Trotwaer. Jaargang 33

[p. 39]

Cupido makket in looping
Henk van der Veer

Lida Dykstra, Wolken fan wol. Utjouwerij Bornmeer, Ljouwert 2000. 128 siden. f 26,50

Yn febrewaris 2000 ferskynde Wolken fan wol fan Lida Dykstra. It suver klassyk útjûne boek, prachtich foarmjûn troch Gert Jan Slagter, mei yllustraasjes fan Hubertus de Jong, hat as subtitel ‘hoe't Arachne yn in spin feroare en oare myten frij nei Ovidius’. Dizze bewurking fan seis ferhalen út de Metamorfoazen fan Publius Ovidius Naso (43 f. Kr.-17 n. Kr.) slút oan bij it tema fan de Nederlânse Boekewike 2000: ‘Lectori Salutem, ferhalen út de klassike âldheid’. Mea culpa,dat ik it boek earst no besprek!

Foar it skriuwen fan Wolken fan wol hat Dykstra gebrûk makke fan Ovidius, Metamorphosen, de Hollânse oersetting dy't M. d'Hane-Scheltema makke hat (1998). Wolken fan wol waard oarspronklik oankundige as in berneboek, mar dat moatte dan wol hiele betûfte en ynteressearre lêzerkes wêze. De bondel liket mij wol hiel geskikt om lkl's (= Leke Klassike Lêzer) paadwiis te meitsjen yn klassyk ferhalelân. De edukative wurdlisten (‘Wa is...?’ en ‘Wat is...?’) dy't achteryn it boek opnommen binne wize ek yn dy rjochting. Sa ferklearret Dykstra de lkl'er dat ‘Ovidius in súksesfolle Romeinske skriuwer [is] dy't libbet yn 'e tiid fan keizer Augustus. Metamorfoasen [= Metamorfoazen, h.v.d.v.] is Ovidius syn haadwurk. Hy fertelt yn goed 250 myten (oarspronklik fyftjin boekrollen) hoe't goaden en minsken, ivich yn striid meiinoar, feroarje yn bisten, beammen, planten of sels rotsen [dat feroarjen of sa't men wol metamorfosearjen ferklearret de namme “metamorfoazen”!]. En dat docht er yn in spesjale fersfoarm, dy't “hexameter” hjit.’

It tolvetûzen rigelige epos hat de âlde klassike mytologise ferhalen ta útgongspunt en fan dy stories hat de skriuwster út Aldehaske der seis bewurke. Dykstra hat dat op hiel ‘eigen’ wize dien, sadat der út noch yn gjin sprake is fan in ‘brave neifertelling’ fan Ovidius syn myten. It proaza fan Dykstra sprankelt fan alle kanten, se hat it hiele rike Fryske taalregister iepenlutsen.

Yn Wolken fan wol nimt Cornix, de fertellende skierroek, as binend ‘elemint’ tusken de ferhalen in wichtich plak yn. Cornix fertelt de mytise ferhalen oan ‘in smoarge hardersjonge-sûndersandalen’, dy't yn Delphi yn 'e rige stiet om de sinnegod Apollo te rieplachtsjen. As earste fertelt Cornix hoe't se as prinses fan Phocis, dochter fan de regint Coroneus, troch de goadin Minerva feroare is yn in fûgel. Se wurdt boadskipper fan Minerva, mar ferstjitten omdat se klikt. Cornix wol it orakel fan Delphi freegje at se har âlde stal werom krije kin. Dat is yn it koart it earste (ramt-)ferhaal dat wij te hearren krije. Yn 'e oare (ramt-)ferhalen stiet de weefwedstryd tusken de betûfte weefster Arachne út Lydië en de goadinne Minerva sintraal. Dat Arachne (it Grykse wurd foar spin is ‘Arachnè’) yn in spin feroare wurdt is har tryste lot. Mar foardat it safier is hawwe de hardersjonge en de oare Dephi-gongers meislepende ferhalen heard. Klassike (troch Dykstra fraai bewurke, dat wol) ferhalen dy't Arachne en Minerva op har wûndermoaie kleden weefd hawwe: ‘De lapen groeiden ûnder har hannen. / By beide sa

[p. 40]

licht en fyn / as hier fan te ier berne lamkes / en sa sêft... / Sêft as wolken fan wol.’ (26)

