannewaarje, basearre op in ûndersyksferslach yn in medysk tydskrift) die my oan Josse tinken. Josse de Haan, ús nei Baskelân emigrearre skriuwer dy't mear as ien kear ferkundige hat dat in foaroansteand skriuwster yn 1982/83 ‘earder as wenst wie’ it grêf yn holpen is troch in kweawillich kritikus (sjoch foar de pikante details it ‘dos-

[p. 46]

sier’ yn it novimbernûmer).

Fansels, in literêr publisist hat syn ferantwurdlikheid - foar de yntegriteit fan syn stikken, net foar de sûnens fan de skriuwers dy't er besprekt. Troch te publisearjen ha dy har ommers sels bleatsteld oan it risiko fan krityske reaksjes. It is oan de redaksjes om de ynkommen bijdragen te hifkjen en ûnreedlike, leagenachtige en al te partikuliere skriuwsels op te kearen.

Ik moast ek oan Hylke tinke. Hylke Speerstra, de skriuwer fan It wrede paradys, it monumintale boek mei emigranteferhalen dat ek as Het wrede paradijs flot oer de toanbank giet. Neffens Josse in útjefte dy't fan gjin kanten doocht. De ynhâld en de strekking net, de foarm, de styl en it taalgebrûk allikemin. Yn syn ‘analyze’ yn it novimbernûmer fan Hjir brekt er dizze bestseller yn fyftjin siden oant de grûn ta ôf: ‘Dit is ferfalsking fan de wurklikheid en it kreëarjen fan in myte. [...] Dokumintêr hat dit boek hast gjin wearde. It binne benammen romantisearre yndianeferhalen oer emigraasjehelden [...]. Dit boek is in foarm fan sportsjoernalistyk.’

De Ljouwerter Krante brocht dat nijs op de kulturele side ûnder de fjouwerkoloms kop Wrede resinsje yn Hjir fan Speerstra's Paradys. Sunder ien krityske noat. Wylst de krityske noaten krekt foar it opskeppen leinen. De basisfout is dat Josse it boek net beoardielet nei wat it wêze wol: in samling ‘libbensferhalen fan Fryske folksferhuzers’. Dus gjin literêre fiksje en ek gjin skiednisboek. Hij jout Hylke gjin earlike kâns en bedriuwt in foarm fan overkill dy't mear oer de resinsint as oer de auteur seit. Sjoch sokke ûnthullende sinnen as: ‘Yn de âlde (memme-, heite-)taal koene dizze emigranten - faak mei in hele smelle oplieding yn 't ferline - allinne mar beheinde ynformaasje jaan oer in ferlern en ferlitten ferline.’ (Wat is dit foar arrogânsje? Sûnt wannear kinne minsken mei in hele smelle oplieding net mear byldzjend oer har ferline fertelle? Hoe faak ha wy de ôfrûne simmer net emigranten heard dy't har noch prima rêde koenen mei dy âlde taal?)

En is it Hylke syn skuld dat syn boek ‘ien grutte befêstiging [is] fan de myte fan it âlde lân, fan it âlde geloof en alles wat dêrmei anneks is’? Kin hij it helpe dat de grifformearden bij de emigraasje foar master opsloegen?

De leechlizzende toan fan dizze partikuliere skôging stiet my tsjin. It toppunt yn dat ferbân is wol de karakterisearring fan it slothaadstik (oer it emigraasjedoarp Tsjummearum) as ‘in goed stik, ek goed skreaun, alhoewol al lang bekend’. (O ja, wêr hie 'k dat oangripende ferhaal dan earder lêze kinnen? Dat seit Josse der net bij.)

Je soenen der in beroerte fan krije, sa'n ynkonsistinte en heechhertige analyze. Mar dat sil Josse syn doel net west ha. Hij wit ommers better as wa dan ek, dat in ûnmeilydsum kritikus in skriuwer samar ‘earder as wenst’ it grêf yn helpe kin.