Arachne ‘fertelt’ hoe't Apollo ferlyfd (‘fereale’ skriuwt Dykstra fansels) wurdt op Daphne, de dochter fan riviergod Peneius. Mannehaatster fan it boppeste buordsje Daphne wurdt troch de soan fan Jupiter achternei sitten oant se yn in laurierbeam feroaret. Kostlik hoe't Dykstra oan 'e ein fan it ferhaal in eigentiidse yntepretaasje oan it gehiel jout. Leafdesgodsje Cupido dy't Apollo útlaket en de gek oanstekt: ‘“Ik fernim it al, / omke hat de smaak fan leafde / op 'e lippen!” gichele Cupido. / “Sterkte, en oant sjen!” / En hy wjukke wer fuort / om oaren lok of ferdjer te bringen. / Yn 'e loft makke er noch al / in pirûet, in dûkflecht en in looping. / Inkeld om te narjen.’ (38)

It twadde ferhaal dat Achmed weeft giet oer de Phaëthon, de soan fan Apollo en Clymene. Hij giet nei de sinnegod (Apollo) om te freegjen oft dy werklik syn heit is. As er in winsk dwaan mei, freget er oft er in kear mei de sinnewein fleane mei, in tocht dy't de Kosmos hast wer yn Gaos feroaret. Gelokkich grypt oppergod Jupiter yn: ‘“De sinnewein oan in snotjonge jaan,” / boldere Jupiter. “Donderhale! / Koest wol plústers yn 'e kop ha! / Witst net dat de ierde hillich is? / Sjoch, sels de noard- en súdpoal / steane yn 'e brân. Dy bliksem! / Noch efkes en de himel / falt yn 'e see, de ierde is wer / woest en leech en de skieding / tusken dei en nacht wurdt wei. / Alles nei de bliksem! / Werom nei grize gaos.”’ (56)

Minerva wol mei Achmed ‘ôfweve’ troch de ferhalen oer kening Midas en it ferhaal oer Orpheus en Eurydice te fertellen. Beide ferhalen hawwe ommers as strekking dat in ierdse sterveling net yn it skaad fan in god stean kin.

De ein fan 'e myte fan Orpheus en Eurydice wurdt troch Cornix, bij wize fan eksperimint, twa kear ferteld: ‘Ik meitsje de myte fan Orpheus en Eurydice twa kear ôf. De earste kear fertel ik it ferhaal, sa't it heart. Sa't myn learmaster it my fertelde. De twadde ferzy betink ik sels.’ (.97)

Lykas yn Orfeo ed Euridice, de opera fan Christoph Willibad von Gluck dy't ôfrûne simmer op de Bombrekken bij Aldegea-W. opfierd waard, hat ek Cornix (hjir it alter-ego fan Dykstra) in hiel eigen draai oan ‘har’ ferzje fan Orpheus en Eurydice jûn. Hat it ferhaal op 'e Bombrekken noch in happy-end, yn de bewurking fan Dykstra is fan dy ‘fersoenende werynterpretaasje’ gjin sprake. Al liket it der earst wol op, mar de skriuwster fan Wolken fan wol bliuwt trou oan ien fan de motiven fan it klassike Orpheusferhaal: de dea is net foar te kommen. Hoe't Orpheus oan syn ein komt wol ik hjir net ferklappe, mar it is op in tige hilarise wize.

Troch de treflike wize wêrop't Dykstra de myten fan Ovidius yn in eigentyds jaske stutsen hat, kinne de ferhalen ek yn 'e ienentweintichste ieu wer mei. En dat is in skaaimerk fan klassikers: ferhalen dy't generaasjes lang meigeane, dy't hieltyd op 'e nij ferteld wurde, dy't op allerhanne wizen werferteld en bewurke binne sûnder oan sizzenskrêft te ferliezen.

Yn Wolken fan wol wurde de âlde myten humoristys en flitsend ferteld. It taalgebrûk is orizjineel en de toan is hiel ritmys. De ‘bewurkingen’ binne sa fanselssprekkend werjûn dat ik as oprjochte lkl'er gjin momint twifel of ik ha te krijen mei in oarspronklik klassyk wurk. Dykstra blaast mei Wolken fan wol it stoffige imago dat de klassiken ha, alteast bij it grutte publyk, beret fuort. In fantastys boek en ik sjoch no al út nei in ferfolch!